Paweł VI

Paweł VI (imię świeckie: Giovanni Battista Montini) (ur. w 1897 w Concesio, zm. w 1978 roku w Castel Gandolfo we Włoszech) - włoski duchowny katolicki, arcybiskup Mediolanu, 262 papież Kościoła katolickiego w latach 1962-1978. Podniósł Karola Wojtyłę do godności arcybiskupiej w 1963 roku i mianował kardynałem w 1967 roku. Błogosławiony Kościoła katolickiego, beatyfikowany w 2014 przez papieża Franciszka.

Podstawowe informacje biograficzne

Pochodził z Lombardii. Jego starszym bratem był Ludovico Montini, prominentny polityk włoskiej chadecji oraz kandydat na prezydenta Republiki w 1964 roku. Po zdaniu matury w 1916 roku wstąpił do seminarium duchownego w Brescii, gdzie cztery lata później został wyświęcony na kapłana. Studiował prawo kanoniczne i filozofię na Uniwersytecie Gregoriańskim w Rzymie. W 1923 roku rozpoczął pracę w dyplomacji watykańskiej. Od maja do listopada tego roku pełnił funkcję sekretarza nuncjusza apostolskiego w Polsce.

W 1954 roku został arcybiskupem Mediolanu. W archidiecezji znany był z dobrych kontaktów ze światem pracy i popularyzowania katolickiej nauki społecznej.

W 1958 roku papież bł. Jan XXIII mianował go kardynałem. Uczestniczył w przygotowaniach do Soboru Watykańskiego II. 21 czerwca 1963 roku, w trzecim dniu konklawe zwołanego po śmierci bł. Jana XXIII, został wybrany papieżem. Dokończył rozpoczęte za poprzednika dzieło soborowe, zwołując trzy kolejne sesje Vaticanum II, ostatecznie zakończonego w 1965 roku.

Za czasów pontyfikatu ogłosił 7 encyklik, wśród których za najważniejsze uznaje się Ecclesiam suam (1964), dotyczącą misji Kościoła w świecie współczesnym, Mysterium fidei (1965) o kulcie Eucharystii, Populorum progressio (1967) na temat rozwoju ludów, Sacerdotalis coelibatus (1967) o celibacie duchownych w obrządku łacińskim oraz Humanae vitae (1968) o zasadach życia małżeńskiego i kwestii naturalnego planowana rodziny.

Odbył kilka podróży apostolskich po świecie, a w 1965 roku odwiedził ONZ, gdzie wystąpił na dorocznej sesji Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych.

W 1967 roku ustanowił Światowy Synod Biskupów - konsultacyjne i doradcze ciało złożone z biskupów z całego świata, podejmujące pogłębioną refleksję nad najważniejszymi problemami duszpasterskimi Kościoła. Synody odbywają się w Rzymie, każdorazowo pod przewodnictwem papieża. Za pontyfikatu Montiniego odbyło się pięć sesji synodalnych (1967, 1971, 1974, 1977), w tym jedna nazdwyczajna (1969).

Paweł VI dokonał wielu znaczączących zmian w liturgii Kościoła łacińskiego i w przepisach dyscyplinarnych. W 1966 ogłosił konstytucję apostolską Paenitemini redukującą obowiązkowy post przed przyjęciem Komunii św. z trzech godzin do godziny, a także zmniejszącą obowiązującą wiernych obrządku łacińskiego ilość dni postnych, znosząc m. in. obowiązek postu ścisłego w tzw. Suche Dni, przypadające raz na kwartał. W 1970 roku promulgował Nowy Mszał Rzymski, kodyfikujący największe od czasów Soboru Trydenckiego zmiany w łacińskiej liturgii Mszy św. Wprowadził nowy, zreformowany brewiarz, który przyjął nazwę Liturgii Godzin - codziennej modlitwy Ludu Bożego, którą zalecono odmawiać nie tylko kapłanom, ale także świeckim.

