Tekst źródłowy strony Pielgrzymka zagraniczna (93)

 Treść hasła została przygotowana z wykorzystaniem treści publikacji: 
 (red.) Antoni Jackowski, Izabela Sołjan, "Leksykon pielgrzymek Jana Pawła II", [http://www.wydawnictwowam.pl/ Wydawnictwo WAM], Kraków 2005.
 o. Maciej Zięba OP, „Jestem z Wami: kompendium twórczości i nauczania Karola Wojtyły - Jana Pawła II”, [http://www.mwydawnictwo.pl/ Wydawnictwo M], Kraków 2010

Dziewięćdziesiąta trzecia podróż apostolska (poza terytorium Watykanu i Włoch) odbyta przez Jana Pawła II w dniach 4-9 maja 2001. Celem były odwiedziny [[Grecja|Grecji]], [[Syria|Syrii]] oraz [[Malta|Malty]].

== Przebieg pielgrzymki ==

=== 4-5 maja 2001 GRECJA ===

==== Cel pielgrzymki ====

Podróż szlakami św.[[święty Paweł|Pawła Apostoła]], będąca kontynuacją Roku Jubileuszowego, symbolem wyjścia chrześcijaństwa do wszystkich [[naród|narodów]] oraz powrotem do początku i wyjściem w przyszłość; [[dialog]] z Kościołem [[prawosławie|prawosławnym]].

==== Przebieg wizyty w Grecji ====

* [[4 maja]]
**ATENY: Przylot na lotnisko im. Elefteriosa Venizelosa i powitanie przez Andreasa Papandreu, szefa Ministerstwa Spraw Zagranicznych Grecji • Kurtuazyjna wizyta u prezydenta Grecji Costisa Stephanopoulosa • Przejazd do rezydencji zwierzchnika greckiego Kościoła prawosławnego arcybiskupa Aten i prymasa Grecji, [[Christodoulos|Christodoulosa]] • Spotkanie w nuncjaturze z greckimi biskupami katolickimi • Prywatna wizyta w katolickiej katedrze św. Dionizego • [[ekumenizm|Ekumeniczne]] spotkanie na Areopagu, w miejscu kazania [[Paweł z Tarsu|św. Pawła]] do Ateńczyków • Spotkanie w nuncjaturze z abpem Christodoulosem

* [[5 maja]]	
**ATENY: Msza św. w Pałacu [[sport|Sportowym]] w kompleksie Ośrodka Olimpijskiego (wzięło w niej udział od 45 do 50 tys. osób) • Pożegnanie na lotnisku • Odlot do Damaszku ([[Syria]])

====Charakterystyka i najważniejsze przesłanie pielgrzymki ====

Grecja była pierwszym etapem podróży szlakami św. Pawła - ''„Apostoła pogan"'' ([[Syria]], [[Malta]]). Grecja to kraj, w którym ok. 97% ogółu ludności stanowią wierni należący do Autokefalicznego Prawosławnego Kościoła Grecji, 1% stanowią katolicy i [[protestantyzm|protestanci]], a 2% wyznawcy [[Islam|islamu]]. Ponad czterowiekowe panowanie [[Turcja|Turcji]] sprawiło, że przynależność do Kościoła prawosławnego jest elementem tożsamości narodowej. W związku z wielowiekowym konfliktem i brakiem porozumienia pomiędzy Kościołami prawosławnym i rzymskokatolickim pielgrzymka Jana Pawła II budziła wiele kontrowersji w środowiskach prawosławnych w Grecji. Poprzedziły ją demonstracje oraz protesty duchowieństwa i wiernych Kościoła prawosławnego.

Jan Paweł II w przemówieniu powitalnym docenił wkład tradycji greckiej dla rozwoju [[kultura|kultury]] i cywilizacji [[Europa|europejskiej]]. Wspomniał o znaczeniu kultury hellenistycznej dla rozwoju chrześcijaństwa oraz roli, jaką odegrał język grecki w Kościele. Ważne są słowa, które Papież skierował do prezydenta Grecji na zakończenie przemówienia powitalnego: ''„Geografia i historia umieściły pański kraj pomiędzy Wschodem a Zachodem, co oznacza, że naturalnym powołaniem Grecji jest budowanie mostów i kształtowanie kultury dialogu. Ma to dziś kluczowe znaczenie dla przyszłości Europy"''.

