Tekst źródłowy strony Czas wolny - odpoczynek

 Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, [http://www.polwen.pl/ Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne], Radom 2014
 Autor hasła: ks. Tadeusz ZADYKOWICZ 

'''Czas wolny – odpoczynek''' – czas do dyspozycji człowieka; uwolnienie od [[praca|obowiązków zawodowych]], rodzinnych, społecznych; manifestacja [[wolność|wolności]] człowieka na płaszczyźnie dysponowania własnym czasem. Nie jest on prostym zaprzeczeniem pracy, swoistym czasem niepracy, po pracy czy poza pracą, czasem „pustym”, ponieważ najczęściej jest związany z jakąś formą aktywności. 

Podział na czas pracy i czas wolny istniał we wszystkich kulturach, choć poglądy na jego temat ulegały wyraźnej ewolucji: od dostrzegania pracy jako domeny jednych, a czasu wolnego − innych, ku podkreślaniu powszechnego charakteru [[prawa człowieka|prawa]] i obowiązku zarówno pracy, jak i odpoczynku Najczęściej czas wolny był ujmowany w kategoriach odciążenia od pracy, regeneracji sił oraz udziału w kulcie, co zostało definitywnie proklamowane w III przykazaniu Dekalogu. Prawo każdego obywatela do czasu wolnego zostało potwierdzone także w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka [[Organizacja Narodów Zjednoczonych|ONZ]] z 1948 roku. Kościół przypomina prawo i zarazem konieczność czasu wolnego, który ma służyć zabezpieczeniu [[zdrowie|zdrowia]], regeneracji sił, odprężeniu psychicznemu, rozrywce i poświęceniu go [[rodzina|rodzinie]], a także [[świętowanie – dzień święty|świętowaniu]]. 


== Nauczanie Jana Pawła II nt. czasu wolnego, odpoczynku == 

W nauczaniu Jana Pawła II tematyka czasu wolnego pojawia się najczęściej w kontekście pracy <ref>por. [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/383 ''Laborem exercens''] 5</ref>. W sytuacji współczesnego wyzysku, gdy często pozbawia się pracownika prawa do odpoczynku, a praca traktowana jest wyłącznie jako eksploatacja ludzkich sił w zewnętrznym działaniu, Papież wielokrotnie przypomina o obowiązku, jaki ciąży na [[pracodawca|pracodawcach]] i samych pracownikach. Obowiązek ten dotyczy zapewnienia sobie i innym czasu wolnego, który byłby potwierdzeniem [[wolność|wolności]] w zakresie podejmowania decyzji o kształcie własnej codzienności, a także służyłby zapewnieniu większej wolności <ref>por. [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/24 ''Centessimus annus''] 7</ref> <ref> Homilia, Legnica, 2 czerwca 1997</ref>. 

[[czas pracy|Cykl pracy]] i odpoczynku jest wpisany w ludzką naturę. Jest on zgodny z wolą samego Boga, co poświadcza opis stworzenia <ref>por. Rdz 2,2-3</ref>. Odpoczynek więc, podobnie jak praca, jest powinnością [[moralność|moralną]], choć nie da się ściśle określić ilości czasu wolnego. Swój czas wolny człowiek może wykorzystać w różnoraki sposób. Najczęściej służy on wypoczynkowi i świętowaniu. Stąd w nauczaniu Jana Pawła II pojęcie czasu wolnego jest używane niekiedy zamiennie – obok pojęcia odpoczynek, występuje też w kontekście obowiązku nadania kultycznego charakteru temuż czasowi <ref>por. [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/797 ''Dies Domini''] 65</ref>. 
Współczesna [[kultura]] staje się coraz bardziej kulturą czasu wolnego Dzięki rozwijającej się nauce i technice człowiek ma coraz więcej czasu wolnego. Niestety czas ten nie zawsze jest potwierdzeniem jego [[wolność|wolności]]. Człowiek jest wystawiony na liczne niebezpieczeństwa związane zwłaszcza z takimi postawami, jak: lenistwo, próżniactwo i nuda <ref>por. [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/797 ''Dies Domini''] 68</ref>. Zagrożenie stanowi także nastawienie wyłącznie na [[przyjemność]] i konsumpcję. Takie zjawiska jak [[konsumizm]] czy materializm sprawiają, że człowiek sam siebie pozbawia czasu wolnego bądź przerzuca całą swoją aktywność na ten czas, co znajduje swój wyraz w pracoholizmie, nadaktywizmie, poddaniu się [[media|mediom]]. Istnieje więc stała potrzeba [[wyzwolenie – teologia wyzwolenia|„wyzwolenia”]] czasu wolnego.