Rozpoczął aktywny dialog ekumeniczny z prawosławiem. Wraz z patriarchą Konstantynopola Atenagorasem wspólnie doprowadził do cofnięcia wzajemnej anatemy, rzuconej przez obydwa Kościoły podczas Wielkiej Schizmy w 1054 roku.

W czerwcu 1972 roku ogłosił bullę Episcoporum Poloniae coetus ustanawiającą polskie diecezje na ziemiach odzyskanych. Do momentu ogłoszenia dokumentu, polscy hierarchowie na tych terenach mogli się posługiwać jedynie tytułem administratorów apostolskich, a nie pełnoprawnych ordynariuszy diecezji.

Związki z Karolem Wojtyłą

Od samego początku pontyfikatu Paweł VI cieszył się dobrymi i bliskimi relacjami z Karolem Wojtyłą. Powołanie krakowskiego hierarchy do godności arcybiskupa-metropolity Krakowa pod koniec 1963 roku była jedną z pierwszych nominacji biskupich nowego papieża. Nietypowy był już sam styl ogłoszenia tej nominacji: Paweł VI osobiście zadzwonił do krakowskiej Kurii Biskupiej pod koniec 1963 roku i poinformował, że w styczniu 1964 roku mianuje Wojtyłę metropolitą.

Wokół Maryi i Millennium

Na prośbę(wystosowaną w formie specjalnego memorandum) polskich biskupów m. in. kard. Stefana Wyszyńskiego i Karola Wojtyły, pod koniec III sesji Soboru, 21 listopada 1964 roku, Paweł VI ogłosił Matkę Bożą Matką Kościoła.

Papież śledził z uwagą przygotowania Polaków do uroczystości Millennium Chrztu w 1966 roku. W styczniu tego roku wziął udział w rzymskich uroczystościach rozpoczynających polski rok milenijny. Wyrażał chęć przybycia na Jasną Górę, by przewodniczyć centralnym uroczystościom tysiąclecia Chrztu, jednak władze komunistyczne nie zezwoliły na jego przyjazd. Podczas celebracji w Częstochowie przy ołtarzu stał więc pusty tron papieski z portretem Pawła VI.

Aktywne kontakty w ramach Synodu Biskupów

Karol Wojtyła uczestniczył we wszystkich pięciu posiedzeniach wprowadzonego przez Pawła VI Synodu Biskupów, przeprowadzonych w latach 1967, 1969, 1971, 1974 i 1977. Dotyczyły one odpowiednio takich zagadnień jak reforma liturgii i prawa kanonicznego, kapłaństwa i sprawiedliwości społecznej, ewangelizacji oraz katechizacji dzieci i młodzieży. Podczas wszystkich spotkań synodalnych przyszły papież-Polak miał okazję do długich rozmów i wymiany opinii z Pawłem VI.

IV Synod w 1974 roku

Podczas obrad Synodu dotyczących zagadnienia ewangelizacji we współczesnym świecie, Karol Wojtyła wygłosił przemówienie wprowadzające, w którym poruszył kwestię teologicznych aspektów ewangelizacji. Metropolita krakowski podkreślił w nim, że ewangelizacja powinna cechować się równowagą pomiędzy powszechnym i uniwersalnym rysem Kościoła, a zróżnicowanymi potrzebami regionalnymi.

Rekolekcje dla Kurii Rzymskiej w 1976 roku

Wyrazem szczególnie bliskich relacji łączących Pawła VI i przyszłego papieża-Polaka było zaproszenie kard. Wojtyły do wygłoszenia tradycyjnych rekolekcji wielkopostnych dla członków Kurii Rzymskiej. Odbyły się one od 5 do 12 marca 1976 roku w Watykanie.

