Ekologia

Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014
Autor hasła: ks. Bernard JURCZYK 

Ekologia – (gr. „oikos” – dom, gospodarstwo, środowisko, „logos” – słowo, nauka) – dyscyplina naukowa, która zajmuje się zintegrowaną ekonomią przyrody ożywionej i nieożywionej, stanowiącej nierozerwalną całość. Rozszerza ona stare koncepcje gospodarowania przyrodą o wymagania ludzkie, czyniąc z człowieka centralny punkt odniesienia ekologii .

Nauczanie Jana Pawła II nt. ekologii

Antropologiczna kontekstualność problematyki ekologicznej jest charakterystyczna dla nauczania Jana Pawła II. Wyznaczyła ją pierwsza encyklika Redemptor hominis, zgodnie z którą wszystkie drogi Kościoła prowadzą do człowieka − także w jego sytuacji ekologicznej, stanowi ona bowiem jeden ze współczynników lęku współczesnego człowieka . Problematykę ekologiczną rozwija i pogłębia Papież w encyklikach: Laborem exercens, Solicitudo Rei Socialis, Centessimus annus, Evangelium Vitae, oraz w adhortacji Christifideles laici i liście Novo millenio ineunte. Problematyce naturalnego środowiska człowieka poświęcił orędzie na XXIII Światowy Dzień Pokoju (1990) oraz wiele swoich przemówień, homilii i katechez wygłaszanych przy różnych okazjach i do różnych grup społecznych.

Dla Jana Pawła II współczesna sytuacja ekologiczna świata jest nie tylko zjawiskiem o charakterze strukturalnym , ale przede wszystkim moralnym. Dał temu wyraz już w adhortacji Reconciliatio et paenitentia, wskazując pośrednio na istnienie grzechu przeciwko stworzeniu . W rozpoznaniu przyczyn kryzysu ekologicznego Jan Paweł II zwraca uwagę na błąd antropologiczny oraz na głębokie źródła zaistniałej sytuacji . W pierwszym przypadku chodzi o zapoznanie roli, jaką człowiek powinien spełniać w dziele stworzenia , w drugim zaś – o daleko idący kryzys moralny samego człowieka, wyrażający się w ogólnym kryzysie wartości, a zwłaszcza w braku poczucia wartości osoby i życia ludzkiego . Ukazując odpowiedzialność przed Bogiem za świat stworzony, Jan Paweł II wskazuje nie tylko na przyczyny zewnętrzne (np. nadmierne uprzemysłowienie), ale podkreśla, że szkodliwe działania w środowisku mają głębsze źródło – tkwi ono w postawie człowieka: Wydaje się, że to, co najbardziej zagraża stworzeniu i człowiekowi, to brak poszanowania dla praw natury i zanik poczucia wartości życia .

Należy zauważyć różnicę w podejściu do problematyki ekologicznej przez Jana Pawła II i Katechizm Kościoła Katolickiego. O ile Papież reprezentuje perspektywę wyraźnie antropologiczną, odpowiadającą V przykazaniu Bożemu: „Nie zabijaj!”, o tyle Katechizm Kościoła Katolickiego przedstawia tę problematykę w perspektywie poszanowania integralności stworzenia, związaną z VII przykazaniem Bożym: „Nie kradnij!” . Nie jest to jednak różnica o charakterze opozycyjnym, lecz komplementarnym. Rozległość i wieloaspektowość papieskiej refleksji nad problemami związanymi z naturalnym środowiskiem człowieka znalazła swoje zwięzłe ujęcie w postaci „kwestii ekologicznej”, przez którą Jan Paweł II rozumie szczególną odpowiedzialność człowieka za środowisko życia wobec współczesnych i przyszłych pokoleń wraz z wszystkimi jej aspektami – od ochrony naturalnych „habitatów” różnych gatunków zwierząt i form życia po „ekologię człowieka” w ścisłym sensie . Jako taka należy ona do ciągle aktualnych wyzwań, które stoją przed Kościołem na początku nowego tysiąclecia .

Papież zwraca uwagę na niekonsekwencje niektórych ruchów ekologicznych, które – broniąc przyrody – nie zawsze stają w obronie życia ludzkiego: Jak można skutecznie stawać w obronie przyrody, jeśli usprawiedliwiane są działania bezpośrednio godzące w samo serce stworzenia, jakim jest istnienie człowieka? Czy można przeciwstawiać się niszczeniu świata, jeśli w imię dobrobytu i wygody dopuszcza się zagładę nie narodzonych, prowokowaną śmierć starych i chorych, a w imię postępu prowadzone są niedopuszczalne zabiegi i manipulacje już u początków życia ludzkiego? Gdy dobro nauki albo interesy ekonomiczne biorą górę nad dobrem osoby, a nawet całych społeczności, wówczas zniszczenia powodowane w środowisku są znakiem prawdziwej pogardy dla człowieka .

Bibliografia

Dzieła Jana Pawła II

• Centessimus annus 37-40
• Christifideles laici 43
• Evangelium Vitae 27; 42
• Laborem exercens 4-5; 9; 12
• Redemptor hominis 15-16
• Reconciliatio et paenitentia 8
• Solicitudo Rei Socialis 34
• Orędzie na Światowy Dzień Pokoju 1990
• Homilia, Zamość, 12 czerwca 1999

Publikacje innych autorów

• T. Ślipko, Ekologiczna doktryna Kościoła [w:] Rozdroża ekologii, red. T. Ślipko, A. Zwoliński, Kraków 1999
• S. Jaromi, Stworzyciel i przyroda według Jana Pawła II. Między niebem a ziemią ku etyce ekologicznej, Kraków 2000
• B. Jurczyk, Ekologia−Człowiek−Kościół. Antropologiczny wymiar kryzysu ekologicznego w ocenie Kościoła, Opole 2002 (bibliografia wypowiedzi Jana Pawła II z lat 1978-2000)
• J. Nagórny, J. Gocko (red.), Ekologia. Przesłanie moralne Kościoła, Lublin 2002

Wybrane wypowiedzi Jana Pawła II o ekologii

Wśród pozytywnych znaków obecnych czasów należy też odnotować rosnącą świadomość ograniczoności dostępnych zasobów, potrzeby poszanowania integralności i rytmów natury oraz uwzględniania ich przy programowaniu rozwoju, nie poświęcając ich na rzecz demagogicznych koncepcji. Chodzi tu o tak zwaną dzisiaj troskę ekologiczną.

— Solicitudo rei socialis, 26

Należy z zadowoleniem powitać także wzrost zainteresowania jakością życia oraz ekologią, jaki nastąpił zwłaszcza w społeczeństwach o wysokim stopniu rozwoju, w których ludzie dążą już nie tyle do zapewnienia sobie podstawowych środków do życia, ile do globalnego polepszenia warunków życia. Zjawiskiem szczególnie ważnym jest ożywienie refleksji etycznej wokół życia: powstanie i coraz szerszy rozwój bioetyki sprzyja refleksji i dialogowi — między wierzącymi i niewierzącymi, a także między wyznawcami różnych religii — o podstawowych problemach etycznych związanych z ludzkim życiem.

— Evangelium vitae, 27

Linki zewnętrzne

• Hasło "Ekologia" w Zintegrowanej Bazie Tekstów Papieskich