Problemem moralnym staje się zatem nie tylko posiadanie czasu wolnego, ale także sposób jego wykorzystania. Dotyczy to w szczególności specyficznej kategorii czasu wolnego, jaką jest czas na emeryturze. Czas wolny, jako czas do zagospodarowania, nie może oznaczać bezczynności <ref>por. tamże</ref>. Nie jest to także czas absolutnie wolny, zwłaszcza gdyby tę wolność rozumieć jako wolność od [[wartość moralna|zasad moralnych]]. Trzeba go odnosić do powołania chrześcijańskiego obejmującego całe życie i do podstawowych płaszczyzn [[życie – wartość życia|ludzkiego życia]].

Czas wolny jest człowiekowi niezbędny przede wszystkim ze względu na jego [[godność osoby ludzkiej|ludzką godność]] oraz związane z nią [[potrzeba|potrzeby]]. Ma do spełnienia swoje zadanie w osobistym [[rozwój|rozwoju]] człowieka, we wszechstronnym kształtowaniu jego osobowości. Użyty na wypoczynek, regenerację sił, odprężenie, życie kulturalne, kontakt z przyrodą, może przyczynić się do doskonalenia umysłu i [[ciało ludzkie – teologia ciała|ciała]], równowagi ducha, wzmocnienia zdrowia psychicznego i fizycznego. Papież wskazuje, że drogą ku temu mogą być swobodne zajęcia i studia, podróże w obce strony ([[turystyka]]), obcowanie z pięknem, ćwiczenia i pokazy sportowe, wysiłek fizyczny <ref>por. [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/797 ''Dies Domini''] 67</ref>. Regeneracja sił fizycznych powinna wiązać się z ''duchowym odpoczynkiem'', który prowadzi do odnalezienia i wypracowania w sobie „nowego stworzenia”. Jan Paweł II, nawiązując do C. K. Norwida, mówi, że „odpocząć” znaczy „począć na nowo” <ref>por. Homilia, Nowy Targ, 8 czerwca 1979</ref>. Człowiek zatem w czasie wolnym może rozwijać te siły i uzdolnienia, których nie mógłby doskonalić w pracy zawodowej; może skupić się na dialogu z samym sobą. Czas wolny potwierdza więc prymat godności człowieka nad wymogami [[ekonomia a porządek moralny|ekonomii]]. 

Czas wolny ma także charakter społeczny, ponieważ może sprzyjać braterskiej [[wspólnota|wspólnocie]], służyć umocnieniu więzi międzyludzkich, zwłaszcza [[rodzina|rodzinnych]], wzajemnemu poznaniu wzbogacającemu ludzi, także nawiązaniu [[tolerancja|braterskich stosunków między ludźmi różnych stanów, narodowości i ras]]. Jest to również czas na pogłębianie [[zasady życia społecznego|więzi społecznych]] <ref>por. [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/797 ''Dies Domini''] 68</ref>. 

Czas wolny ma również wymiar religijny, ponieważ wiąże się z obowiązkiem uświęcania czasu. Powinien być czasem nawiązania relacji z Bogiem poprzez [[modlitwa|modlitwę]] i życie kultyczne, czasem odniesienia wszelkiej aktywności do Boga. Potwierdza on absolutny prymat Boga. Jest [[naśladowanie|naśladowaniem]] odpoczynku Boga i jednocześnie zapowiada nadejście „nowego nieba” i „nowej ziemi”, gdzie człowiek zostanie wyzwolony ostatecznie z niewoli swoich [[potrzeba|potrzeb]]. Odpoczynek jest rzeczą „świętą”, pozwala on wyrwać się człowiekowi z rytmu ziemskich zajęć, nierzadko nazbyt go pochłaniających, i na nowo uświadomić sobie, że wszystko jest dziełem Bożym <ref>por. Tamże</ref>. 

