Patriotyzm

Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014
Autor hasła: Barbara NIEMIEC

Patriotyzm - (z łac. pater: ojciec, patria: ojczyzna) – postawa wobec ojczyzny, narodu, przejawiająca się rzetelną pracą, przedkładaniem nadrzędnych wartości niepodległości i suwerenności nad własne cele, gotowością do ich obrony, nawet za cenę życia; łączy przywiązanie i miłość do ojczyzny, solidarność z własnym narodem – z szacunkiem dla innych narodów i poszanowaniem ich suwerennych praw.

Patriotyzm w nauczaniu Kościoła katolickiego

List Episkopatu Polski o chrześcijańskim patriotyzmie (05.09.1972) stwierdza: Prawdziwa miłość do Ojczyzny opiera się na głębokim przywiązaniu i umiłowaniu tego, co rodzime, niezależnie od czasu i przestrzeni (...). Siłą twórczą prawdziwego patriotyzmu jest więc najszlachetniejsza miłość (...). I choć człowiek stawia wartości ojczyste bardzo wysoko, to jednak wie, że ponad narodami jest Bóg, który jedyny ma prawo do tego, aby ustanawiać najwyższe normy moralne niezależnie od poszczególnych narodów (...). Stąd chrześcijańska miłość do Ojczyzny to nie tylko troska o jej najwyższy rozwój gospodarczy, społeczny i kulturalny, ale także rozwój duchowy i religijny.

Bóg jest prawodawcą, który patriotyzm czyni normą. Mieści się ona w czwartym przykazaniu; domaga się okazywania czci, miłości i wdzięczności obywateli względem Ojczyzny oraz tych, którzy nią rządzą lub kierują . Przestrzeganie obowiązku miłości do rodziców, przodków i ojczyzny wiąże się z nagrodą w postaci pomyślności i pokoju.

Patriotyzm w myśli katolickiej ma długą tradycję. Za cnotę społeczną uznał go św. Tomasz z Akwinu. Patriotyzm był przedmiotem nauczania papieży w XIX i XX stulecia. Leon XIII źródło miłości ojczyzny i jej obrony nawet za cenę ofiary życia wskazywał w prawie naturalnym . Pius X, potwierdzając miejsce patriotyzmu w porządku naturalnym, ustanowionym przez Bożą Opatrzność i zawarowanym w czwartym przykazaniu Bożym, podkreślał, że miłość do własnego kraju i rodaków nie jest nienawiścią do innych narodów. Potwierdzał przy tym ciągłość nauczania Kościoła w tej kwestii . To stanowisko znalazło potwierdzenie w Konstytucji duszpasterskiej o Kościele w świecie współczesnym Soboru Watykańskiego II.

Zagadnienie patriotyzmu w nauczaniu Karola Wojtyły i Jana Pawła II

Miłość do ojczyzny, pielęgnowana zgodnie przez rodzinę, Kościół i szkołę, ukształtowała patriotyzm Karola Wojtyły. Wyraźne jego ślady można odnaleźć w młodzieńczej twórczości Papieża. Napisany w 1940 roku Hiob jest wielką metaforą cierpiącej Polski. W tym samym roku powstał kolejny dramat pt. Jeremiasz. Jego akcja rozgrywa się w XVII-wiecznej Polsce. W tym czasie dwie postaci wskazują drogi odzyskania wolności: ks. Piotr Skarga – poprzez odrodzenie moralne narodu, i Stanisław Żółkiewski, bohaterski hetman, uczący walczyć zbrojnie o niepodległość mimo chwilowych klęsk. Obie te drogi zawsze będą wskazywane przez Karola Wojtyłę, również w okresie posługi kapłańskiej i papieskiej.

W twórczości poetyckiej Karola Wojtyły ojczyzna staje się tematem rozważań: Ojczyzna – kiedy myślę – wówczas wyrażam siebie i zakorzeniam, mówi mi o tym serce, jakby ukryta granica, która we mnie przebiega ku innym, aby wszystkich ogarniać w przeszłość dawniejszą niż każdy z nas: z niej się wyłaniam (...), gdy myślę Ojczyzna – by zamknąć ją w sobie jak skarb. Pytam wciąż, jak go pomnożyć, jak poszerzyć tę przestrzeń, którą wypełnia . Ten fragment większej całości pt. Myśląc ojczyzna odkrywa przed czytelnikiem bardzo ważne myśli. Ojczyzna dla człowieka to niezbędne źródło osobowej tożsamości. Jej przeszłość jest równocześnie jego przeszłością. To jakby pokonanie granicy czasu wyznaczonej datą urodzenia. Ojczyzna daje poczucie przynależności do wspólnoty. Ojczyzna jest wartością bezcenną, skarbem. Skarbem, którego pomnażanie jest powinnością człowieka. Dalsze strofy tego poematu odsłaniają kolejne tajemnice związku z ojczyzną. Są to zachowane w pamięci obrazy i dźwięki przyrody, pracy na ziemi, jej samej. To historia kraju, jego zwycięstwa i upadki. Trudno sobie wyobrazić, by człowiek tak wrażliwy na słowo, nie rozpoznawał ojczyzny w języku.