Karol Wojtyła i Jan Paweł II o Pawle VI

(...) promieniuje z niego dużo miłości, a równocześnie cierpienia (...) W ciągu tych dwóch lat bardzo się zmienił, zrobił się jakiś taki bardzo ciepły (...) jest zmęczony (...). Styl, który zapoczątkował, dość dużo go kosztuje (...) To człowiek wielkiej głębi. Mówi się czasem o nim, jako o Papieżu pokory. Niewątpliwie tak jest (...) Czuje świat współczesny z jego trudnościami i jakoś niesie ten świat.(...)

— opowieść abp. Wojtyły o papieskiej audiencji z 30 XI 1964 zapisana podczas spotkania z księżmi dekanatu krakowskiego, Kraków, 13 stycznia 1965 roku

Po śmierci Pawła VI w sierpniu 1978 roku w katedrze na Wawelu odprawiono Mszę św. żałobną za duszę papieża, której przewodniczył kard. Karol Wojtyła. Wygłosił on okolicznościową homilię, w której tak wspominał Ojca Świętego:

Zawsze głos jego odzywał się wtedy, gdy trzeba, by usłyszeli go rozłączeni bracia, chrześcijanie, by usłyszeli go wszyscy czciciele Boga, wyznawcy różnych religii, wszyscy ludzie dobrej woli, wierzący i niewierzący, po jednej i drugiej stronie żelaznej kurtyny, ludzie różnych kontynentów, ludzkość.

Ogromnie trudne jest zadanie apostoła, jeżeli, jak za Psalmistą przypomina liturgia, głos jego ma docierać do krańca ziemi. A kiedy już zamarł ten głos następcy św. Piotra, wciąż dobiegają nas jego echa, różni ludzie dają poznać, że jednak coś dosłyszeli, coś podchwycili, zrozumieli - przynajmniej coś... Może kiedyś historia, rozpatrując jego 15-letni pontyfikat, będzie poddawać wnikliwym analizom ten przedziwny paradoks jedności, która kształtowała się dzięki posłudze Pawła VI poprzez różne zarysowujące się rozbicia, pęknięcia, załamania... Kościół jego pontyfikatu nie był Kościołem łatwym. Kiedy wspominamy Łódź Piotrową i myślimy o tych faktach, które nią miotały, najczęściej kojarzymy to z trudnościami zewnętrznymi, z nawałnicami przychodzącymi z zewnątrz - a przecież bywają także nawałnice od wewnątrz... Ten, który prowadzi łódź, musi sam zachować pokój i musi wprowadzić pokój. Musi być pełen miłości i pełen pokoju, bardzo cierpliwy, bardzo łagodzić... Musi być w sercu Kościoła, ale też w sercu samego Chrystusa. Na pewno z tej głębi pochodziło to, że Paweł VI był papieżem pokoju, ze tak często o pokoju pisał, do pokoju nawoływał, tyle dla pokoju czynił... Stawał przed możnymi tego świata, przed potęgami tego świata, przemawiał do nich językiem dla nich zrozumiałym, ale korzeń tych słów i działań tkwił w sercu Chrystusa, Księcia Pokoju, w Jego słowach, które także należą do liturgii eucharystycznej. Kiedy modlimy się o pokój, pamiętamy o słowach Chrystusa: "Pokój, którego świat dać nie może, ja wam daję". Żeby dawać pokój światu, tak, jak to czynił papież Paweł VI, trzeba bardzo głęboko mieszkać w sercu Księcia Pokoju.

— Pasterz Kościoła Powszechnego, zapis homilii, 20 sierpnia 1978 roku.

Podczas pontyfikatu Jan Paweł II wielokrotnie powoływał się na dorobek swojego poprzednika, a samo imię, które przybrał po wyborze wskazało jednoznacznie na zamiar kontynuowania dorobku papieża Montiniego.

