Sprawa arcybiskupa Marcela Lefebvre

Sprawa arcybiskupa Marcela Lefebvre - konflikt pomiędzy francuskim arcybiskupem Marcelem Lefevbre a Stolicą Apostolską sięgający korzeniami kontestacji niektórych elementów nauczania Soboru Watykańskiego II, zwłaszcza zmian w liturgii Mszy świętej, ekumenizmu oraz kwestii wolności religijnej. Sprzeciw ten był rozwijany przez arcybiskupa i jego zwolenników, skupionych wokół erygowanego w 1970 roku za zgodą władz kościelnych Bractwa Kapłańskiego świętego Piusa X z siedzibą w szwajcarskiej miejscowości Econe w diecezji fryburskiej.

W 1975 roku seminarium w Econe kształcące kleryków Bractwa utraciło wskutek stałego kwestionowania nauczania soborowego poparcie ordynariusza miejscowej diecezji, a podejmowane przez obydwie strony sporu – komisję kardynałów z Watykanu, papieża Pawła VI oraz samego arcybiskupa zakończyły fiaskiem. W czerwcu 1976 roku z powodu wyświęcenia bez zgody miejscowego ordynariusza nowych kapłanów – absolwentów seminarium Bractwa, arcybiskup został objęty karą suspensy.

Relacje z Janem Pawłem II

Niedługo po wyborze na tron papieski, późną jesienią 1978 roku Jan Paweł II przyjął abpa Lefebvre`a na audiencji prywatnej w Watykanie. Według relacji samego arcybiskupa nie przyniosła ona konkretnych rezultatów. Podczas spotkania, francuski arcybiskup miał prosić papieża o zezwolenie na kontynuowanie działalności Bractwa oraz przedstawić trudny do zweryfikowania list od biskupa przemyskiego Ignacego Tokarczuka. W jednej z książek, Lefebvre przytoczył fragment rzekomego listu:

(…) nie jestem sam. Wśród nas jest wielu biskupów podziwiających Waszą Ekscelencję , podziwiających seminarium i formację dawaną waszym księżom oraz Tradycję , która Wasza Ekscelencja utrzymuje w Kościele , ponieważ jeśli chodzi o nas w Polsce, to jesteśmy zmuszani do przyjęcia nowej liturgii , która powoduje,że nasi wierni trącą wiarę.”

— M.Lefebvre, Kościół przesiąknięty modernizmem

Zdaniem arcybiskupa, Jan Paweł II miał w czasie audiencji ocenić, że list jest falsyfikatem, stworzonym w celach operacyjnych przez komunistyczne służby specjalne PRL zajmujące się walką z Kościołem. Wersję papieża potwierdził również arcybiskup Przemyśla w wywiadzie-rzece W starciu z totalitaryzmem, wydanej w 1994 roku .

W listopadzie 1983 roku abp Lefebvre wraz z emerytowanym biskupem brazylijskiej diecezji Campos Antonio de Castro Mayerem wystosowali list otwarty do Jana Pawła II, krytykujący wiele aspektów nauczania posoborowego Kościoła, w tym między innymi– kolegializm skutkujący osłabieniem władzy papieskiej, rezygnację z popierania przez Stolicę Apostolską katolicyzmu jako religii panującej, działania ekumeniczne (zdaniem biskupów przeczące tradycyjnemu nauczaniu o niemożliwości zbawienia poza Kościołem), rezygnację ze sprawowanego do końca lat 60. XX wieku rytu Mszy świętej oraz uleganie Watykanu i teologów katolickich wpływom modernizmu i protestantyzmu. Hierarchowie pisali w liście m.in.:

Dokumenty zawierające te błędy powodują tym głębszy ból i zamieszanie, że pochodzą ze szczytu hierarchii. Najbardziej poruszeni tą sytuacją są ci księża i wierni, którzy odznaczają się największym przywiązaniem do Kościoła, autorytetu Następcy św. Piotra i tradycyjnego Magisterium Kościoła. Ojcze Święty, choroba ta musi jak najszybciej zniknąć, gdyż trzoda rozprasza się, a owce idą za najemnikami. Ze względu na dobro Wiary i na zbawienie dusz zaklinamy Cię, byś na nowo głosił przeciwne tym błędom prawdy wiary, których Kościół Święty nauczał przez dwadzieścia wieków.