Wszystkie treści poetyckich zamyśleń bez trudu da się odnaleźć w pasterskim nauczaniu Ojca Świętego. Nauczanie – to nie tylko słowo, ale i osobiste świadectwo, jak np. pocałunek składany na polskiej ziemi. Tę ziemię Papież porównał do rąk matki, a samą ojczyznę nazwał „matką ziemską” . Kolejne pielgrzymki Jana Pawła II do ojczyzny są nieustannym świadectwem synowskiego przywiązania do Polski (wielokrotnie zresztą to synostwo podkreśla Papież również w wystąpieniach dla międzynarodowych gremiów). Są też trwającą przez wszystkie lata pontyfikatu niezwykłą katechezą. W 1979 roku z Warszawy rozległ się potężny głos przyzywający Ducha Świętego, by odnowił oblicze polskiej ziemi . W ślad za tym w Krakowie (09.06.1979) Ojciec Święty dokonał bierzmowania dziejów Polski. Papież zwrócił oczy rodaków ku rodzimej przeszłości, wskazując, że w narodowej historii odnajdują swoją tożsamość. Historia ta zaś nierozerwalnie wiąże się z Chrystusem. Papieska lekcja historii kieruje uwagę na wielkich rodaków. Jest to plejada błogosławionych i świętych, których beatyfikacje i kanonizacje równocześnie ukazywały sposoby urzeczywistniania czynem miłości do ojczyzny.

Jan Paweł II mówi o obowiązku pamięci o heroicznym wysiłku przodków, by odzyskać niepodległą Polskę. Szczególnie mocno zaznaczyło się to, kiedy Ojciec Święty poświęcił pomnik Armii Krajowej (11.06.1999) i odwiedził cmentarz w Radzyminie, gdzie są pochowani żołnierze polegli w bitwie 1920 roku. Tam Jan Paweł II powiedział: Wiecie, że urodziłem się w roku 1920, w maju. W tym czasie bolszewicy szli na Warszawę. Dlatego noszę w sobie od urodzenia wielki dług w stosunku do tych, którzy wówczas podjęli walkę z najeźdźcą i zwyciężyli, płacąc za to swoim życiem.

Niezwykle ważne miejsce w nauczaniu Ojca Świętego zajmuje kultura narodowa. Temat ten przewija się przez wszystkie homilie i przemówienia. Kultura jest bowiem spoiwem narodu, jest ona nieustającą szkołą rzetelnego i uczciwego patriotyzmu .

Nie byłoby prawdziwego patriotyzmu bez pracy, szacunku dla niej i pracującego człowieka. W pracy wykuwa się przyszłe dobro ojczyzny i narodu. Ten wątek podejmuje Ojciec Święty wielokrotnie, zwłaszcza gdy przebywa w ośrodkach przemysłowych (Mogiła, Katowice, Sosnowiec, Łódź). Trzeba od razu dodać, że Papież szczególnym szacunkiem darzy pracę rolnika, o czym mówił w homilii w Krośnie (1997): pragnę oddać hołd pracy rolnika (...). Pragnę oddać hołd miłości rolnika do ziemi, bo ta miłość zawsze stanowiła mocny filar, na którym opierała się tożsamość narodowa. W chwilach wielkich zagrożeń, w momentach najbardziej dramatycznych w dziejach narodu ta miłość i przywiązanie do ziemi okazywały się niezmiernie ważne w zmaganiu o przetrwanie. Godność pracy człowieka pracy, jego patriotyzm wiążą się nierozerwalnie z historią „Solidarności”. Najpełniej o niej – o prawach i powinnościach solidarnych Polaków – Jan Paweł II mówił w Gdańsku-Zaspie (1987). Papież powszechnie jest uważany za duchowego ojca „Solidarności”, jej nauczyciela, patrona i opiekuna. Gdy Polska uzyskała niepodległość, a Polacy wolność, sprawą zasadniczej wagi była umiejętność rozumnego zagospodarowania odzyskanej wolności. W tych okolicznościach ujawniło się, że służba ojczyźnie potrzebuje ludzi sumienia. I o obudzenie sumień dopominał się Ojciec Święty np. w Skoczowie (1995). Patriotyzm Papieża – to czujne śledzenie stanu duszy narodu i nieustanna praca nad jej doskonaleniem.

