Tekst źródłowy strony Opcja na rzecz ubogich

 Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014. 
 Autor hasła: ks. Piotr KIENIEWICZ MIC.

'''Opcja na rzecz ubogich''' – kategoria moralna, wskazująca na szczególne miejsce ludzi [[ubóstwo|ubogich]] (niekoniecznie na płaszczyźnie materialnej) w porządku [[miłość|miłości]] (zasada [[solidarność|solidarności]]), powiązana również w wielu aspektach z zasadą [[sprawiedliwość|sprawiedliwości]]. Została wprowadzona do [[nauczanie społeczne Kościoła|społecznej nauki Kościoła]] przez Jana Pawła II. Wprowadzając tę kategorię, Papież pragnie przeciwstawić się skrajnym nurtom [[teologia wyzwolenia|teologii wyzwolenia]], odwołującej się do marksistowskiej ideologii walki klas. Wprawdzie podziela on troskę o sytuację ludzi najuboższych w świecie, ale odrzuca rozwiązanie tego problemu na drodze [[rewolucja|rewolucji]]. 

== Sens opcji na rzecz ubogich ==
Istotą opcji na rzecz ubogich  jest przezwyciężenie stanu|ubóstwa i umożliwienie [[osoba|osobie]] podjęcia [[Miłość i odpowiedzialność|odpowiedzialności]] za życie swoje i wspólnoty: ''Jest to rodzaj opcji, czyli specjalna forma pierwszeństwa w praktykowaniu miłości chrześcijańskiej, poświadczona przez całą Tradycję Kościoła. Odnosi się ona do życia każdego chrześcijanina, które ma być naśladowaniem życia Chrystusa, ale stosuje się również do naszej społecznej odpowiedzialności, a zatem do stylu naszego życia, do decyzji, które trzeba stosownie podejmować w odniesieniu do własności i użytkowania dóbr'' <ref> [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/392 ''Solicitudo Rei Socialis'']. 42</ref>. Tak rozumiana opcja wyraża przekonanie o prymacie osoby, zarówno względem dóbr materialnych, jak i dobra wspólnego społeczności, w której ta osoba żyje. Wobec godności osoby, jej przymioty takie jak: stan posiadania czy utylitarnie pojmowana aktualna przydatność dla społeczeństwa − mają charakter drugorzędny  <ref>por. [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/383 ''Laborem exercens''], 11-15</ref>.

== Przyczyny ubóstwa w świecie wg Jana Pawła II ==
Papież wiele miejsca poświęca różnym przejawom biedy w świecie. Dają się wyróżnić dwa jej podstawowe wymiary. Pierwszy dotyczy wprost sfery materialnej, drugi – procesu marginalizacji całych grup społecznych, a nawet krajów i regionów świata  <ref>por. [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/392 ''Solicitudo Rei Socialis'']  42</ref>. W tym drugim wypadku Jan Paweł II niekiedy mówi o nowych ubogich <ref>np. Jan Paweł II. Orędzie na Światowy Dzień Pokoju 1997, nr 3</ref>. Oba wymiary wzajemnie się przeplatają i warunkują, utrudniając, a niekiedy wręcz uniemożliwiając pokonanie trudności. 

Dramat biedy we współczesnym świecie dotyka zarówno poszczególnych ludzi, jak i całe grupy społeczne oraz całe regiony świata. Ma więc ona charakter strukturalny. Oznacza to konieczność szukania rozwiązań na polu aktywności indywidualnej ludzi dobrej woli, jak również zmian prawnych o charakterze systemowym i zasięgu ogólnoświatowym. Papież zwraca szczególną uwagę na kilka zjawisk. Mówi o mechanizmach wyzysku biednych i słabych przez bogatych i silnych, o narastającym i umacniającym się rozwarstwieniu [[gospodarka|ekonomicznym]] i [[kultura|kulturowym]] ludzkości − podziale na bogatą Północ i biedne Południe  <ref>por. [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/392 ''Solicitudo Rei Socialis''] 14; 43; [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/806 ''List apostolski Tertio millennio adveniente''], 38; ''Orędzie na Światowy Dzień Pokoju'' 1986</ref>. Wskazuje na niemoc organizacji międzynarodowych w zaprowadzaniu sprawiedliwego ładu, owocującą coraz to nowymi obszarami ludzkiego życia naznaczonego ubóstwem i biedą  <ref>por. [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/392 ''Solicitudo Rei Socialis''] 43; [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/10 ''Ecclesia in Africa''] 44; List „Jubilee 2000 Debt Campaign”</ref>. Problem ubóstwa, mimo dynamicznego rozwoju technologicznego, nie tylko nie zanika, ale coraz bardziej narasta, dotykając także coraz szersze grupy w krajach wysoko rozwiniętych  <ref>por. [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/392 ''Solicitudo Rei Socialis''] 42</ref>. 