— Zawsze Wierni nr 10/1999

Od połowy lat 80. XX wieku arcybiskup Lefebvre rozwinął radykalną krytykę działań Jana Pawła II. Szczególnym punktem krytyki było spotkanie międzyreligijne w Asyżu w październiku 1986 roku. W grudniu 1986 roku arcybiskup opublikował wraz bp Antonio de Castro Mayerem list przeciwko spotkaniom Jana Pawła II z przedstawicielami innych religii:

Przyjęcie liberalnej religii protestantyzmu i naturalistycznych zasad rewolucji J. J. Rousseau, ateistycznej wolności, którą znajdziemy w Deklaracji Praw Człowieka oraz zasad godności człowieka nie ma żadnego związku z prawdą i godnością moralną. Rzym odwraca się od swoich poprzedników i zrywa z Kościołem katolickim, bierze prym w służbie niszczycieli chrześcijaństwa i powszechnego Królestwa naszego Pana Jezusa Chrystusa. Obecne akty Jana Pawła II i krajowych episkopatów ilustrują, rok po roku, radykalną zmianę w koncepcji wiary, Kościoła, kapłaństwa, świata i zbawienia poprzez łaskę.

— Strona internetowa FSSPX

Pomimo zdecydowanego stanowiska abpa Lefebvre`a, wciąż nie rezygnowano z prób załagodzenia konfliktu i uregulowania sytuacji prawno-kanonicznej Bractwa Kapłańskiego św. Piusa X, w które osobiście zaangażował się ówczesny prefekt Kongregacji Nauki Wiary kardynał Joseph Ratzinger. Jedną z takich prób był list apostolski Jana Pawła II Quattuor Abhinc Annos z października 1984 roku, w którym papież zezwalał, aby biskupi-ordynariusze umożliwili wiernym przywiązanym do dawnego rytu Mszy świętej uczestnictwo w jej celebracji. . Pomimo tego, arcybiskup coraz częściej podkreślał, że z uwagi na zaawansowany wiek będzie dążyć do sukcesji apostolskiej i zapewnieniu Bractwu nowych biskupów. Taki był też główny cel jego negocjacji prowadzonych z kard. Ratzingerem od końca 1987 do 5 maja 1988 roku . 5 maja 1988 kard. Ratzinger i abp Lefebvre sygnowali porozumienie, na mocy którego Bractwo miało uzyskać opiekę pastoralną biskupa, który miał być wyświęcony spośród kandydatów zaakceptowanych przez wspólnotę oraz Watykan. Dzień później, arcybiskup wycofał się jednak z wcześniejszych ustaleń, twierdząc, że Stolica Apostolska nie będzie w stanie zaakceptować listy kandydatów na biskupów proponowaną przez Bractwo. Lefebvre zapowiedział równocześnie, że w możliwie najkrótszym terminie dokona święceń biskupich bez mandatu papieża.

Ekskomunika arcybiskupa

30 czerwca 1988 arcybiskup wraz ze współkonsekratorem biskupem Antonio de Castro Mayerem dokonali uroczystej konsekracji biskupiej czterech księży Bractwa: Bernarda Fellay`a, Bernarda Tissier de Mallerais, Alfonso de Galaretty oraz Richarda Williamsona. Na mocy obowiązującego w Kościele Kodeksu Prawa Kanonicznego zaciągnęło to na konsekratorach oraz konsekrowanych karę automatycznej ekskomuniki (tzw. latae sentientae). Została ona potwierdzona trzy dni później w papieskim motu proprio „Ecclesia Dei afflicta”. Na wstępie dokumentu czytamy:

Kościół Boży ze smutkiem przyjął wiadomość o nielegalnych święceniach, udzielonych 30 czerwca tego roku [1988-przyp.] przez abpa Marcela Lefebvre'a. Obróciło to wniwecz wszystkie od lat podejmowane wysiłki, zmierzające do zapewnienia pełnej komunii z Kościołem Kapłańskiej Konfraterni św. Piusa X, założonej przez abpa Lefebvre'a. Na nic się zdały owe wysiłki, zwłaszcza podejmowane w ostatnich miesiącach, kiedy to Stolica Apostolska wykazała zrozumienie posunięte do granic możliwości.