Jednym z najważniejszych punktów programu papieskiej podróży była wizyta w siedzibie abpa Christodoulosa, w czasie której Jan Paweł II prosił o [[przebaczenie]] Kościół prawosławny ''„za wszystkie dawne i obecne sytuacje, w których synowie i córki Kościoła katolickiego [[grzech|zgrzeszyli]] [[czyn ludzki|czynem]] i zaniedbaniem przeciw swoim braciom i siostrom prawosławnym, niech Pan udzieli nam przebaczenia, o które Go prosimy! (...) Osąd należy wyłącznie do Boga i dlatego wielki ciężar przeszłości powierzamy Jego nieskończonemu [[miłosierdzie|miłosierdziu]], prosząc Go o zaleczenie ran, które nadal jeszcze zadają ból sercu narodu greckiego. Winniśmy wspólnie pracować na rzecz tego uzdrowienia, jeżeli wyłaniająca się obecnie Europa pragnie być wierna swej tożsamości, która jest nieodłączna od [[humanizm chrześcijański|chrześcijańskiego humanizmu]] podzielanego przez Wschód i Zachód"''. Słów tych słuchali członkowie Świętego Synodu Kościoła prawosławnego. Wypowiedź ta ma duże znaczenie w dialogu pomiędzy Kościołami katolickim i prawosławnym.

Podczas wizyty w Grecji ważnym wydarzeniem z punktu widzenia dialogu ekumenicznego było spotkanie Jana Pawła II i abpa Christodoulosa na ateńskim Areopagu. Obaj hierarchowie ogłosili deklarację, w której wezwali do [[pojednanie|zgody]] i [[pokój|pokoju]] wśród ''„wszystkich, którzy na każdym miejscu wzywają imienia Pana naszego Jezusa Chrystusa"'' oraz potępili wszelkie uciekanie się do [[przemoc|przemocy]], prozelityzmu i fanatyzmu w imię religii.

Pielgrzymka do Grecji była bardzo ważnym krokiem w dialogu ekumenicznym pomiędzy Kościołem katolickim a Kościołem prawosławnym. Papież zburzył przeszkodę nieufności i wrogości, która (od schizmy wschodniej w 1054 r.) dzieliła te wspólnoty chrześcijańskie. (EB-W)

==== Homilia wygłoszona w Atenach, 5 maja 2001 / o. M. Zięba OP ====

Pielgrzymka Jana Pawła II do Grecji już przed jej rozpoczęciem była wrogo przyjmowana przez znaczną część prawosławnej większości obywateli tego kraju. Mnożyły się demonstracje i protesty, modlono się nawet o śmierć ''rzymskiego papieża''. Jednakże głęboki i autentyczny ekumenizm Jana Pawła II przemienił serca wielu Greków. Już na samym początku, odwiedzając prawosławnego Patriarchę Aten i całej Grecji Jan Paweł II na oczach milionów telewidzów dokonał prawdziwego przełomu. Papież zaczął bowiem od wyznania win leżących po stronie katolickiej: ''To prawda, że ciążą na nas dawne i współczesne spory oraz nie wyjaśnione dotąd nieporozumienia. Jednakże w duchu wzajemnej miłości mogą i muszą zostać przezwyciężone, tego bowiem żąda od nas Chrystus. Potrzebny tu jest oczywiście wyzwalający proces oczyszczenia pamięci. Za wszystkie dawne i współczesne sytuacje, w których synowie i córki Kościoła katolickiego zgrzeszyli czynem lub zaniedbaniem przeciw swoim prawosławnym braciom i siostrom, niech Pan udzieli nam przebaczenia, o które Go prosimy''. Po tych słowach patriarcha Christodulos powstał i zaczął bić brawo. Później Patriarcha oraz Papież na ateńskim areopagu ogłosili wspólną deklarację, w której silne były akcenty ekumeniczne, ale obecna była także troska o wspólną przyszłość Europy: ''Cieszymy się z sukcesów i postępów Unii Europejskiej. Zjednoczenie europejskiego świata w ramach jednej struktury politycznej, w której poszczególne narody nie tracą swej świadomości narodowej, tradycji i tożsamości, było celem jej pionierów. Jednakże pojawiająca się dziś tendencja do przekształcania niektórych krajów Europy w państwa świeckie, pozbawione wszelkich odniesień do religii, to przejaw regresu i odrzucenia ich duchowego dziedzictwa. Jesteśmy wezwani do wzmożenia wysiłków, aby zjednoczenie Europy mogło się dokonać. Uczynimy wszystko, co w naszej mocy, ażeby chrześcijańskie korzenie Europy i jej chrześcijańska dusza zachowały się nienaruszone''.

