Michaił Gorbaczow

Michaił Gorbaczow (ros. Михаи́л Серге́евич Горбачёв ), (ur. w 1931 roku w Priwolnoje) - radziecki i rosyjski polityk komunistyczny, sekretarz generalny Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego (1985-1991), przewodniczący Rady Najwyższej ZSRR (1989 - 1990), pierwszy i ostatni prezydent ZSRR (1990-1991). Laureat Pokojowej Nagrody Nobla w 1990 roku. Jeden z głównych autorów procesów przemian społeczno-politycznych w ZSRR w drugiej połowie lat 80. XX wieku, nazywanych pieriestrojką (z ros. przebudowa), które pośrednio doprowadziły do rozpadu imperium sowieckiego i demontażu bloku komunistycznego w Europie Środkowo-Wschodniej.

Pomimo pozytywnej oceny osoby Gorbaczowa na Zachodzie, szczególnie w kontekście przyczynienia się do zakończenia zimnej wojny oraz podjęcia szeregu słusznych posunięć geopolitycznych (m.in. wycofania wojsk sowieckich z Afganistanu w 1989 roku oraz nie stawiania oporu odzyskiwaniu suwerenności przez kraje Układu Warszawskiego), jest on równocześnie oskarżany o liczne zaniedbania i błędy popełnione w procesie transformacji w ZSRR. Zarzuty te dotyczą głównie nieumiejętności zapobieżenia eskalacji przemocy i konfliktów zbrojnych na Kaukazie na przełomie lat 80. i 90., a także politycznej odpowiedzialności za masakrę gruzińskich cywilów podczas pokojowej manifestacji w Tbilisi wiosną 1989 roku, krwawy atak na wieżę telewizyjną w Wilnie w styczniu 1991 roku oraz użycie siły wobec demonstrantów w Rydze w lutym 1991 roku.

Życie i kariera polityczna

Gorbaczow jest przykładem typowej kariery partyjnej w czasach Związku Radzieckiego, przebiegającej od równoległej z nauką w szkole średniej pracy w kołchozie i aktywności w komunistycznych organizacjach młodzieżowych, następnie funkcji pełnionych w lokalnym aparacie partyjnym w rodzinnym regionie Kraj Stawropolski, aż po członkostwo w Komitecie Centralnym KPZR w 1971 roku.

Od 1953 do 1999 roku był żonaty z Raisą Maksimowną Titarenko (później Gorbaczow).

Według relacji biograficznych, kremlowska elita partyjna postrzegała Gorbaczowa jako technokratę i pragmatycznie nastawionego działacza partyjnego, co ułtawiało mu relacje zarówno z samym Leonidem Breżniewem, jak i przedstawicielami resortów siłowych, m.in. szefem KGB Jurijem Andropowem. Cieszył się również dobrymi kontaktami zagranicznymi w świecie zachodnim, odwiedzając m. in. Kanadę, Włochy, Belgię, Francję i Wlk. Brytanię.

Najwyższą władzę na Kremlu objął w marcu 1985 roku po krótkich okresach rządów następców Breżniewa: Jurija Andropowa (1982-1984) i Konstantina Czernienki (1984-1985). Według ustaleń sowietologów, stanowisko przywódcy partii zawdzięczał sojuszowi z wpływowym szefem dyplomacji Andriejem Gromyką. Na początku 1987 roku, podczas plenum KC KPZR Gorbaczow zainicjował proces przemian politycznych i gospodarczych zwany pieriestrojką. W ich wyniku, kierownictwo kremlowskie coraz bardziej świadome swojej klęski w globalnym współzawodnictwie politycznym i gospodarczym ze światem zachodnim, usiłowało zracjonalizować politykę ekonomiczną, wprowadzając niektóre elementy gospodarki rynkowej (zwłaszcza poprzez proces uwłaszczenia partyjnej nomenklatury), zwiększyć zakres wolności słowa i swobodnej dyskusji w mediach (tzw. głasnost`), walczyć z korupcją aparatu biurokratycznego i polepszyć relacje z Zachodem przy jednoczesnym zachowaniu władzy politycznej w kraju przez dotychczasową elitę.