— Nota informacyjna z 16 czerwca 1988, "L'Osservatore Romano", wyd. polskie, 5/1988

Owocem wydarzeń z 30 czerwca 1988 roku było powołanie działającej w ramach Kurii Rzymskiej Papieskiej Komisji Ecclesia Dei sprawującej opiekę duszpasterską nad wiernymi kultywującymi przywiązanie do klasycznej formy rytu rzymskiego Mszy świętej, ale pragnącymi pozostać we wspólnocie z widzialną głową Kościoła. Część duchownych i wiernych Bractwa Kapłańskiego świętego Piusa X powołało wówczas pod auspicjami komisji Bractwo Kapłańskie świętego Piotra. W kolejnych latach powstały inne instytuty życia konsekrowanego, oparte na tradycyjnej formacji liturgicznej i używające wyłącznie przedsoborowej formy Mszy świętej.

Do śmierci arcybiskupa 25 marca 1991 roku nie podjęto działań służących przywróceniu jedności pomiędzy Bractwem Kapłańskim św. Piusa X a Stolicą Apostolską. W ostatnich latach życia Jana Pawła II (2002-2005) w ramachPapieskiej Komisji Ecclesia Dei próbowano wypracować praktyczne sposoby ponownego włączenia Bractwa Kapłańskiego św. Piusa X do pełnej jedności z Kościołem. Najczęściej sugerowanym rozwiązaniem było nadanie mu kanonicznego statusu prałatury personalnej, na wzór organizacji Opus Dei. Za czasów pontyfiaktu Jana Pawła II Papieska Komisja Ecclesia Dei dwukrotnie (w 1999 i 2003 roku) opublikowała odpowiedzi na pytania dotyczące statusu prawno kanonicznego księży Bractwa oraz sprawowanych przez nich sakramentów. Według wykładni komisji, kapłani wspólnoty są wyświęceni ważnie, choć pozostają w stanie suspensy. Uczestnictwo w Mszach świętych sprawowanych w kaplicach Bractwa stanowi wypełnienie obowiązku niedzielnego, o ile wierny nie ma zamiaru dystansować się od więzi z Następcą świętego Piotra. Księża wspólnoty nie mają jednocześnie delegacji biskupa miejsca na sprawowanie sakramentów pojednania i małżeństwa, stąd, poza wyjątkowymi okolicznościami nie należy przyjmować tych dwóch sakramentów w strukturach Bractwa

Jan Paweł II o sprawie arcybiskupa Lefebvre`a

Według dostępnych źródeł watykańskich, poza motu proprio ogłaszającego ekskomunikę francuskiego hierarchy, papież publicznie nie odnosił się do problemu arcybiskupa. Na początku czerwca 1988 roku, po fiasku rozmów pomiędzy Bractwem Kapłańskim świętego Piusa X i kardynała Ratzingera, wystosował do Lefebvre`a emocjonalny list, w którym możemy m.in. przeczytać:

W liście wysłanym do mnie wydaje się, abyś odrzucał wszystko, co zostało uzgodnione w poprzednich naszych rozmowach, ponieważ wyraźnie pragniesz zamanifestować swój zamiar wyświęcenia biskupów bez mandatu apostolskiego, a będzie to czyn w rażącej sprzeczności nie tylko z normami prawa kanonicznego, ale także z zapisami protokołu podpisanego w dniu 5 maja 1988 roku i uzgodnionych w nim sposobów wyjścia z naszego problemu, zawartych w piśmie, które kardynał Ratzinger wystosował do Ciebie na podstawie moich instrukcji w dniu 30 maja. Z ojcowskim sercem, ale też z całą powagą wymaganą przez obecne okoliczności, wzywam cię, czcigodny bracie, do nieobierania drogi, którą, jeżeli będziesz uparcie zmierzał, może obrać kierunek schizmy, której nieuniknione konsekwencje teologiczne i kanoniczne są Ci dobrze znane. I szczerze zapraszamy Cię do powrotu w pokorze, w celu pełnego posłuszeństwa wobec Wikariusza Chrystusa. Nie tylko zapraszam Cię do tego, ale proszę Cię poprzez rany Chrystusa, naszego Odkupiciela, w imię Chrystusa, który w przeddzień swej męki modlił się za swoich uczniów aby wszyscy byli jedno (J 17:20).

