Pojednanie

 Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014. 
 Autor hasła: ks. Jan Orzeszyna.  

Pojednanie – pragnienie przywrócenia utraconej jedności. W rozumieniu potocznym pojednanie to pogodzenie się zwaśnionych stron, zgoda kończąca kłótnię, spór. W przypadku doznanej krzywdy zakłada ono także darowanie winy. Pojednanie ma bliski związek z przebaczeniem, które oznacza całkowite wyzbycie się słusznego gniewu, żalu, urazy do kogoś, odpuszczenie, darowanie komuś winy.

Pojednanie w teologii chrześcijańskiej

Termin „pojednanie” nie pojawia się zbyt często w Piśmie Świętym. Nie znajduje się w ogóle w księgach Starego Testamentu, chociaż, zdaniem niektórych egzegetów, pod względem treści jest mu bliskie starotestamentowe pojęcie „pokuta”. Najpełniej pojednanie zostało omówione w listach św. Pawła. Sam jednak termin „pojednanie” użyty w „Liście do Rzymian” oraz w „Liście do Koryntian” posiada, zdaniem egzegetów, więcej odniesień do życia świeckiego niż do biblijnego rozumienia pokuty. W sensie teologicznym pojednanie jest łaską, darem Boga. Człowiek, przyjmując je i realizując, jest zobowiązany do przekazywania go dalej. Niektórzy chcą ujmować pojednanie w oderwaniu od jego religijnego sensu. Tymczasem, jeśli chce się mówić o pojednaniu, należy uświadomić sobie, iż istnieje ścisły związek między grzechem rozumianym etycznie i teologicznie a przykrymi podziałami i dramatycznymi napięciami, jakie nękają współczesne społeczności i pojedynczego człowieka. Podkreślał to Sobór Watykański II – wedle jego opinii, zakłócenia równowagi, na które cierpi dzisiejszy świat, wiążą się z zachwianiem równowagi mającym miejsce w sercu człowieka. Człowiek, będąc słabym i grzesznym, cierpi rozdarcie w sobie samym, z czego z kolei tyle i tak wielkich rozdźwięków rodzi się w społeczeństwie . Stąd konieczność głębokiego nawrócenia wewnętrznego, aby mogło dojść do prawdziwego pojednanie pojedynczych osób i społeczności. Nawrócenie i pojednanie leżą bowiem u podstaw wszelkich dialogów, poczynając od dialogu człowieka z Bogiem poprzez dialog między jednostkami, w rodzinach, w grupach, między rasami, narodami aż do dialogu między blokami międzynarodowymi.

Temat pojednania w nauczaniu Jana Pawła II

Pojednanie jest jednym z głównych tematów podejmowanych przez Jana Pawła II. Pojednaniu i pokucie w misji Kościoła poświęcił Synod Biskupów w 1983 roku, którego owoc stanowi adhortacja Reconciliatio et paenitentia. Wezwanie do pojednanie było też jednym z głównych zadań, jakie Papież wyznaczył w programie przygotowań do Wielkiego Jubileuszu 2000 lat chrześcijaństwa. Znamienne jest w papieskim nauczaniu na temat pojednanie podkreślenie, że podstawową przyczyną każdego rozłamu czy podziału między ludźmi, a przede wszystkim między człowiekiem i Bogiem − jest grzech. Pełne pojednanie koniecznie wymaga uwolnienia się od grzechu, musi on zostać całkowicie wykorzeniony. A zatem, jak podkreśla Papież, ścisła wewnętrzna więź głęboko łączy nawrócenie i pojednanie: niemożliwe jest rozdzielenie tych dwóch rzeczywistości czy też mówienie o jednej a przemilczanie drugiej . Pojednanie jest owocem nawrócenia, a nawrócenie wyraża się z kolei poprzez uczynki pokutne. Zatem, zdaniem Papieża, pojednanie ściśle wiąże się z pokutą, czyli wkroczeniem na drogę powrotu do Boga .

