Dominum et vivificantem

Treść hasła pochodzi z publikacji „Jestem z Wami: kompendium twórczości i nauczania Karola Wojtyły - Jana Pawła II”, Wydawnictwo M, Kraków 2010
Autor hasła: o. Maciej Zięba OP

Dominum et vivificantem (Duch Święty w życiu Kościoła i świata) - Duch, który przekonuje świat o grzechu, to podstawowy temat encykliki Jana Pawła II opublikowanej 18 maja 1986, którą sam autor łączy w trynitarną triadę z koncentrującą się na postaci Jezusa Chrystusa encykliką "Redemptor hominis" i odwołującą się przede wszystkim do Boga Ojca encykliką "Dives in misericordia".

Tezy encykliki

Podstawową perspektywą encykliki jest zbliżanie się nowego tysiąclecia. Nadaje ona papieskiemu dokumentowi szczególnie dramatyczną wymowę, gdyż świat, w którym ekonomia i polityka bezustannie ulegają terrorowi chwili obecnej, powszechnie ignorował bliskość i znaczenie Wielkiego Jubileuszu. Natomiast te komentarze, które zauważały podejmowanie przez Jana Pawła tematu millennium ironicznie zarzucały mu millenaryzm, czy też słowiański mistycyzm. Dopiero kilkanaście lat później, w pobliżu roku 2000, optyka trzeciego millennium przestała być uważana za swoiste dziwactwo Ojca Świętego. Tymczasem dla Jana Pawła II czas jest jednym ze sposobów rozmowy Boga z człowiekiem, jest w jakiejś mierze „mową Boga”, gdyż zawarty jest w nim ukryty sens, w który należy się wsłuchać, aby odczytać go „okiem wiary”. Poprzez czasy, w których przyszło nam żyć, Pan historii przekazuje nam informacje zarówno o naszym powołaniu indywidualnym jak i wspólnym, posiadającym znaczenie społeczne.

Jednakże – ostrzega Papież – przez nadużycie swej wolności człowiek może zagłuszyć mowę Boga i zakłamać prawdę o sobie samym, o swej godności i swym transcendentnym powołaniu. Prowadzi to do szerzenia się różnych ideologii nienawiści albo też do panowania ideologii „śmierci Boga” w życiu społecznym.

Z tego też względu Jan Paweł II jednoznacznie – i jest to pierwszy taki głos od czasów Piusa XII – krytykuje marksizm.

„Opór stawiany Duchowi Świętemu, który ukazuje św. Paweł w wymiarze wewnętrznym i podmiotowym jako napięcie, walkę i sprzeciw w sercu ludzkim, znajduje niestety w różnych epokach dziejów, a zwłaszcza w epoce nowożytnej, swój wymiar zewnętrzny, zobiektywizowany jako treść kultury i cywilizacji, jako system filozoficzny, jako ideologia, jako program postępowania i kształtowania ludzkich zachowań. Najwyższym tego wyrazem jest materializm, z jednej strony – w jego postaci teoretycznej – jako system myślenia; z drugiej strony – w postaci praktycznej – jako sposób odczytywania i wartościowania faktów oraz jako odpowiadający temu program postępowania. Systemem, który najbardziej rozwinął i doprowadził do ostatecznych konsekwencji praktycznych tę formę myślenia, ideologii i działania, jest materializm dialektyczny i historyczny, uznawany wciąż za żywotną treść marksizmu”.

Trzeba pamiętać, że marksizm był wówczas ideologią panującą w całym sowieckim imperium, a także w Chinach, Wietnamie, Kambodży, paru krajach Afryki i Ameryki Południowej; do Marksa odwoływały się liczne ruchy partyzanckie w Ameryce Łacińskiej i Afryce. Marksizm cieszył się też wielką popularnością wśród kręgów akademickich oraz artystów i dziennikarzy w całym świecie zachodnim. Dlatego słowa te wywołały burzę na całym świecie. Na „reakcyjnego papieża” posypały się gromy. Głos moskiewskiego patriarchy Pimena podczas jego podróży do Włoch należał do najłagodniejszych: „Encyklika ta zawiera elementy zamierzające do odseparowania i przeciwstawienia sobie nawzajem chrześcijan i marksistów. … nie pozostaje nam nic innego jak głębokie ubolewanie z powodu tego stanowiska … Uważamy za konieczne, by podkreślić, że właśnie w krajach socjalistycznych wierzący i niewierzący budują wspólne nowe życie oparte na zasadach sprawiedliwości”. Jan Paweł II był wielkim orędownikiem ekumenizmu, szczególnie zależało mu na tak bliskim doktrynalnie prawosławiu, w jego teologicznej wizji zawsze też znajdowało się miejsce na dialog, ale nie było w niej miejsca na taktyczne i polityczne kompromisy dokonywane kosztem prawdy. Niekiedy uniemożliwiało to dyplomatyczne sukcesy, ale też z tego względu jego słowa miały siłę wpływającą na losy całego świata.