Do tego tematu oraz do przemówienia św. Pawła, który przemawiał dwa tysiące lat wcześniej w tym samym miejscu, na ateńskim areopagu, nawiązał Jan Paweł II w homilii podczas następnego dnia pielgrzymki: ''Jeżeli Paweł potrafił przed ateńczykami cytować klasycznych autorów starożytnych, to dlatego, że jego osobista kultura została w pewnej mierze ukształtowana przez hellenizm. Posłużył się nią zatem, aby głosić Ewangelię słowami, które mogły skutecznie przemówić do słuchaczy (por. Dz 17,17). Jakaż to lekcja dla nas! Aby głosić Dobrą Nowinę ludziom naszych czasów, Kościół musi brać pod uwagę różne aspekty ich kultur oraz ich środki komunikacji, choć nie może to prowadzić do zniekształcenia jego orędzia ani do umniejszenia jego znaczenia i zasięgu. "Chrześcijaństwo trzeciego tysiąclecia będzie musiało coraz lepiej zaspokajać tę potrzebę inkulturacji" (Novo millennio ineunte, 40). Mistrzowska mowa Pawła jest wezwaniem dla uczniów Chrystusa, aby nawiązywali prawdziwie misyjny dialog ze swymi współczesnymi, respektując ich tożsamość, ale zarazem głosząc im otwarcie i zdecydowanie Ewangelię wraz ze wszystkimi implikacjami i wymogami, jakie wnosi ona w życie ludzi''. 

[[Dialog]] ten winien mieć jednak nie tylko wymiar ewangelizacyjny. Powinien być prowadzony na rozległych obszarach współczesnej [[Ekonomia a porządek moralny|ekonomii]], [[Polityka|polityki]] i [[Kultura|kultury]], wszędzie tam, gdzie formuje się kształt życia współczesnego człowieka: ''Za przykładem św. Pawła i pierwszych wspólnot trzeba koniecznie wykorzystywać sposobności do dialogu z naszymi współczesnymi, zwłaszcza tam, gdzie decydują się przyszłe losy człowieka i ludzkości, tak aby podejmowane decyzje nie służyły jedynie interesom politycznym i ekonomicznym, które nie zważają na godność człowieka i wynikające z niej wymagania, ale by miały ów "suplement duchowy", który przypomina o szczególnej roli i godności człowieka. Wiele jest dziś areopagów oczekujących świadectwa chrześcijan (por. Redemptoris missio, 37), zachęcam was zatem, byście byli obecni w świecie''.


=== 5-8 maja 2001 SYRIA ===

==== Cel pielgrzymki ====
Podróż szlakami [[Paweł Apostoł|św. Pawła Apostoła]], będąca kontynuacją [[Rok Jubileuszowy|Roku Jubileuszowego]], symbolem wyjścia chrześcijaństwa do wszystkich narodów oraz powrotem do początku i wyjściem w przyszłość; odwiedziny lokalnej wspólnoty katolickiej, dialog z [[islam|islamem]].