Droga pojednania

Jan Paweł II podkreśla, że pojednanie jest darem Boga i Jego inicjatywą . Ta inicjatywa dopełnia się w tajemnicy Chrystusa Odkupiciela, Sprawcy pojednania, który wyzwala człowieka z każdego grzechu. Chrystus przekazał tę władzę jednania Kościołowi . Posługa jednania człowieka z Bogiem, z samym sobą, z braćmi i z całym stworzeniem jest centralnym zadaniem Kościoła. Kościół dokonuje dzieła pojednania, gdy głosi orędzie pojednania, wskazując człowiekowi drogi i ofiarowując mu środki do osiągnięcia tego pojednania. Te drogi to nawrócenie serca i pokonanie grzechu egoizmu, niesprawiedliwości, dominowania nad bliźnim, jego wyzysku, przywiązania do dóbr materialnych i niepohamowanej pogoni za przyjemnościami. Środki to wierne i pełne miłości słuchanie słowa Bożego, modlitwa osobista i wspólnotowa, a nade wszystko sakramenty, wśród których na plan pierwszy wysuwa się sakrament pokuty .

Poczwórny aspekt pojednania

Najcenniejszym owocem przebaczenia uzyskanego w sakramencie pokuty jest, według Papieża, pojednanie człowieka z Bogiem. Ono z kolei rodzi pojednanie człowieka z samym sobą, pojednanie między ludźmi i wreszcie z całym stworzeniem. Zatem pojednanie należy traktować integralnie. Pojednanie z Bogiem dokonuje się w konfesjonale, dlatego też Jan Paweł II stwierdza, że konfesjonał to uprzywilejowane i błogosławione miejsce, w którym, po zniesieniu podziałów, rodzi się nowy, nieskażony i pojednany człowiek – pojednany świat . Zwrócenie uwagi na ten poczwórny aspekt pojednania stanowi oryginalny wkład Jana Pawła II w nauczanie na ten temat. Papież przypomina, że grzechowi, który oddziela człowieka od Boga, towarzyszy, jako nieunikniony skutek, rozłam między ludźmi. Wrogość, która pogłębia dystans pomiędzy człowiekiem i Bogiem, sprawia, że człowiek powstaje przeciwko swoim bliźnim. I na odwrót, pojednanie grzesznika z Bogiem w sakramencie pokuty rodzi w nim potrzebę pojednanie z braćmi . Celem pojednania jest zawsze uzdrowienie na drodze przebaczenia. Proces przebaczenia nie ma jednak szansy, jeżeli człowiek lub całe grupy nie zdobędą się uprzednio na uznanie swej winy. Dlatego należy pamiętać, że podobnie jak pojednanie grzesznika z Bogiem, tak i pojednanie z bliźnimi domaga się spełnienia pewnych warunków, które w obu wypadkach są takie same i którymi są: uznanie winy, skrucha, postanowienie poprawy, przyznanie się do winy i chęć zadośćuczynienia.

Pojednanie w Kościele

Jan Paweł II podkreśla, że Kościół, chcąc być sprawcą pojednania, winien sam stawać się Kościołem pojednanym, czyli winien stawać się coraz bardziej wspólnotą uczniów Chrystusowych, których jednoczy obowiązek stałego nawracania się do Pana i życia godnego nowych ludzi. W duchu i praktykowaniu pojednania Kościół winien ludziom współczesnym, tak wrażliwym na konkretne świadectwo życia, dawać przykład pojednanie przede wszystkim w swoim łonie. Dlatego wszyscy jego członkowie winni pracować nad uspokojeniem umysłów, zmniejszeniem napięć, przezwyciężeniem podziałów, uzdrowieniem ran zadawanych sobie niekiedy wzajemnie przez braci, gdy zaostrzają się różnice stanowisk w sprawach dyskusyjnych, a równocześnie powinni szukać jedności w tym, co jest podstawowe dla wiary i życia chrześcijańskiego, w myśl starożytnej maksymy: In dubiis libertas, in necessariis unitas, in omnibus caritas .

