Tekst źródłowy strony Biblijne podstawy moralności


 Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, [http://www.polwen.pl/ Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne], Radom 2014
 Autor hasła: ks. Janusz NAGÓRNY 


'''Biblijne podstawy moralności''' – biblijne podstawy teologii moralnej − moralność chrześcijańska opiera się na Objawieniu, w szczególności na orędziu moralnym Chrystusa, przekazanym w Ewangeliach i całym Nowym Testamencie. Wskazanie na ścisły związek moralności z wiarą nie oznacza jednak rezygnacji z poznania norm moralnych przez rozum. Dla teologicznej interpretacji moralności chrześcijańskiej najważniejsze źródło stanowi Pismo Święte. 

== Informacje nt. biblijnych podstaw moralności ==


W dziejach teologicznej refleksji nad moralnością (teologii moralnej) nastąpiło odejście od szerszego i głębszego ukazywania biblijnych podstaw moralności. W XIX i w pierwszej połowie XX wieku były podejmowane próby odnowy teologii moralnej przez odwołanie się do orędzia biblijnego, ale nie zmieniły zasadniczego sposobu uprawiania refleksji nad moralnością chrześcijańską: była ona bardziej filozofią moralną (etyką chrześcijańską) niż teologią moralną. Dlatego Sobór Watykański II, wzywając do odnowy tej dyscypliny, wskazał, że jej naukowy wykład powinien być ''karmiony w większej mierze nauką Pisma Świętego'' <ref> Sobór Watykański II. Dekret o formacji kapłańskiej Optatam totius (28.10.1965), 16</ref>. Wiąże się to z wezwaniem, skierowanym pod adresem wszystkich dyscyplin teologicznych, by ich odnowa dokonała się ''przez żywsze powiązanie z tajemnicą Chrystusa i historią zbawienia '' <ref>tamże</ref>. Sobór stwierdził, że Kościół ''bierze zasady religijnego i moralnego porządku'' z depozytu słowa Bożego, a zarazem ''pragnie światło Objawienia łączyć z doświadczeniem wszystkich ludzi'' <ref> Sobór Watykański II. Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym ''Gaudium et spes'' (7.12.1965), 33</ref>. Po Soborze rozpoczął się proces odnowy teologii moralnej; jednym z zasadniczych nurtów tej odnowy było coraz wyraźniejsze odwoływanie się do biblijnych podstaw moralności. 

== Nauczanie Jana Pawła II nt. biblijnych podstaw moralności ==


Jan Paweł II uczestniczy aktywnie w odnowie [[teologia moralna|teologii moralnej]], wskazując przy tym na potrzebę głębszego odwołania się do Biblii. Szczególnym potwierdzeniem tego jest encyklika [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/381 ''Veritatis Splendor''], w której Papież przypomniał soborowy postulat odnowy teologii moralnej i podkreślił, że praca wielu teologów przyniosła już określone owoce <ref>por. [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/381 ''Veritatis Splendor''] 29</ref>. Należy pamiętać, że w pracy naukowej do czasu wyboru na Stolicę Piotrową Papież uprawiał refleksję moralną w ujęciu filozoficznym (etykę chrześcijańską). Natomiast nauczanie papieskie jest wyraźnie oparte na orędziu biblijnym. Wkład Papieża w ukazanie biblijnego fundamentu moralności chrześcijańskiej jest dwojaki: wskazuje on na konieczność odwołania się do Pisma Świętego i mówi o zasadach korzystania z niego w teologii moralnej. Jego nauczanie poświęcone zagadnieniom moralnym to dobry przykład, jak można w praktyce korzystać z orędzia biblijnego. 