— List Jana Pawła II do arcybiskupa Lefebvre`a z 9 czerwca 1988 roku

Obecny status kanoniczny Bractwa

W lipcu 2007 roku Benedykt XVI ogłosił motu proprio Summorum Pontificium, które w znacznym stopniu ułatwiło wiernym powszechny dostęp do liturgii przedsoborowej oraz formalnie nadało jej charakter nadzwyczajnej formy Mszy świętej, funkcjonującej obok sprawowanej powszechnie zwyczajnej formy rytu rzymskiego odprawianej według mszału zatwierdzonego przez Pawła VI. Zgodę na sprawowanie nadzwyczajnej formy liturgii scedowano na proboszczów i rektorów kościołów, odpowiadających na prośbę stabilnej ilościowo grupy wiernych . Dokument uznano powszechnie za krok dobrej woli Watykanu w stronę Bractwa Kapłańskiego świętego Piusa X.

W styczniu 2009 papież zdjął karę ekskomuniki ciążącą na czterech biskupach wyświęconych w 1988 roku przez arcybiskupa Lefebvre`a. W październiku tego samego roku rozpoczęły się rozmowy doktrynalne pomiędzy przedstawicielami Bractwa a Stolicą Apostolską. We wrześniu 2011 Watykan przedstawił jego członkom tzw. Preambułę Doktrynalną, pozwalającą na całkowite uregulowanie statusu Bractwa w strukturach Kościoła katolickiego. Dwie odpowiedzi wystosowane przez Bractwo w grudniu 2011 roku i kwietniu 2012 roku uznane zostały przez Stolicę Apostolską za niewystarczające, m.in. z powodu niechęci do uznania prawomocności zwyczajnej formy odprawiania Mszy św.

W deklaracji opublikowanej przez trzech biskupów Bractwa (bp Richard Williamson opuścił wspólnotę w 2012 roku) w czerwcu 2013 roku ponowiono opór przed podpisaniem Preambuły, stwierdzając m.in:,

(...) nowa Msza sprawowana przez Papieża i biskupów jest penetrowana przez ducha ekumenizmu i protestantyzmu, demokratyzmu i humanizmu, które czynią pustą ofiarę Krzyża.

— Serwis internetowy Dici

Pomimo zdjęcia ekskomuniki z biskupów wyświęconych przez arcybiskupa Lefebvre`a, sytuacja prawno-kanoniczna Bractwa Kapłańskiego Piusa X pozostaje w świetle relacji z Watykanem nieuregulowana.

Bibliografia

• Bernard Tissier de Mallerais, Marcel Lefebvre. Życie, Wydawnictwo Dębogóra 2010. ISBN 8361374954
• Marcel Lefebvre, Kościół przesiąknięty modernizmem, Canon, Warszawa-Chorzów 1994.
• Marcel Lefebvre, Oni Jego zdetronizowali, Te Deum, Warszawa 2002. ISBN 8387770140
• Marcel Lefebvre, Aby Kościół trwał, Te Deum, Warszawa 2011. ISBN 8389345332

Linki zewnętrzne

Polskie tłumaczenie motu proprio Ecclesia dei adflicta Jana Pawła II z 2 lipca 1988 roku

Fragmenty uroczystości święceń biskupich z 30 czerwca 1988 roku, które sprowadziły na abpa Lefebvre`a karę papieskiej ekskomuniki [dostęp:25.11.2013]

Polskie tłumaczenie motu proprio Summorum Pontificium Benedykta XVI z 7 lipca 2007

Zobacz także

Marcel Lefebvre