Myśl moja zwraca się ku mojemu poprzednikowi, wielkiemu papieżowi, który stale i uważnie wysłuchiwał różnorodnych głosów ludzi współczesnych: głosów wiary, nadziei, miłości, poświęcenia, solidarności, ale także głosów bólu, strachu, niepewności, zwątpienia, zaprzeczenia, nienawiści. On, pogrążony w wiecznym rozważaniu Prawdy, potrafił przez tyle lat nakłonić do wysłuchiwania swojego głosu: pełnego pasji, oświecającego, orientującego, a równocześnie napominającego, umiał wskazać Kościołowi i światu drogę, niejednokrotnie twardą i trudną pośród dzisiejszych zmian kulturalnych, politycznych i społecznych. Jego pontyfikat był prawdziwym darem Boga, a my dzisiaj, pełni szacunku, schylamy się, wspominając go, czuwając i rozmyślając, aby nie utracić nic z jego wspaniałego nauczania i z jego wielkiego przykładu.

— Przemówienie podczas otwarcia wystawy autografów ofiarowanych Pawłowi VI, 9 maja 1979 roku.

Im więcej upływa czasu, tym bardziej rozumie się wielkość Pawła VI (...). Studiujcie Pawła VI z miłością. Nie zawsze w ciągu swego życia był ten papież rozumiany. Poznał on krzyż i niewdzięczność (...). Miłość jest więc aktem naprawy koniecznym dla jego pamięci, a także pomocą w lepszym przeniknięciu jego ducha i we właściwym zrozumieniu go. Studiujcie go z rygorem naukowym. Prawda odda zawsze sprawiedliwość temu wielkiemu papieżowi, który prawdą i mądrością przez 15 lat przepełniał świat. Studiujcie go także w przekonaniu, że jego spuścizna duchowa w dalszym ciągu wzbogaca Kościół i może przepełnić świadomość dzisiejszego człowieka, tak bardzo potrzebującego słów życia wiecznego.

— Homilia podczas otwarcia Instytutu Pawła VI w Brescii, 27 stycznia 1980 roku.

Wspomnienie postaci i dorobku Pawła VI znalazło się również w pierwszej encyklice Jana Pawła II Redemptor hominis z 1979 roku:

Należy się wdzięczność Pawłowi VI za to, że szanując każdą cząstkę prawdy zawartej w jakiejkolwiek ludzkiej opinii, zachował równocześnie tę opatrznościową równowagę sternika Łodzi. Kościół, który — poprzez Jana Pawła I — po Nim niejako został mi powierzony, jest Kościołem zapewne nie wolnym od wewnętrznych trudności i napięć, ale równocześnie bardziej wewnętrznie zabezpieczonym wobec przerostów autokrytycyzmu — można powiedzieć — „bardziej krytycznym wobec różnych nieopatrznych krytyk”, bardziej też odpornym wobec różnych „nowinek”, bardziej dojrzałym w duchu „rozeznania”, bardziej uzdolnionym do tego, aby z odwiecznego Skarbu wydobywać „rzeczy nowe i stare” (Mt 13, 52), bardziej skupionym na swej własnej Tajemnicy — i przez to wszystko bardziej gotowym służyć posłannictwu zbawienia wszystkich. Bóg bowiem „pragnie, by wszyscy ludzie zostali zbawieni i doszli do poznania prawdy” (1 Tm 2, 4).

— Redemptor hominis, 4.

Bibliografia

• Maciej Wrzeszcz, Paweł VI, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1979, 1982. ISBN 8321103294.

Linki zewnętrzne

• Wybór Pawła VI na papieża w 1963 roku. Reportaż włoskiej telewizji RAI[dostęp:11.02.2014].
• Koronacja Pawła VI przez kard. Alfredo Ottavianiego 30 czerwca 1963 roku[dostęp:11.02.2014].
• Film dokumentalny o ostatnich latach pontyfikatu Pawła VI[dostęp:11.02.2014] w jęz. włoskim i angielskim.

Zobacz także

• Jan XXIII
• Jan Paweł I
• Pius XII