Konieczność odwołania się do Pisma Świętego wiąże się nade wszystko z fundamentalnym punktem wyjścia moralności chrześcijańskiej, jakim jest powołanie do zbawienia przez wiarę w Jezusa Chrystusa. Wiara w Jezusa Chrystusa rodzi się zawsze z przyjęcia słowa Bożego. Dzięki Pismu Świętemu Kościół może człowiekowi dać odpowiedź na pytania moralne, ''której źródłem jest [[prawda|prawda]] Jezusa Chrystusa i Jego Ewangelii'' <ref> [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/381 ''Veritatis Splendor''] 2</ref>. Ta konieczność wiąże się także z faktem, że teologia jest nauką wiary, a podstawowym źródłem wiary jest Objawienie zawarte w Biblii <ref>por. [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/381 ''Veritatis Splendor''] 109</ref>. Papież przypomina naukę Soboru: ''Teologia święta opiera się, jako na trwałym fundamencie, na pisanym słowie Bożym łącznie z Tradycją świętą. W nim znajduje swe najgruntowniejsze umocnienie i stale się odmładza, badając w świetle wiary wszelką prawdę ukrytą w misterium Chrystusa'' <ref>Sobór Watykański II. Konstytucja dogmatyczna o Objawieniu Bożym Dei Verbum (18.11.1965), 24</ref>. Dlatego Papież akcentuje: niech ''studium Pisma Świętego będzie jakby duszą teologii'' <ref>Katechezy Ojca Świętego Jana Pawła II. ''Bóg Ojciec. '' Kraków−Ząbki 1999, 19</ref>. 

W encyklice ''Veritatis Splendor'' Papież wskazuje na konieczność odwołania się do fundamentu biblijnego m.in. przez podkreślenie, że sam ''zamierza ukazać racje nauczania moralnego opartego na Piśmie Świętym i na żywej Tradycji apostolskiej'' <ref> [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/381 ''Veritatis Splendor''] 5</ref>; więź teologiczno-moralnej refleksji z teologią biblijną jest ścisła i niezbędna <ref>por. [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/381 ''Veritatis Splendor''] 111</ref>; Pismo Święte pozostaje ''żywym i płodnym źródłem nauki moralnej Kościoła, jak przypomniał Sobór Watykański II, określając Ewangelię źródłem wszelkiej prawdy zbawiennej i normy moralnej'' <ref> [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/381 ''Veritatis Splendor''] 28</ref><ref>por. Sobór Watykański II. Konstytucja dogmatyczna o Objawieniu Bożym ''Dei Verbum'' (18.11.1965), 7</ref>. Papież odrzuca wyraźnie przekonanie, że rzekomo ''Boże Objawienie nie zawiera żadnej konkretnej i określonej treści moralnej, trwale i powszechnie zobowiązującej: Słowo Boże miałoby mieć moc wiążącą jedynie jako zachęta, ogólnikowe napomnienie, które później tylko autonomiczny rozum musi sam wypełnić konkretną treścią'' <ref> [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/381 ''Veritatis Splendor''] 37</ref>. W ten sposób uwidacznia, że odwołanie się do Pisma Świętego może mieć charakter pozorny, jeśli się nie dostrzega normatywnego, a więc wiążącego charakteru biblijnych wskazań moralnych. 

Podkreślenie konieczności oparcia refleksji teologicznomoralnej na Piśmie Świętym wcale nie oznacza odrzucenia ani też pomniejszenia roli rozumu ludzkiego w tejże refleksji. Teologia moralna jest bowiem dyscypliną teologiczną, ''która przyjmuje i bada Boże Objawienie, a zarazem spełnia wymogi ludzkiego rozumu'' <ref> [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/381 ''Veritatis Splendor''] 29</ref>. Wiąże się to z przekonaniem, że ''człowiek może rozpoznać dobro i zło i że tego sam dokonuje z pomocą rozumu, w szczególności zaś z pomocą rozumu oświeconego przez Boże Objawienie i wiarę'' <ref> [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/381 ''Veritatis Splendor''] 44</ref>. Konieczność połączenia refleksji rozumowej z odniesieniem do Pisma Świętego łączy się przy tym z prawdą o upadłej naturze ludzkiej; stąd Boże Objawienie jest niezbędne ''w poznaniu prawd moralnych, także tych, które należą do porządku naturalnego'' <ref> [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/381 ''Veritatis Splendor''] 36</ref>. 