Drogę przezwyciężenia ubóstwa widzi Jan Paweł II przede wszystkim w opcji na rzecz ubogich, nazywanej niekiedy zamiennie przez niego „miłością preferencyjną na rzecz ubogich”. Obie nazwy każą postrzegać ubóstwo nade wszystko jako problem moralny, a niewyłącznie ekonomiczny. Jego rozwiązanie zatem powinno dokonywać się poprzez moralną odnowę życia społecznego, powiązanego z przebudową prawa i struktur społecznych – tak w wymiarze lokalnym, jak i międzynarodowym. Zasada porządku miłości każe najpierw pomagać tym, którzy sami sobie nie są w stanie pomóc, a jednocześnie to zewnętrzne wsparcie jest dla nich warunkiem przetrwania. Odniesienie do miłości nie przekreśla wymogów sprawiedliwości, gdyż obie zasady są względem siebie komplementarne. Solidarność – jej załamanie jest źródłem poszerzania się obszarów ubóstwa – znajduje swoje dopełnienie w sprawiedliwości. Sprawiedliwość natomiast osiąga swą pełnię dzięki miłości społecznej. Papież z naciskiem stwierdza, że działania ku rozwojowi społeczności ludzkiej nie mogą nie obejmować wielkich rzesz głodujących, żebrzących, bezdomnych, pozbawionych pomocy lekarskiej, a nade wszystko nie mających nadziei na lepszą przyszłość; nie można nie brać pod uwagę istnienia tych rzeczywistości  <ref>tamże</ref>.

== Papieska wizja pomocy ubogim ==
Jan Paweł II podstawę dla swojej wizji przezwyciężania ubóstwa widzi najpierw w zasadzie powszechnego przeznaczenia dóbr  <ref>por. [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/392 ''Solicitudo Rei Socialis''] 42; 
[http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/24 ''Centessimus annus''] 19; 
[http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/387 ''Christifideles laici''] 43; por. też ''Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczes nym Gaudium et spes'', 69</ref>. Trzeba podkreślić, że o ile w [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/387 ''Christifideles laici''] i w [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/392''Solicitudo Rei Socialis''] wprost mówi o równości praw w dostępie do bogactw społeczności ludzkiej, o tyle w ''Centessimus annus'' kładzie nacisk na obowiązek dzielenia się przez bogatych wypracowanymi dobrami, nie przekreślając jednak wymogów stawianych przez mechanizmy gospodarki rynkowej. Żywe zaniepokojenie losem ubogich, którzy – według wymownego sformułowania – są „ubogimi Pana”, winno przekształcić się na wszystkich poziomach w konkretne [[czyn ludzki|czyny]], aż do podjęcia decyzji dokonania szeregu potrzebnych reform <ref>[http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/392 ''Solicitudo Rei Socialis''], 43</ref>. Papież zwraca uwagę, że inicjatywa koniecznych przemian powinna przynależeć do społeczności lokalnej  <ref>por. [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/392 tamże]</ref>. 