==== Przebieg wizyty w Syrii ====
* [[5 maja]]
**DAMASZEK: Przylot z [[Grecja|Grecji]] • Powitanie na lotnisku • Wizyta u prezydenta [[Syria|Syrii]] Baszara Al-Asada • Spotkanie [[ekumenizm|ekumeniczne]] w [[prawosławie|prawosławnej]] katedrze pw. Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny

* [[6 maja]]
**DAMASZEK: Msza św. na Stadionie Abbasydów, w której wzięło udział ok. 50 tys. osób • Modlitwa Regina coeli • Spotkanie z patriarchami i biskupami Syrii w patriarchacie melchickim • Spotkanie z duchowieństwem i [[świeccy|świeckimi]] z Kościołów [[prawosławie|prawosławnych]] i katolickich w katedrze syryjskoprawosławnej pw. św. Jerzego • Odwiedziny miejsca upamiętniającego św. Jana Chrzciciela w Meczecie Omajadów oraz spotkanie z przywódcami muzułmańskimi

* [[7 maja]]
**DAMASZEK: Nawiedzenie kościoła św. Pawła na Murach, zwanego też Oknem św. Pawła
**AL-KUNAJTIRA: Modlitwa o [[pokój]] i [[pojednanie]] • Nawiedzenie kościoła greckoprawosławnego zniszczonego w czasie [[wojna|wojny]] bliskowschodniej • Poświęcenie drzewka oliwnego, które zostało zasadzone w "ogrodzie przyjaźni" • Spotkanie z żołnierzami austriackiego kontyngentu [[Organizacja Narodów Zjednoczonych|ONZ]]
**DAMASZEK: Liturgia Słowa i spotkanie z [[młodzież|młodzieżą]] w melchickiej katedrze pw. Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny. W spotkaniu wzięło udział ok. 5 tys. osób

* [[8 maja]]
**DAMASZEK: Pożegnanie na lotnisku i odlot na [[Malta|Maltę]]

