Ecclesia in Africa

Treść hasła pochodzi z publikacji „Jestem z Wami: kompendium twórczości i nauczania Karola Wojtyły - Jana Pawła II”, Wydawnictwo M, Kraków 2010
Autor hasła: o. Maciej Zięba OP

Ecclesia in Africa (Wybiła godzina Afryki) - Adhortacja Ecclesia in Africa, opublikowana 14 września 1995 r., to pierwszy dokument Jana Pawła II, który jest efektem prac Synodu Biskupów poświęconego analizie sytuacji oraz zadaniom stojącym przed Kościołem w kontekście nowego millennium w konkretnym regionie. Po niej Papież opublikował jeszcze posynodalne adhortacje poświęcone Libanowi (1997), Ameryce (1999), Azji (1999), Oceanii (2001) i Europie (2003).

Tezy adhortacji

Wszystkie te dokumenty cechuje pewien poziom ogólności, bo muszą się zmierzyć z istotną trudnością. Po pierwsze, sytuacja katolicyzmu na poszczególnych kontynentach jest bardzo różna, niekiedy wręcz radykalnie odmienna (bywa, że jest religią większościową, ale też zdarza się, że jest mniejszością, często prześladowaną w brutalny sposób). Po drugie, dokumenty te – pomimo wspomnianych różnic – próbują w sposób kompleksowy i podkreślający eklezjalną jedność omówić problemy i pespektywy Kościoła na danym kontynencie u progu nowego tysiąclecia. Ta pozorna sprzeczność daje jednak w rezultacie bardzo ciekawy materiał porównawczy, gdyż z jednej strony ukazuje panoramę podstawowych problemów stojących przed Kościołem powszechnym, z drugiej natomiast, poprzez porównanie i analizę rozłożenia akcentów pozwala dostrzec specyfikę danego regionu.

Najpierw jednak prześledźmy genezę omawianego dokumentu. Adhortacja o sytuacji Kościoła w Afryce – podobnie jak i inne tego rodzaju dokumenty synodalne – powstała w wyniku długiego i wielostopniowego procesu. Papież, który wielokrotnie osobiście odwiedził Afrykę, w czerwcu 1989 r. podjął decyzję o zwołaniu Specjalnego Zgromadzenia Synodu Biskupów poświęconego Afryce i powołaniu komisji przygotowawczej, w skład której weszli Afrykanie. Dzięki pracom tej komisji w 1990 r. przygotowano Lineamenta (łac. zarysy, kontury), przetłumaczone następnie na wiele afrykańskich języków (m.in. malgaski, arabski, suahili). Był to wstępny materiał do dyskusji, stanowiący podstawę dla licznych publikacji, konferencji, sympozjów i debat, po których, w wyniku uzupełnień i komentarzy, a także oficjalnych dokumentów przygotowanych przez 31 episkopatów z Afryki (3 konferencje biskupów z powodów skrajnie trudnych warunków działania nie opracowały swych uwag) opublikowano w 1993 r. Instrumentum laboris (łac. dokument roboczy). Dokument ów rozpoczął kolejny etap publicznej przedsynodalnej wymiany opinii, której rezultatem była Relatio ante disceptationem (łac. opis problemów przed debatą) opublikowana 11 kwietnia 1994 r. Był to materiał wyjściowy do pracy dla uczestników Synodu (wśród nich najwięcej było biskupów, ale byli też księża, zakonnice i zakonnicy oraz osoby świeckie). Kilkanaście dni później, 22 kwietnia, po wstępnych obradach plenarnych sekretariat Synodu przygotował Relatio post disceptationem (opis problemów po debacie), a następnie po wielostronnej dyskusji nad ową „relacją po debacie” – przeprowadzonej w komisjach tematycznych oraz podczas sesji plenarnych – Specjalne Zgromadzenie Synodu Biskupów poświęconego Afryce zredagowało kolejny dokument zwany Propositio (łac. przedstawienie, plan). Na zakończenie obrad, 8 maja 1994 r. uczestnicy Synodu przekazali go Papieżowi. Tekst ten stał się kanwą dla adhortacji Jana Pawła II Ecclesia in Africa, opublikowanej w Jaunde podczas jego pielgrzymki do Kamerunu.

Już z tego krótkiego opisu dostrzec można, że ostateczny kształt adhortacji o Kościele w Afryce poprzedziła debata nad kolejnymi redakcjami dokumentu, która trwała ponad sześć lat.

Głównym tematem adhortacji jest misja ewangelizacyjna Kościoła w Afryce. Jej korzenie sięgają samych początków Kościoła. Dlatego Jan Paweł II podkreśla jej trzy najważniejsze etapy: antyczny, sięgający czasów apostolskich i związany z najwybitniejszymi postaciami w historii, wielkimi Pisarzami i Doktorami Kościoła jak Tertulian, Orygenes, Klemens Aleksandryjski czy też święci Atanazy Wielki, Cyryl Aleksandryjski, Cyprian i Augustyn. Niestety, wielowiekowe prześladowania i zawieruchy wojenne, które rozpoczęły się już na początku III wieku za czasów cezara Septymiusza Sewera i trwały – z przerwami – aż do upadku Cesarstwa Rzymskiego oraz późniejszy najazd Wandalów i podboje Arabów prawie doszczętnie zniszczyły ów niezwykle prężny starożytny Kościół. Etap drugi, to stulecia XV i XVI. Jest on związany z przybyciem Europejczyków, przede wszystkim z Portugalii, do Afryki. Jednakże, głównie za sprawą wojujących odłamów islamu, i ta „faza ewangelizacji Afryki zakończyła się likwidacją prawie wszystkich misji”. Dopiero wiek XIX (acz i wówczas nie brakowało przypadków męczeństwa, spośród których najbardziej znane jest świadectwo męczenników ugandyjskich), przyniósł „okres niezwykłej aktywności, podejmowanej przez wielkich apostołów i animatorów misji afrykańskiej” oraz sprawił, że „Afryka odpowiedziała bardzo wielkodusznie na wezwanie Chrystusa”. Dzięki temu w dobie obecnej – zdaniem Jana Pawła II – „wybiła godzina Afryki”, czas pogłębionej ewangelizacji, a zarazem czas, w którym dynamizm Kościoła w Afryce może służyć innym Kościołom lokalnym.