Podstawy pojednania

Pojednanie w wymiarze wertykalnym, czyli pojednanie otrzymane od Boga, jest zburzeniem murów we własnych sercach i stanowi fundament każdego pojednania. Jan Paweł II przypomniał w Gnieźnie, podczas piątej pielgrzymki do Ojczyzny, że po upadku jednego muru, tego widzialnego, materialnego, jeszcze bardziej odsłonił się inny, niewidzialny, duchowy nadal dzielący nasz kontynent – mur, który przebiega przez ludzkie serca. Jest on zbudowany z lęku i agresji, z braku zrozumienia dla ludzi innego pochodzenia, innego koloru skóry, innych przekonań religijnych, z egoizmu politycznego i gospodarczego oraz z osłabienia wrażliwości na wartość życia ludzkiego i godność każdego człowieka. Jego cień kładzie się na całej Europie. Aby mogło dojść do jedności krajów Europy, musi ona stać się najpierw wspólnotą ducha. Tę wspólnotę ducha tworzy zaś każdy gest przyczyniający się do burzenia tego muru i przyspieszający proces pojednanie między zantagonizowanymi grupami, społecznościami w kraju i między narodami . Jan Paweł II zwraca uwagę na związek, jaki zachodzi pomiędzy pojednaniem człowieka z Bogiem a odnową życia społecznego. Konsekwencją nawrócenia jest bowiem świadectwo życia i staranie się o stopniową realizację pojednania w otaczającym świecie. W odrodzeniu serc poprzez nawrócenie i pokutę tkwi podstawowa przesłanka i pewny fundament każdej trwałej odnowy społecznej i pokoju między narodami . Wewnętrzna przemiana każdego człowieka, jego powrót do Boga stoi u podstaw pojednania i zgody między ludźmi. Właśnie zadaniem Kościoła jest głoszenie nowiny o pojednaniu i wskazanie drogi jego urzeczywistnienia. Kościół wskazuje źródła zła w człowieku i korzenie podziałów, równocześnie budzi nadzieję na przezwyciężenie napięć i konfliktów, aby doprowadzić do zgody i pokoju na wszystkich poziomach oraz we wszystkich klasach i warstwach ludzkiej społeczności. Kościół przemienia dziejową sytuację nienawiści i przemocy w cywilizację miłości. Ofiarowuje wszystkim ewangeliczną i sakramentalną zasadę pierwotnego i podstawowego pojednania, z którego wezmą początek wszelkie inne akty pojednania, również na poziomie społecznym . Tęsknota za pojednaniem jest znamienną cechą czasów współczesnych. Jednakże, zdaniem Jana Pawła II, pojednanie to będzie w takiej mierze pełne i skuteczne, w jakiej zdoła uleczyć ową pierwotną ranę, będącą źródłem wszystkich innych, czyli grzech .

Bibliografia

Jan Paweł II

• Dives in Misercordia 7;
• Reconciliatio et paenitentia 3-13; 20-28; 30-35.
• Tertio Millenio Adveniente 6; 16.
• Jan Paweł II. Orędzie na Światowy Dzień Pokoju 1980; 1990; 1997; Przemówienia: Pojednanie z Bogiem i pojednanie między ludźmi. „L’Osservatore Romano”. Città del Vaticano 1980 4:1983 nr 5-6; podczas uroczystych nieszporów maryjnych na Górze Świętej Anny. W: Jan Paweł II. Nauczanie papieskie. T. VI,1 (1983). Red. E. Weron, A. Jaroch. Poznań 1998; w godzinie Apelu Jasnogórskiego. W: tamże; Pojednanie z Bogiem i braćmi. „L’Osservatore Romano”. Città del Vaticano 1980 5:1984 nr 3; Pojednanie chrześcijańskie i ludzka wspólnota. „L’Osservatore Romano”. Città del Vaticano 1980 6:1985 nr 4-5; Pojednanie – temat centralny przejścia do trzeciego millennium. „L’Osservatore Romano”. Città del Vaticano 1980 6:1985 nr 6-7; Pokój rodzi się z przebaczenia i pojednania. „L’Osservatore Romano”. Città del Vaticano 1980 7:1986 nr 7; Pamięć i przebaczenie. „L’Osservatore Romano”. Città del Vaticano 1980 17:1996 nr 6; Cała ludzkość potrzebuje pojednania. „L’Osservatore Romano”. Città del Vaticano 1980 18:1997 nr 8-9; Pojednajmy się z Bogiem i braćmi. „L’Osservatore Romano”. Città del Vaticano 1980 21:2000 nr 4; Przebaczamy i prosimy o przebaczenie. „L’Osservatore Romano”. Città del Vaticano 1980 21:2000 nr 6; Homilia z okazji 1000. rocznicy śmierci św. Wojciecha. W: V pielgrzymka do Ojczyzny. Kraków 1997.