====Charakterystyka i najważniejsze przesłanie pielrzymki ====
<P>Wizyta Jana Pawła II w Syrii była częścią 93. podróży apostolskiej, uważanej za najtrudniejszą pielgrzymkę pontyfikatu. Jej trasa prowadziła z [[Grecja|Grecji]] do Syrii i dalej na [[Malta|Maltę]]. Syria, jako jeden z niewielu krajów arabskich, nie ma w konstytucji zapisu o islamie jako religii państwowej, a chrześcijan oraz wyznawców innych religii nie spotyka prześladowanie ze strony islamskiej większości. W strukturze wyznaniowej tego kraju dominują sunnici, którzy stanowią 70% ogółu ludności kraju, akawici i druzowie stanowią 16%, a chrześcijanie różnych obrządków 10%. Na terenie Syrii istnieje 9 kościołów chrześcijańskich, w tym 6 [[Kościoły katolickie obrządków wschodnich|katolickich]] (melchicki, maronicki, ormiański, syryjski, chaldejski, łaciński) i 3 [[prawosławie|prawosławne]] (grecki, syryjski, jakobicki). </P>
<P>Tereny współczesnej Syrii były związane z nawróceniem i początkami działalności misyjnej św. Pawła. W pierwszym okresie swojego życia należał on do grona przeciwników chrześcijaństwa. Dzieje Apostolskie podają, że to on był młodzieńcem, u którego stóp osoby kamienujące św. Szczepana złożyły swoje szaty. W Syrii znajduje się Antiochia Syryjska, miasto, które w pierwszych wiekach chrześcijaństwa było jednym z ważniejszych jego duchowych centrów. Tam bowiem ścierały się nurty teologiczne, które wywarły duży wpływ na obecną doktrynę chrześcijańską.
Współczesne problemy tego kraju znalazły odbicie w homilii wygłoszonej podczas mszy św. w Damaszku. Papież powiedział do zebranych: ''Wraz z waszymi współobywatelami, bez względu na przynależność do innych wspólnot, kontynuujcie nieustannie swe wysiłki, mając na uwadze budowanie społeczeństwa braterskiego, sprawiedliwego i solidarnego, gdzie każdy byłby w pełni uznany w swej ludzkiej [[godność|godności]] i podstawowych prawach. Na tej świętej ziemi chrześcijanie, [[islam|muzułmanie]] i [[judaizm|Żydzi]] są wezwani do współpracy z ufnością i odwagą i doprowadzenia do tego, by wkrótce nastał dzień, w którym każdy naród doczeka się poszanowania swoich zasadniczych praw i będzie mógł żyć w pokoju i wzajemnej zgodzie''. </P>
<P>Najistotniejszym wydarzeniem pielgrzymki i jednym z najważniejszych w historii pontyfikatu była wizyta w Wielkim Meczecie Omajadów w Damaszku. Jan Paweł II był pierwszym w historii papieżem, który odwiedził meczet. Miejsce to w szczególny sposób jest związane ze św. Janem Chrzcicielem, ponieważ znajdują się tam jego relikwie. Św. Jan Chrzciciel w tradycji islamskiej uważny jest za jednego z proroków. </P>
<P>Wiele miejsca Papież poświęcił modlitwie o pokój. Apelował w Al-Kunajtirze, aby wszyscy wierzący w jednego Boga podjęli działania mające na celu przywrócenie pokoju na Bliskim Wschodzie. Do zebranych powiedział m.in.: ''Z tego miejsca, tak okaleczonego przez wojnę, pragnę wznieść me serce w modlitwie o pokój w [[Ziemia Święta|Ziemi Świętej]] i na świecie. Prawdziwy pokój jest darem od Boga. Nasza otwartość na ten dar wymaga przemiany serca i [[sumienie|sumienia]] Jego prawu''. </P>
<P>Na zakończenie pielgrzymki Papież spotkał się z katolicką [[młodzież|młodzieżą]]. W swoim przesłaniu nawiązał do posłania ze Światowego Dnia Młodzieży w [[Rzym|Rzymie]]. Powiedział m.in.: ''Droga młodzieży, przyszłość chrześcijaństwa w waszym kraju jest związana ze wzajemnym zbliżeniem i współpracą między Kościołami i wspólnotami kościelnymi. Zdajecie sobie z tego sprawę i już nad tym pracujecie. W codziennym życiu, w waszych szkołach umacniajcie to, co was łączy, wspólnie medytujcie nad Ewangelią''. Papież zachęcał również młodzież do budowania [[cywilizacja miłośći|cywilizacji miłości]]. </P>
<P>Podróż Jana Pawła II miała wielkie znaczenie dla mieszkającej w Syrii mniejszości chrześcijańskiej. Była dla niej wsparciem i zachętą do dalszego pielęgnowania wiary i tradycji chrześcijańskiej. </P> (EB-W)

==== Przemówienie do społeczności muzułmańskiej Syrii, Damaszek, 6 maja 2001 / o. M. Zięba OP ====