Te liczne możliwości wiążące się z czasem wolnym byłyby trudne do zrealizowania, gdyby nie został zagwarantowany przynajmniej jeden dzień w tygodniu pozwalający wszystkim na odpoczynek i [[świętowanie – dzień święty|świętowanie]]. 

=== Przypisy ===
{{Przypisy|2}}

== Bibliografia ==

=== Dzieła Jana Pawła II ===
* [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/24 ''Centessimus annus''] 7
* [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/383 ''Laborem exercens''] 25
* [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/797 ''Dies Domini''] 64-68
* Homilie: Nowy Targ, 8.06.1979; Katowice, 20.06.1983; Lubaczów, 3.06.1991; Legnica, 2.06.1997; Sosnowiec, 14.06.1999

=== Inne dokumenty Kościoła ===
* Sobór Watykański II. Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym ''Guadium et spes'' 61
* [[Katechizm Kościoła Katolickiego]] 2184; 2187

=== Publikacje innych autorów ===
* S. Rosik. Dekalog jako norma życia i wolności. Poznań 1997
* J. Nagórny. Czas wolny w perspektywie teologiczno-moralnej. RT 48:2001 z. 3
* M. Ostrowski. Czas wolny. W: Encyklopedia nauczania społecznego Jana Pawła II. Red. A. Zwoliński. Radom 2003

== Wybrane wypowiedzi Jana Pawła II o czasie wolnym ==


{{Cytat box
|cytat = <P>Chociaż praca zajmuje ważne miejsce w życiu człowieka, nie jest dla niego wszystkim. W trosce o zachowanie równowagi w ludzkim życiu należy przywiązywać odpowiednie znaczenie do czasu wolnego, do życia osobistego i rodzinnego, do odpoczynku niedzielnego, który pozwala człowiekowi zwrócić się ku Bogu, aby mógł intensywniej przeżywać każdą chwilę swego życia. Troska ta nie powinna się koncentrować na nabywaniu i niepohamowanej konsumpcji dóbr, zbyt często uważanych za podstawową motywację ludzkiej pracy, ale powinna zwracać ludzkie życie także w innych kierunkach.</P>
|źródło = Kultura ludzi pracy musi pozostać kulturą solidarną, 2
|width =
|align =
}}

{{Cytat box
|cytat = <P>Niebezpieczeństwo to jest tym realniejsze, im bardziej dzisiejszy „sposób życia — zwłaszcza w krajach bardziej uprzemysłowionych — prowadzi rodziny ... do tego, że zrzucają z siebie odpowiedzialność wychowawczą wobec łatwości ucieczki od niej (w domu reprezentowanej zwłaszcza przez telewizję i pewne wydawnictwa), znajdując sposób na wypełnienie czasu ... dzieci i młodzieży”. Stąd „obowiązek szczególnej ochrony dzieci i młodzieży przed «agresjami», którym podlegają również ze strony środków przekazu” i dbania o to, by ich używanie w rodzinie było dokładnie regulowane. Tak samo rodzinie musi leżeć na sercu szukanie dla własnych dzieci także innych, zdrowszych rozrywek, pożyteczniejszych, kształtujących fizycznie, moralnie i psychicznie „dla nadania wartości wolnemu czasowi młodzieży oraz dla właściwego ukierunkowania jej energii”.</P>
|źródło = Adhortacja apostolska Familiaris Consortio, 76
|width =
|align =
}}

== Linki zewnętrzne ==

Hasła w [[ZiBaTePa|Zintegrowanej Bazie Tekstów Papieskich]] 
* [http://nauczaniejp2.pl/index/index/eId/202 "czas wolny"] 


[[Kategoria:Pojęcia]]
[[Kategoria:Nauczanie moralne]]
[[Kategoria:Hasła POLWEN]]