Teologia moralna jest – jak pisze Papież – refleksją ''nad Ewangelią jako darem i przykazaniem nowego życia, nad życiem „prawdziwie w miłości” <ref>Ef 4,15</ref>, nad życiem Kościoła w świętości, w którym jaśnieje prawda o [[dobro moralne|dobru]] doprowadzonym aż do doskonałości'' <ref> [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/381 ''Veritatis Splendor''] 110</ref>. Tak rozumiana teologia moralna domaga się ścisłego powiązania z orędziem Ewangelii, z Objawieniem, którego nieodłącznym elementem jest obdarowanie „nowym życiem w Chrystusie”. Nie sposób ją uprawiać bez odwołania się do źródeł biblijnych. 

W teologicznej refleksji trzeba odrzucić dwie zasadnicze pokusy. Z jednej strony – pokusę racjonalizmu, który nie docenia wartości Objawienia i poznania płynącego z wiary; z drugiej – pokusę ''fideizmu, który nie uznaje, że wiedza racjonalna oraz refleksja filozoficzna w istotny sposób warunkują rozumienie wiary, a wręcz samą możliwość wiary w Boga. Rozpowszechnionym dziś przejawem tej fideistycznej tendencji jest „biblicyzm”, który chciałby uczynić lekturę Pisma Świętego i jego egzegezę jedynym miarodajnym punktem odniesienia. Z fideizmem łączy się lekceważąca postawa wobec teologii spekulatywnej oraz pogarda dla filozofii klasycznej'' <ref> [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/375 ''Fides et ratio''] 55</ref>. 

Jan Paweł II potwierdza, że ''punktem wyjścia i pierwotnym źródłem dla teologii musi być zawsze słowo Boże'' […],''a ostatecznym celem nic innego jak zrozumienie tegoż słowa. '' Nie można jednak zapominać, że do lepszego zrozumienia słowa Bożego ''przyczynia się z pewnością ludzkie poszukiwanie prawdy, czyli refleksja filozoficzna'' <ref> [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/375 ''Fides et ratio''] 73</ref>. Odwołanie się do biblijnego fundamentu moralności chrześcijańskiej, a tym samym biblijnych źródeł teologii moralnej, nie oznacza naruszenia jej uniwersalnego charakteru, albowiem nie oznacza ograniczenia, a tym bardziej odrzucenia wykorzystania źródeł ogólnych. 

Problematyka moralna zajmuje w nauczaniu Jana Pawła II szczególne miejsce. Ukazując istotę moralności chrześcijańskiej (''Veritatis Splendor''), jak i szczegółowe kwestie moralne (np. [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/374 ''Evangelium Vitae''], [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/13''Familiaris consortio''], [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/1043 ''Gratissimam sanae''], [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/383''Laborem exercens'']), Papież wyraźnie odwołuje się do fundamentu biblijnego; w ten sposób pragnie wskazać na zbawczy fundament moralności chrześcijańskiej oraz na ścisły związek moralności chrześcijańskiej z wiarą. Dzięki orędziu biblijnemu łatwiej zrozumieć, że [[wiara|wiara]] – nade wszystko wiara w Chrystusa – posiada również wymiar moralny: ''jest źródłem zgodnego z nią życiowego zaangażowania i zarazem takiego zaangażowania się domaga '' <ref> [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/381 ''Veritatis Splendor''] 89</ref>. Ojciec Święty wyróżnia trzy etapy odpowiedzi, jaką daje Bóg na pytanie o dobro, które trzeba czynić. Pierwszy etap wyznacza porządek stworzenia (a więc prawo naturalne). Drugi etap wyznacza dar przykazań na Synaju dany Izraelowi jako ludowi Przymierza. Jednakże ''dar Dekalogu jest obietnicą i znakiem Nowego Przymierza, w którym prawo zostanie na nowo i ostatecznie zapisane w sercu człowieka'' <ref>por. Jr 31,31-34</ref>. W ten sposób Dekalog wkracza też w trzeci etap daru prawa, jakim jest Jezus i Jego „Kazanie na Górze” <ref>Mt 5-7</ref> jako najszersze i najpełniejsze ujęcie Nowego Prawa <ref>por.  [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/381 ''Veritatis Splendor''] 12</ref>. 