Pierwsza w historii oficjalna wizyta głowy Kościoła katolickiego w meczecie, miejscu świętym dla muzułmanów, stanowiła historyczny gest, a zarazem konkretny krok w dialogu pomiędzy chrześcijanami i muzułmanami. Warto dodać, że meczet Omajjadów jest najważniejszą w Syrii i czwartą co do ważności – po Mekce, Medynie i Jerozolimie – świątynią świata muzułmańskiego. Po przybyciu do meczetu, tak jak wszyscy obecni, Papież zdjął obuwie i nałożył białe pantofle. Przez dłuższy czas modlił się przed miejscem, w którym znajduje się relikwiarz głowy św. Jana Chrzciciela, czczonego również przez muzułmanów. Potem na sąsiadującym z meczetem dziedzińcu ze wspaniałą fasadą przedstawiającą raj, odbyło się spotkanie z wielkim muftim i towarzyszącymi mu osobami. W swoim przemówieniu Ojciec Święty wskazał na najważniejszy element łączący wyznawców obu religii – modlitwę do Jedynego Boga: ''Fakt, że spotykamy się w tym słynnym miejscu modlitwy, przypomina nam, że człowiek jest istotą duchową, powołaną, aby uznać i respektować absolutne pierwszeństwo Boga we wszystkim. Chrześcijanie i muzułmanie zgodnie uważają, że spotkanie z Bogiem w modlitwie to niezbędny pokarm dla naszych dusz, bez którego nasze serca więdną''. Ta zgoda na podstawowym poziomie nie prowadzi do synkretyzmu. ''Kiedy przy okazji ślubów, pogrzebów czy innych uroczystości chrześcijanie i muzułmanie zachowują pełne szacunku milczenie, kiedy inni się modlą, dają świadectwo o tym, co ich łączy, nie ukrywając ani nie wypierając się tego, co ich dzieli''. W dalszej części przemówienia Jan Paweł II nawiązał do współczesnych problemów koegzystencji muzułmanów i chrześcijan. Podkreślił, że istotą tych relacji jest formacja młodego pokolenia w duchu wzajemnego szacunku i dialogu. Dlatego obu wspólnotom religijnym zadał ważne pytanie: ''Właśnie w meczetach i kościołach wspólnoty muzułmańskie i chrześcijańskie kształtują swoją religijną tożsamość, tam też młodzi otrzymują istotną część swej edukacji religijnej. Jakie poczucie własnej tożsamości wpajane jest młodym chrześcijanom i młodym muzułmanom w naszych kościołach i meczetach?'' Jeszcze ważniejsza była odpowiedź, którą na te pytania Papież udzielił, odpowiedź, która podkreśliła szkodliwy i fałszujący istotę wiary w Boga charakter konfrontacji wyznawców różnych religii oraz umacniania międzyreligijnej wrogości. ''Żywię gorącą nadzieję, że chrześcijańscy i muzułmańscy przywódcy religijni i nauczyciele zechcą przedstawiać nasze dwie wielkie wspólnoty religijne jako wspólnoty prowadzące dialog nacechowany szacunkiem, a nigdy już jako wspólnoty skłócone. Jest bardzo istotne, aby młodych ludzi uczono szacunku i zrozumienia dla innych, tak aby nic nie zdołało ich skłonić do posługiwania się religią w celu szerzenia lub usprawiedliwiania nienawiści czy przemocy''.


=== 8-9 maja 2001 MALTA===

==== Cel pielgrzymki ====

Podróż szlakami [[Paweł z Tarsu|św. Pawła]] Apostoła, będąca kontynuacją Roku Jubileuszowego, symbolem wyjścia chrześcijaństwa do wszystkich [[narody|narodów]] oraz powrotem do początku i wyjściem w przyszłość; odwiedziny lokalnej wspólnoty katolickiej i [[beatyfikacje dokonane przez Jana Pawła II|beatyfikacja]] [[Jerzy Prec|Jerzego Preca]], [[Maria Adeodata Pisani|Marii Adeodaty Pisani]] i [[Ignacy Falzon|Ignacego Falzona]].

==== Przebieg wizyty na Malcie ====

*[[8 maja]]
**LA VALETTA: Przylot z [[Syria|Syrii]] 

*[[9 maja]]
**LA VALETTA: Msza św. odprawiona na placu Spichlerzy, w czasie której Jan Paweł II dokonał beatyfikacji Jerzego Preca, Marii Adeodaty Pisani i Ignacego Falzona (uczestniczyło w niej ponad 200 tys. osób)
**HAMRUN: Nawiedzenie kościoła pw. Matki Bożej Cudownego Medalika i grobu bł. Jerzego Preca • Liturgia Słowa z udziałem członków Towarzystwa Nauki Chrześcijańskiej założonego przez bł. J. Preca
**LA VALETTA: Pożegnanie na lotnisku Gudja i odlot do [[Rzym|Rzymu]]