Nie oznacza to jednak łatwego optymizmu. Ożywienie religijne kontrastuje bowiem z wielkim kryzysem społecznym. Sytuacja polityczna i ekonomiczna większości mieszkańców Afryki jest dzisiaj niesłychanie ciężka. Zdecydowana większość jej ludności nie ma też dostępu do rzetelnego systemu opieki zdrowotnej oraz do edukacji. „Dzisiejszą Afrykę można porównać do owego człowieka, który … wpadł w ręce zbójców, którzy go obdarli, zadali mu rany i porzucili na pół umarłego – pisze Papież. – Afryka to kontynent, gdzie niezliczone ludzkie istoty – mężczyźni i kobiety, dzieci i młodzi – leżą jak gdyby porzucone przy drodze, chore, poranione, bezsilne, odepchnięte i opuszczone. Ludzie ci pilnie potrzebują dobrych samarytan, którzy pośpieszą im z pomocą”. Również tymi problemami powinien zająć się Kościół. Dlatego „zjawiska takie, jak pogłębiające się ubóstwo Afryki, urbanizacja, zadłużenie międzynarodowe, handel bronią, problem uchodźców i wypędzonych, problemy demograficzne i zagrożenia rodziny, emancypacja kobiet, szerzenie się AIDS, utrzymywanie się w niektórych regionach praktyki niewolnictwa, etnocentryzm i konflikty plemienne – stanowią najważniejsze wyzwania, jakie rozważał Synod”.

Rozwiązywanie tych nabrzmiałych i dramatycznych problemów nie będzie jednak możliwe. jeśli wyznawcy różnych religii będą żyli we wzajemnej wrogości. Dlatego Ecclesia in Africa bardzo mocno podkreśla, iż Bóg nie chce „być tym, w którego imię zabija się innych ludzi, ale nakazuje wierzącym, aby w duchu sprawiedliwości i pokoju wspólnie służyli życiu. Należy więc szczególnie dbać o to, aby obydwie strony dialogu islamsko-chrześcijańskiego respektowały zasadę wolności religijnej z wszystkimi jej konsekwencjami, takimi jak zewnętrzne i publiczne wyznawanie wiary”.

Wielkim wyzwaniem dla Kościoła – przypominał Synod – jest także inkulturacja, a więc pogodzenie jedności i uniwersalizmu katolickiej wiary z jej zakorzenieniem w rodzimych kulturach. Chrześcijaństwo nie może być bowiem związane z imperializmem kulturowym, narzucaniem obcych kulturowych wzorców, ale – zarazem – musi się w kulturze wyrażać. „Synteza kultury i wiary jest potrzebna nie tylko kulturze, ale również wierze – napisał w adhortacji Papież – ponieważ wiara, która nie staje się kulturą, nie jest wiarą w pełni przejętą, głęboko przemyślaną i wiernie przeżywaną”.

Dlatego adhortacja apostolska Ecclesia in Africa, zalecając wiele konkretnych rozwiązań dotyczących działań formacyjnych, wspierających rodzinę, ewangelizacyjnych, charytatywnych i edukacyjnych, kończy się papieską inwokacją do Bożej Matki, w której temat inkulturacji staje się treścią modlitwy:

O Maryjo, Matko Boga i Matko Kościoła,

dzięki Tobie w dniu Zwiastowania,

u zarania nowych czasów,

cała ludzkość i wszystkie jej kultury

z radością odkryły, że są zdolne

przyjąć Ewangelię.

Dzisiaj, w przededniu nowej Pięćdziesiątnicy

Kościoła w Afryce, na Madagaskarze

i sąsiednich wyspach,

Lud Boży wraz ze swymi Pasterzami

zwraca się ku Tobie i razem z Tobą zanosi

błaganie:

niech wylanie Ducha Świętego sprawi,

by afrykańskie kultury

odznaczały się jednością i różnorodnością;

niech przemieni mieszkańców tego wielkiego

kontynentu

w wielkoduszne dzieci Kościoła,

który jest Rodziną Ojca,

wspólnotą braci Jego Syna

i obrazem Trójcy,

zalążkiem i początkiem na ziemi

tego wiecznego Królestwa,

które osiągnie swą pełnię

w Mieście zbudowanym przez Boga:

Mieście sprawiedliwości, pokoju i miłości

—

Linki zewnętrzne

Adhortacja Ecclesia in Africa

Opracowania nt. adhortacji Ecclesia in Africa

• o. Maciej Zięba OP, Jestem z Wami: kompendium twórczości i nauczania Karola Wojtyły - Jana Pawła II, Wydawnictwo M, Kraków 2010, s. 144-149 ISBN 9788375952520