Wiosną 1990 roku Gorbaczow był inicjatorem zmian w konstytucji i prawodawstwie sowieckim, które zrezygnowały z przewodniej roli partii w życiu politycznym, zarzuciły promowanie ideologii komunistycznej jako oficjalnej doktryny państwowej oraz zaprzestały propagandy światopoglądy nuakowego co oznaczało wprowadzenie w całym ZSRR pełnej swobody wyznania i zakończenia trwających z różnym nasileniem od czasów rewolucji październikowej urzędowych prześladowań religii.

Gorbaczow został jako dziecko ochrzczony w Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej. W okresie sowieckim określał się jako ateista. Po upadku ZSRR zaczął publicznie podkreślać swój szacunek wobec religii i wartości duchowych, a w jednym z wywiadów dla prasy zachodniej stwierdził, iż jest chrześcijaninem. Jego żona, jako pierwsza i ostatnia pierwsza dama ZSRR, została w 1999 roku pochowana w ceremonii religijnej. W 2008 roku Gorbaczow podczas prywatnej wizyty odwiedził bazylikę św. Franciszka z Asyżu.

Związki z Janem Pawłem II

Oskarżenia o zaangażowanie w planowanie zamachu na papieża

W 1995 roku włoski tygodnik Toscana oggi powołując się na doniesienia amerykańskiego dziennikarza śledczego Johna O. Kohlera opublikował treść wewnętrznego dokumentu KC KPZR przyjętego rok po wyborze Karola Wojtyły na papieża, w 1979 roku. Komunikat, którego autentyczności nie potwierdzono do dzisiaj, miał zezwalać tajnym służbom sowieckim na działania operacyjne wykorzystujące wszelkie dostępne możliwości, by zapobiec nowemu kierunkowi w polityce, zapoczątkowanemu przez polskiego papieża, a w razie konieczności – sięgające po środki wykraczające poza dezinformację i dyskredytację. Pod dokumentem miały widnieć podpisy wszystkich ówczesnych członków sowieckiego kierownictwa partii, w tym również Gorbaczowa.

Zdaniem niektórych dziennikarzy specjalizujących się w tematyce międzynarodowej, kierownictwo Kremla istotnie dążyło do osłabienia globalnego wpływu postawy i nauczania Jana Pawła II, jednakże sugestie, iż przyjęło dokument zezwalający na dokonanie bezpośredniego zamachu na papieża stanowią nadinterpretację.

Sam Gorbaczow nigdy nie odniósł się publicznie do powyższych doniesień mediów.

Spotkania w Watykanie

Michaił Gorbaczow był pierwszym i ostatnim w historii najwyższym przywódcą ZSRR, który osobiście został przyjęty w Watykanie przez głowę Kościoła katolickiego. Oficjalna audiencja odbyła się 1 grudnia 1989 roku i stanowiła jeden z punktów programu wizyty sekretarza generalnego KPZR we Włoszech. W czasie audiencji, Gorbaczow przekazał Janowi Pawłowi II zaproszenie do odwiedzenia ZSRR. Według różnych relacji, podczas rozmowy Gorbaczow miał podkreślać wspólne, słowiańskie korzenie kulturowe obydwu liderów i zachęcać papieża do wspierania procesu jednoczenia Europy.

Po raz drugi przywódcy spotkali się nieoficjalnie w Watykanie rok później, podczas obecności Gorbaczowa w Rzymie. Po odejściu ze stanowisk państwowych, ostatni przywódca ZSRR jeszcze raz prywatnie odwiedził Stolicę Apostolską.

W publicznych wypowiedziach Gorbaczow wielokrotnie podkreślał swój respekt wobec postaci i dokonań Jana Pawła II.