W Chrystusie łączą się ostatecznie dwa etapy Przymierza, jest On bowiem kluczem do zrozumienia Pisma <ref>por. J 5,39</ref>, '' stanowi centrum ekonomii zbawienia, ujmuje w sobie Stary i Nowy Testament, obietnice Prawa i ich wypełnienie w Ewangelii; jest żywą i wieczną więzią między Starym i Nowym Przymierzem'' <ref> [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/381 ''Veritatis Splendor''] 15</ref>. Nawiązując do wysuwanych współcześnie wątpliwości, ''czy Boże przykazania, wpisane w serce człowieka i stanowiące element Przymierza, mogą rzeczywiście być światłem dla codziennych decyzji podejmowanych przez poszczególnych ludzi i całe społeczności'' <ref> [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/381 ''Veritatis Splendor''] 4</ref>, Jan Paweł II wskazuje na wieczne i nieodwołalne Przymierze w Chrystusie i z tego wyprowadza aktualność zobowiązań moralnych w nim zawartych. ''Reguły moralne, które Bóg nadał w Starym Przymierzu i które w Nowym i Wiecznym Przymierzu osiągnęły doskonałość w osobie Wcielonego Syna Bożego, muszą być wiernie strzeżone i nieustannie wypełniane w różnych kulturach powstających w ciągu dziejów'' <ref> [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/381 ''Veritatis Splendor''] 25</ref>. 

Jan Paweł II podkreśla wyraźnie, że w centrum moralności biblijnej znajduje się orędzie moralne Jezusa Chrystusa; przez odwołanie się do tego nauczania możliwa jest odpowiedź na wszystkie najważniejsze pytania człowieka <ref>por.  [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/381 ''Veritatis Splendor''] 6</ref>. Odczytywanie moralności ewangelicznej oznacza więc nie tyle odwołanie się do bezosobowego prawa moralnego, co raczej zwrócenie się do Chrystusa – na wzór ewangelicznego młodzieńca <ref>por. Mt 19,16-22</ref>. ''Również człowiek współczesny winien zwrócić się na nowo do Chrystusa, aby uzyskać od Niego odpowiedź na pytanie, co jest dobrem, a co złem. Albowiem to On otwiera wiernym księgę Pisma Świętego i objawiając w pełni wolę Ojca, naucza prawdy o postępowaniu moralnym'' <ref> [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/381 ''Veritatis Splendor''] 8</ref>. 

W tym kontekście łatwiej zrozumieć, dlaczego w centrum ewangelicznej moralności widzi Jan Paweł II wezwanie do naśladowania Chrystusa, które jest ''pierwotnym i najgłębszym fundamentem chrześcijańskiej moralności'' <ref> [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/381 ''Veritatis Splendor''] 19</ref>. Także przykazanie [[miłość|miłości]] nabiera pełniejszego znaczenia w kontekście wezwania do [[naśladowanie Chrystusa|naśladowania Chrystusa]], ponieważ ''postępowanie Jezusa i Jego słowa, Jego czyny i Jego nakazy stanowią moralną regułę życia chrześcijańskiego. Czyny te bowiem, a zwłaszcza Jego męka i śmierć na krzyżu, są żywym objawieniem Jego miłości do Ojca i do ludzi. Jezus żąda, by tę właśnie miłość naśladowali ci, którzy idą za Nim. Jest to „nowe przykazanie” '' <ref> [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/381 ''Veritatis Splendor''] 20</ref>. 