====Charakterystyka i najważniejsze przesłanie pielgrzymki ====

Podróż na [[Malta|Maltę]] była ostatnim etapem pielgrzymki śladami św. Pawła ([[Grecja]], [[Syria]]). Historia tego kraju jest nierozerwalnie związana z dziejami Kościoła katolickiego. Chrześcijaństwo dotarło na wyspę za sprawą [[Paweł z Tarsu|św. Pawła]], który znalazł się tam przypadkiem. Uwięziony wraz z towarzyszami za działalność misyjną, był wieziony statkiem do Rzymu, gdzie miał stanąć przed sądem cesarskim. Statek rozbił się podczas sztormu, a św. Paweł Apostoł przebywał na Malcie przez trzy miesiące. W tym czasie dokonał wielu uzdrowień. Od tego pobytu datuje się rozwój chrześcijaństwa na wyspie. W historii Malty ważną rolę odegrali Kawalerowie Maltańscy - zakon rycerski powstały w [[Jerozolima|Jerozolimie]], który władał wyspą w latach 1530-1798. Obecnie 95% mieszkańców tego kraju jest wyznania rzymskokatolickiego.

Podczas tej podróży, oprócz nawiedzenia miejsc związanych ze św. Pawłem, Ojciec Święty dokonał beatyfikacji trojga sług Bożych pochodzących z Malty. Wszyscy nowi błogosławieni byli głęboko wierzący i poprzez swoją religijną postawę oraz zaangażowanie wnieśli duży wkład w rozwój życia religijnego mieszkańców wyspy. Siostra [[Maria Adeodata Pisani]] (1806-1855), urodzona w Neapolu, w 20. roku życia wstąpiła do zakonu sióstr benedyktynek w Citta Nobile na Malcie. Wprowadziła zwyczaj codziennego przystępowania do Komunii świętej. [[Ignacy Falzon]] (1813-1865) w wieku 15 lat wstąpił do niższego seminarium duchownego, potem studiował prawo, prowadząc jednocześnie działalność charytatywną, a także katechizował. Ksiądz [[Jerzy Preca]] (1880-1962) założył Stowarzyszenie Nauki Chrześcijańskiej. Znany był jako spowiednik, mistyk i kaznodzieja. Na zakończenie mszy św. beatyfikacyjnej Papież życzył, aby poprzez wstawiennictwo nowych błogosławionych, pierwszych w historii Malty, Kościół na tej wyspie ''ufnie podążał ku nowej erze jedności i dzielił odpowiedzialność między księży, zakonników i świeckich''.

Papież tak podsumował całą pielgrzymkę: ''Ta wizyta kończy moją jubileuszową pielgrzymkę poprzez historię zbawienia, od ziemi Abrahama na Synaju, gdzie Bóg dał nam [[Dekalog]], po Ziemię Świętą, gdzie dokonały się wielkie wydarzenia związane z naszym [[nawrócenie|nawróceniem]]''. (EB-W)

== Źródła ==

=== Bibliografia ===

* (red.) Antoni Jackowski, Izabela Sołjan, ''Leksykon pielgrzymek Jana Pawła II'', Wydawnictwo WAM, Kraków 2005, s. 428-430, 462, 464-465, 362-364. [[Plik:W_bibliotece.jpg]]
* o. Maciej Zięba OP, ''Jestem z Wami: kompendium twórczości i nauczania Karola Wojtyły - Jana Pawła II'', Wydawnictwo M, Kraków 2010, s. 264-267 ISBN 9788375952520 [[Plik:W_bibliotece.jpg]]
* Jan Paweł II, ''Dzieła zebrane'', Wydawnictwo M, Kraków 2006, t. XIII, s. 1065-1082, 1097-1103, 291-297. [[Plik:W_bibliotece.jpg]]
* ''Insegnamenti di Giovanni Paolo II'', Libreria Editrice Vaticana, Rzym 1982, t.XXIV,1, s.849-937. [[Plik:W_bibliotece.jpg]]

=== Linki zewnętrzne ===

== Zobacz także ==
[[Podróże apostolskie Jana Pawła II]]


[[Kategoria:Pielgrzymki zagraniczne Jana Pawła II]]
[[Kategoria:Hasła WAM]]