Publikacje innych autorów

• Międzynarodowa Komisja Teologiczna. Pamięć i pojednanie: Kościół i winy przeszłości. Kraków 2000.
• J. Orzeszyna. Wezwanie do pojednania. W: Wyzwania moralne przełomu tysiącleci. Red. J. Nagórny, A. Derdziuk. Lublin 1999;
• Wezwanie do pojednania − w perspektywie Wielkiego Jubileuszu Roku 2000. RT 46:1999 z. 3;
• J. Nagórny. Pojednanie Polaków: czy i jak możliwe? „Ethos” 13:2000 nr 3.

Wybrane wypowiedzi Jana Pawła II o miłości

Kościół (...) jest świadomy, że powinien stać się dla wszystkich miejscem prawdziwego pojednania dzięki świadectwu swoich synów i córek. Przebaczywszy sobie nawzajem i pojednawszy się ze sobą, będą oni mogli nieść światu przebaczenie i pojednanie, które Chrystus, nasz Pokój (por. Ef 2, 14), ofiarowuje całej ludzkości przez swój Kościół. Jeśli tak się nie stanie, świat będzie coraz bardziej podobny do pola bitwy, na którym liczą się tylko egoistyczne interesy i rządzi prawo silniejszeqo, które nieuchronnie oddala ludzkość od upragnionej Cywilizacji Miłości.

— Ecclesia in Africa, 79

W dzisiejszym świecie coraz większa jest potrzeba pojednania i przebaczenia. W tegorocznym Orędziu na Wielki Post dałem wyraz tej powracającej tęsknocie za przebaczeniem i pojednaniem: Kościół, opierając się na słowie Chrystusa, głosi przebaczenie i miłość nieprzyjaciół. Czyniąc to, jest świadom, że «wzbogaca duchowe dziedzictwo całej ludzkości o nowy sposób budowania relacji z bliźnimi; sposób z pewnością niełatwy, ale niosący wielkie nadzieje» (n. 4). Ten właśnie dar ofiarowuje także ludziom naszej epoki. «Pojednajcie się z Bogiem!» — te słowa rozbrzmiewają w naszych sercach nieustannym echem. Dzień dzisiejszy — mówi nam liturgia — jest «czasem upragnionym», sprzyjającym naszemu pojednaniu z Bogiem. (...) Idźmy wytrwale tą drogą, wpatrzeni w Chrystusa ukrzyżowanego. W krzyżu jest bowiem zbawienie ludzkości: tylko na fundamencie krzyża można zbudować przyszłość nadziei i pokoju dla wszystkich.

— [1], Rzym, 28.02.2001.

Człowiek — każdy człowiek — jest tym synem marnotrawnym: owładnięty pokusą odejścia od Ojca, by żyć niezależnie; ulegający pokusie; zawiedziony ową pustką, która zafascynowała go jak miraż; samotny, zniesławiony, wykorzystany, gdy próbuje zbudować świat tylko dla siebie; w głębi swej nędzy udręczony pragnieniem powrotu do jedności z Ojcem. Jak ojciec z przypowieści, Bóg wypatruje powrotu syna, gdy powróci przygarnia go do serca i zastawia stół dla uczczenia ponownego spotkania, w którym Ojciec i bracia świętują pojednanie.

— Reconciliatio et paenitentia, 5.

Coraz częściej na ustach Kościoła, postawionego pośród wielkiej rodziny ludzkiej, pojawia się słowo „pojednanie”. Chrystus bowiem, jak mówi święty Paweł, pojednał nas z Bogiem „w jednym ciele przez krzyż, w sobie zadawszy śmierć wrogości” (Ef 2, 16). W tym roku, który jest nadzwyczajnym Jubileuszem Odkupienia, słowo to wróciło z nową siłą. Krzyż Chrystusa wzywa nas do pojednania z Bogiem, otwiera do Niego przystęp wszystkim ludziom. Równocześnie droga do pojednania z Bogiem prowadzi poprzez pojednanie z ludźmi. „Odpuść nam nasze winy, jako i my odpuszczamy naszym winowajcom”. Słowa te stanowią potężną zaporę przeciw narastaniu nienawiści i odwetu. Te słowa z Modlitwy Pańskiej zabezpieczają międzyludzką jedność u samych jej korzeni.

— [2], Częstochowa, 19.06.1983.