Papież nie zdejmuje jednak odpowiedzialności z ludzi i krajów ubogich. Przeciwnie, domaga się od nich zaangażowania na rzecz przezwyciężenia ubóstwa. [[Rozwój]] domaga się nade wszystko ducha inicjatywy od samych zainteresowanych krajów. Każdy z nich winien działać według własnej odpowiedzialności, bez oczekiwania wszystkiego od krajów bardziej uprzywilejowanych i współpracując z innymi krajami znajdującymi się w takiej samej jak one sytuacji. Każdy kraj winien odkryć i jak najlepiej wykorzystać przestrzeń własnej [[wolność|wolności]]. Każdy powinien zdobywać się na podejmowanie inicjatyw odpowiadających potrzebom własnego społeczeństwa. Każdy z tych krajów winien być świadom prawdziwych potrzeb oraz tego, że ma prawo i obowiązek szukania rozwiązań. Rozwój ludów zaczyna się i znajduje najodpowiedniejsze urzeczywistnienie w zaangażowaniu się każdego narodu na rzecz własnego rozwoju we współpracy z innymi <ref>[http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/392 tamże], 44</ref>. Oczywiście, inicjatywy ubogich muszą spotkać się z pozytywnym odzewem ze strony krajów lepiej rozwiniętych, by wzajemna solidarność i współpraca mogły zaowocować trwałym i pełnym rozwojem wszystkich. Koniecznym warunkiem powszechnej solidarności – z naciskiem stwierdza Jan Paweł II – jest autonomia i swobodne dysponowanie sobą, także wewnątrz stowarzyszeń [...]. Równocześnie jednak wymaga ona gotowości do ponoszenia ofiar koniecznych dla dobra światowej wspólnoty <ref>[http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/392 tamże], 45</ref>. Papież z zadowoleniem stwierdza jednocześnie, że takie działania już dają się w świecie zauważyć  <ref>por. [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/392 tamże]</ref>. 

To, co Papież pisze na temat sposobów przezwyciężania form ubóstwa przez kraje biedne, można odnieść także do relacji wewnątrzspołecznych. Także tutaj jednym z podstawowych warunków zmian jest obudzenie postawy zaangażowania i odpowiedzialności w samych ubogich  <ref>por. [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/399 ''Pastores dabo vobis''] 49; List „Los caminos del Evangelio”, 19-21</ref>. Konieczne jest jednak osobiste świadectwo wszystkich. Papież stwierdza, że pilnym i odpowiedzialnym zadaniem [świeccy|świeckich]] jest dawanie świadectwa tym wartościom ludzkim i ewangelicznym, które posiadają wewnętrzny związek z działalnością polityczną, jak wolność, sprawiedliwość, solidarność, wierne i bezinteresowne oddanie sprawie wspólnego dobra, prosty styl życia, preferencyjna opcja na rzecz ubogich i najmniejszych. Wymaga to, by byli oni coraz bardziej ożywieni duchem rzeczywistego uczestnictwa w życiu Kościoła i coraz lepiej znali jego naukę społeczną. W spełnianiu tego zadania stałym wsparciem będzie dla nich bliskość wspólnot chrześcijańskich i ich pasterzy <ref>[http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/387 ''Christifideles laici'']  42</ref>. W katechezie o ubóstwie prezbiterów wskazuje on wprost na ogromną rolę, jaką ubóstwo pasterzy i ich wspaniałomyślna solidarność z ubogimi mogą odegrać w przemianie świata  <ref>por. [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/399 ''Pastores dabo vobis''] 49</ref>. 

=== Opcja na rzecz ubogich a miłosierdzie ===
Jan Paweł II wiąże opcja na rzecz ubogich  z [[miłosierdzie|miłosierdziem]]. Szczególnie mocno wzywa do niej na progu nowego tysiąclecia. Chrystus jest przecież w szczególny sposób obecny w ubogich, dlatego wobec nich Kościół winien stosować „opcję preferencyjną”. Poprzez tę opcję dajemy świadectwo o kształcie miłości Boga, o Jego opatrzności i miłosierdziu i w pewien sposób nadal rozsiewamy w dziejach ziarna Królestwa Bożego, które sam Jezus pozostawił w czasie swego ziemskiego życia, wychodząc naprzeciw tym, którzy zwracali się do Niego z wszelkimi potrzebami duchowymi i materialnymi <ref> [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/817 ''List apostolski Novo millennio ineunte''], 49</ref>. Wzywając do opcji na rzecz ubogich  jako wyrazu miłosierdzia, Papież pyta, jak to jest możliwe, że w naszej epoce są jeszcze ludzie, którzy umierają z głodu, skazani na analfabetyzm, nie mający dostępu do najbardziej podstawowej opieki lekarskiej, pozbawieni domu, w którym mogliby znaleźć schronienie? I dodaje: trzeba, aby w obliczu tej sytuacji chrześcijanin uczył się wyrażać swą wiarę w Chrystusa przez odczytywanie ukrytego wezwania, jakie On kieruje do niego ze świata ubóstwa <ref>[http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/817 tamże], 50</ref>.