Michaił Gorbaczow o Janie Pawle II

To był niesamowity człowiek. Wielki przywódca duchowy, myśliciel, humanista. Absolutnie postać historyczna nr 1. Na każdy temat, który poruszaliśmy, zawsze miał swój punkt widzenia. Dyskusja z nim była niezwykle interesująca. Rozmawialiśmy też o pieriestrojce i Europie. Europa - mówił - powinna oddychać oboma płucami; Wschód i Zachód powinny być razem. Wasza Świątobliwość - zauważyłem - potwierdza moją myśl o wspólnym europejskim domu. "Tak" - odpowiedział. Mówił, że potrzebny jest nam nowy ład światowy - stabilny, sprawiedliwszy i bardziej humanitarny. Te myśli papieża powtarzam przy każdej okazji na całym świecie. On powinien być wyniesiony na ołtarze.

— .

Ciekawostki

Inicjatywa Białej Armii

Włoski ruch Armata Bianca (Biała Armia), założony w 1973 roku przez kapucyna o. Andrea d'Ascanio, zajmujący się formacją duchową dzieci przygotowujących się do pierwszej komunii świętej, w 1987 roku podjął inicjatywę modlitewną, służącą wypełnieniu obietnic Matki Bożej przekazanej podczas objawień w Fatimie dotyczących nawrócenia Rosji. Jednym z symboli rozpoczęcia procesu takiego nawrócenia miała być właśnie wizyta głowy Kościoła katolickiego na Kremlu. W tej intencji, włoskie dzieci odmawiały modlitwę różańcową oraz podejmowały dobrowolne posty i wyrzeczenia, np. na dłuższy czas rezygnowały z oglądania telewizji. Wysłały również ponad 20 tys. listów do Gorbaczowa z prośbą, aby przyjął on w Moskwie Jana Pawła II.

Poniżej fragment jednego z takich listów do Gorbaczowa:

Drogi Panie Gorbaczow! Bardzo pragniemy, żeby zgodził się Pan na wizytę głowy Kościoła katolickiego na ziemi rosyjskiej. Papież przychodzi, jako przyjaciel ludzi i służy Panu Bogu. Proszę nie zamykać przed nim drzwi, tylko je otworzyć i przyjąć go. On ma tylko jeden cel: MIŁOŚĆ wśród ludzi. Jesteśmy pewni, że spełnią się nasze nadzieje. Pozdrawiamy Pana serdecznie (Silvio i wszystkie dzieci z Gimnazjum w Bitonto, Bari)

— .

Rozbieżności w sprawie oceny wydarzeń w Polsce w 1981 roku

W 2011 roku w polskiej prasie codziennej kardynał Stanisław Dziwisz zdementował twierdzenia wygłoszone przez Gorbaczowa w biograficznym filmie Ewy Ewart Gorbaczow-człowiek, który zmienił świat, iż Jan Paweł II w czasie osobistej rozmowy z radzieckim przywódcą miał usprawiedliwiać decyzję generała Wojciecha Jaruzelskiego o wprowadzeniu stanu wojennego w Polsce w 1981 roku i określić Generała jako "polskiego patriotę". Krakowski kardynał stwierdził, że według jego wiedzy, Gorbaczow i Jan Paweł II nigdy nie poruszali podczas swoich spotkań kwestii dotyczących stanu wojennego w Polsce i osoby Jaruzelskiego .

Bibliografia

• Громыко Андрей Андреевич// Зенькович Н.А, Самые закрытые люди. Энциклопедия биографий, ОЛМА-ПРЕСС Звездный мир, 2004. ISBN 5948503429

Linki zewnętrzne

• Nieoficjalny stenogram rozmowy Gorbaczowa i Jana Pawła II w Watykanie w 1989 roku jęz. ang.
• Fragment relacji telewizyjnej ze spotkania Gorbaczowa i Jana Pawła II w Watykanie 1 grudnia 1989 roku [dostęp:13.12.2013]
• Międzynarodowa Fundacja Badań Społecznych, Gospodarczych i Politologicznych Gorbachev-Fond