Nie byłoby polskiego patriotyzmu bez ukochania Matki Bożej i Jej polskiej stolicy – Jasnej Góry. To Jej, Królowej Polski, zawierzył Papież siebie i ojczyznę. Pielgrzymowanie do Niej określił piękną polską tradycją religijną i narodową. W mrokach stanu wojennego Jasną Górę wskazywał jako miejsce, gdzie Polak zawsze pozostaje wolny.

Ojciec Święty z wielką umiejętnością wydobywa „ducha miejsca”, kryjącego skarby patriotyzmu, na kolejnych szlakach pielgrzymek do ojczyzny.

Bibliografia

Dzieła Jana Pawła II

• Przemówienie na forum ONZ, 1995;
• Orędzie na Światowy Dzień Pokoju, 1989; 1991;
• Homilia podczas Mszy św., Wrocław 21.06.1983;
• Przemówienie podczas uroczystości nadania doktoratu honoris causa na Uniwersytecie Jagiellońskim, Kraków 22.06.1983;
• Przemówienie do przestawicieli świata kultury zgromadzonych w kościele Św. Krzyża, Warszawa 13.06.1987;
• Antologia: Jan Paweł II do Kościoła w Polsce, oprac. Z. Wietrzak, Kraków 1998.

Publikacje innych autorów

• L. Dyczewski, Człowiek w społeczności. Refleksja nad społecznym nauczaniem Jana Pawła II, Niepokalanów 1988;
• S. Kowalczyk, Człowiek w społeczności, Lublin 1994;
• M.A. Krąpiec, Suwerenność... czyja?, Łódź 1990;
• A. Zwoliński, O narodzie, Kraków 1992.

Wybrane wypowiedzi Jana Pawła II nt. patriotyzmu

W dziejach kultury polskiej odzwierciedla się dusza narodu. Żyją w nich jego dzieje. Jest ona nieustającą szkołą rzetelnego i uczciwego patriotyzmu. Właśnie dlatego też umie stawiać wymagania, umie podtrzymywać ideały, bez których trudno człowiekowi uwierzyć w swoją godność i siebie samego wychować.

— Przemówienie do młodzieży na Wzgórzu Lecha, Gniezno, 3.06.1979

To, że racją bytu państwa jest suwerenność społeczeństwa, narodu, ojczyzny, to my Polacy szczególnie głęboko odczuwamy. Tego nauczyliśmy się poprzez całe nasze dzieje, a w szczególności poprzez ciężkie doświadczenia ostatnich stuleci. Nigdy nie możemy zapomnieć tej straszliwej lekcji dziejowej, jaką była utrata niepodległości Polski od końca XVIII do początku bieżącego stulecia. To bolesne, w istocie swojej negatywne doświadczenie stało się jakby nową kuźnią polskiego patriotyzmu. Słowo „ojczyzna” posiada dla nas takie znaczenie pojęciowe i uczuciowe zarazem, którego, zdaje się, nie znają inne narody Europy i świata. Te zwłaszcza, które nie doświadczyły takich jak nasz naród dziejowych strat, krzywd i zagrożeń.

— Przemówienie do władz państwowych w Belwederze, Warszawa, 2.06.1979

Drodzy przyjaciele, kiedy odezwałem się do was w różnych językach, odpowiedziały mi poszczególne grupy, które łączy właśnie język, okrzykami i oklaskami dając wyraz radości, że zwróciłem się bezpośrednio do nich. Język tworzy wspólnotę, sprawia, że czujemy się związani z narodem, ludem lub plemieniem. Poprzez język uczestniczymy w tej wspólnocie. Ale nie tylko przez język. Także i inne czynniki wpływają na to, że w każdym z nas rozwija się poczucie uczestnictwa we wspólnocie własnej ojczyzny. To historia, kultura, obyczaje i poniekąd nawet religia.

— Przemówienie podczas spotkania z młodzieżą na Placu św. Jana na Lateranie, Rzym, 30.03.1985

Linki zewnętrzne

• Hasło "Patriotyzm" w Zintegrowanej Bazie Tekstów Papieskich