== Przypisy ==
{{Przypisy|2}}


== Bibliografia ==

=== Jan Paweł II === 
* [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/24 ''Centessimus annus''], 19; 
* [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/387 ''Christifideles laici''], 42-43; 
* [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/10 ''Ecclesia in Africa''], 44; 
* [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/383 ''Laborem exercens''], 11-15; 
* [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/399 ''Pastores dabo vobis''], 49; 
* [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/392 ''Solicitudo Rei Socialis''], 14; 42-45.
* [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/817 ''Novo millennio ineunte''],49-50;
* [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/806  ''Tertio millennio adveniente''], 38;
* ''List apostolski do zakonników i zakonnic Ameryki Łacińskiej na 500-lecie ewangelizacji Nowego Świata Los caminos del Evangelio'', Rzym, 29.06.1990;
* ''List Jubilee 2000 Debt Campaign'', Rzym, 23.09.1999.

=== Inne dokumenty Kościoła ===
* Sobór Watykański II. Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współ czesnym ''Gaudium et spes'' (7.12.1965). 

=== Publikacje pozostałych autorów ===
* M. Novak, ''Wolne osoby i dobro wspólne''. Tłum. G. Łuczkiewicz. Kraków 1998; 
* ''Kościół ubogich''. „Pastores” 5:2002 nr 15 (zwłaszcza autorzy: A. Długosz, J. Chrapek).

== Wybrane wypowiedzi Jana Pawła II nt. opcji na rzecz ubogich ==

{{Cytat box
|cytat = <P>Opcja na rzecz ubogich jest wpisana w dynamikę miłości przeżywanej zgodnie z zamysłem Chrystusa. Są do niej zatem zobowiązani wszyscy uczniowie Chrystusa; ci jednak, którzy chcą Mu towarzyszyć bardziej z bliska, naśladując Jego postawy, muszą czuć się w nią zaangażowani w sposób wyjątkowy. Szczera odpowiedź na miłość Chrystusa każe im żyć tak jak żyją ubodzy i opowiedzieć się po stronie ubogich. </P>
|źródło = [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/17 ''Vita consecrata''], 193
|width =
|align =
}}

{{Cytat box
|cytat = <P>Kościół Chrystusowy na ziemi głosi Ewangelię wszystkim ludziom, lecz ze szczególną czułością i współczuciem zwraca się do ubogich. Rozumie bowiem, że «opcja na rzecz ubogich jest wpisana w dynamikę miłości przeżywanej zgodnie z zamysłem Chrystusa». (...) W świecie tak często trawionym zachłannością wasze pokorne, a jednocześnie bogate życie w ewangelicznym ubóstwie stanowi wymowne świadectwo, że Bóg jest prawdziwym bogactwem ludzkiego serca. Ta prawda jest niezwykle ważna pośród materialnych i duchowych trudności codziennego życia w każdym społeczeństwie — bogatym czy biednym. Wasze radykalne świadectwo umiłowania Chrystusa przemawia wymownie do tych, którym służycie, oraz do ludzi, którzy poszukują głębszego sensu w życiu. </P>
|źródło = [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/879/pos/2 ''List papieski z okazji kapituły generalnej Zgromadzenia Sióstr Misjonarek Miłości'']
|width =
|align =
}}

== Linki zewnętrzne ==

Hasła w [[ZiBaTePa|Zintegrowanej Bazie Tekstów Papieskich]]

* [http://www.nauczaniejp2.pl/hasla/index/id/1606, ubodzy a Kościół, potrzebujący a Kościół]
* [http://www.nauczaniejp2.pl/hasla/index/id/15491, opcja preferencyjna na rzecz ubogich w Kościele]

== Zobacz także ==

* [[Ubóstwo]]
* [[Teologia wyzwolenia]]
* [[Nierówności społeczne]]
* [[Pomocniczość]]


[[Kategoria:Pojęcia]]
[[Kategoria:Nauczanie moralne]]
[[Kategoria:Hasła POLWEN]]