Według Papieża, istota moralności biblijnej – odczytanej przede wszystkim przez pryzmat rozmowy Jezusa z młodym człowiekiem – wyraża się w pewnych istotnych elementach Objawienia Starego i Nowego Testamentu. ''Są nimi: podporządkowanie człowieka i wszystkiego co czyni – Bogu, Temu, który „jeden jest tylko Dobry”; związek pomiędzy dobro [[dobro moralne|moralnym dobrem]] ludzkich czynów a życiem wiecznym; naśladowanie Chrystusa otwierające przed człowiekiem perspektywę doskonałej miłości, a wreszcie dar Ducha Świętego jako źródło i moc życia moralnego „nowego stworzenia” '' <ref>por. 2 Kor 5,17</ref><ref> [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/381 ''Veritatis Splendor''] 28</ref>. 

Tak rozumiany biblijny fundament moralności chrześcijańskiej jest obecny w całym nauczaniu Jana Pawła II. W szczególności dochodzi do głosu: w chrześcijańskiej wizji miłości małżeńskiej i ludzkiej płciowości, a więc także w teologii ciała <ref>por. Jan Paweł II. ''Mężczyzną i niewiastą stworzył ich. Odkupienie ciała a sakramentalność małżeństwa. '' Watykan 1986</ref>; w ukazaniu wartości ludzkiego [[życie|życia]] i konieczności jego ochrony i obrony <ref>por. [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/374 ''Evangelium Vitae'']</ref>; w przedstawianiu różnych aspektów moralności życia społecznego <ref>por. [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/383 ''Laborem exercens'']</ref><ref>por. [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/392 ''Sollicitudo rei socialis'']</ref><ref>por. [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/24 ''Centesimus annus'']</ref>, a także w ukazywaniu różnych stanów życia i powołania <ref>por. [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/387 ''Christifideles laici'']</ref><ref>por. [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/399 ''Pastores dabo vobis'']</ref><ref>por. [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/17 ''Vita consecrata'']</ref>. 

=== Przypisy ===
{{Przypisy|2}}

== Bibliografia ==

=== Dzieła Jana Pawła II ===

* [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/24 ''Centesimus annus''];
* [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/387 ''Christifideles laici''];
* [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/374 ''Evangelium Vitae''];
* [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/375 ''Fides et ratio''] 55; 73;
* [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/383 ''Laborem exercens''];
* [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/399''Pastores dabo vobis''];
* [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/392 ''Sollicitudo rei socialis''];
* [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/17 ''Vita consecrata''];
* [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/381 ''Veritatis Splendor''] 2; 4-6; 8; 12; 15; 19-20; 25; 28-29; 36-37; 44; 109-111;
* Katechezy Ojca Świętego Jana Pawła II. ''Bóg Ojciec. '' Kraków−Ząbki 1999, 19.

=== Inne dokumenty Kościoła ===

* Sobór Watykański II. Dekret o formacji kapłańskiej ''Optatam totius (28.10.1965), 16;
* Sobór Watykański II. Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym ''Gaudium et spes'' (7.12.1965), 33;
* Sobór Watykański II. Konstytucja dogmatyczna o Objawieniu Bożym ''Dei Verbum'' (18.11.1965), 7; 24. 

=== Publikacje innych autorów ===
* J. Nagórny. ''Przesłanki biblijne moralności chrześcijańskiej.'' [w:] ''Veritatis splendor. Przesłanie moralne Kościoła.'' red. B. Jurczyk. Lublin 1994; 
* Tenże. ''Historiozbawczy fundament moralności chrześcijańskiej.'' [w:] ''Teologia moralna u kresu II tysiąclecia.'' red. J. Nagórny, K. Jeżyna. Lublin 1998.