W całej historii ludzkości, a zwłaszcza w epoce nowożytnej – pisze Papież – dokonuje się konfrontacja między „pożądaniami ciała” a „pożądaniami ducha”. Jan Paweł II podkreśla jednak dobitnie, że w sformułowaniu św. Pawła absolutnie nie chodzi o upośledzenie i potępienie ciała czy materii, lecz o opieranie się działaniu Ducha Świętego. Podobna konfrontacja istnieje też w ludzkich dziejach między życiem a śmiercią, Słowem i anty- Słowem, Prawdą i przeciw-Prawdą. Dlatego naszą współczesność z zagubionym w niej poczuciem grzechu (z czym ściśle wiąże się utrata poczucia Boga) musi o nim przekonywać Duch Święty.

W żadnej innej encyklice Jana Pawła II nie została tak silnie ukazana fundamentalna opozycja między tym, co Boże, a tym, co bezbożne, między działaniem Ducha Prawdy a działalnością „ojca kłamstwa” – przewrotnego „geniusza podejrzeń”. Nie jest to jednak encyklika o walce z szatanem, jak płytko próbowali ją zinterpretować niektórzy świeccy komentatorzy, lecz traktat o stale towarzyszącej człowiekowi miłości Boga Troistego, o tajemnicy cierpienia samego Boga, o Jego zranionej przez człowieka miłości: „Oto paradoksalna tajemnica miłości: w Chrystusie cierpi Bóg odrzucony przez swe stworzenie: «nie wierzą we Mnie»! I równocześnie z głębi tego cierpienia, a pośrednio – z głębi grzechu, że «nie uwierzyli» – Duch wyprowadza nową miarę obdarowania człowieka i stworzenia od początku. W głębi tajemnicy Krzyża działa Miłość, która przywodzi człowieka na nowo do uczestnictwa w życiu, jakie jest w Bogu samym”.

Nie jest to więc także encyklika koncentrująca się na ludzkim grzechu, lecz jest to przede wszystkim encyklika o Bożej miłości, o życiu i o Dawcy życia, albowiem „chrześcijaństwo odrzuca wszelki «fatalizm grzechu»” oraz prowadzi człowieka ku wolności, „do uwolnienia się ze starych i nowych determinizmów”. Nawet poprzez tajemnicę grzechu objawia się ludzka godność – grzech bowiem to uczynek popełniony świadomie i dobrowolnie. Człowiek jest więc istotą rozumną i wolną, może źle używać swego rozumu i swej wolności, czyli grzeszyć, może jednak używać ich dobrze i dzięki temu wzrastać w miłości.

Dlatego przekonywanie świata o grzechu „ma na celu nie samo oskarżenie świata ani tym bardziej jego potępianie”; przeciwnie, „ma na celu zbawienie świata, zbawienie ludzi”, gdyż „przekonywać o grzechu – to znaczy zarazem objawiać ... jak ten właśnie grzech zostaje przezwyciężony w ofierze Baranka Bożego”. „W głębi tajemnicy Krzyża działa Miłość, która przywodzi człowieka na nowo do uczestnictwa w życiu, które jest w Bogu samym”.

Działanie Ducha objawia chrześcijańską wizję człowieka – istoty rozumnej i wolnej. Jest to jednak rozumność i wolność usensowniona, odkupiona przez Jezusa Chrystusa. Dlatego jest to antropologia, „w której człowiek odkrywający w sobie przynależność do Chrystusa i w Nim swoje wywyższenie do godności dziecka Bożego, lepiej rozumie także własną godność, gdyż jest podmiotem przybliżania się Boga do świata i Jego obecności w nim, podmiotem Bożej kondensacji, w której zawiera się równocześnie perspektywa, a nawet sam korzeń ostatecznego wyniesienia człowieka”.

Przekonywanie o grzechu nie pomniejsza człowieka, przeciwnie – za swój cel ma przekonanie go o wielkiej godności, którą posiada; o tym, że jest kochany i jest zdolny do miłości.

Linki zewnętrzne

Encyklika Dominum et vivificantem

Opracowania nt. encykliki Dominum et vivificantem

• Adam Boniecki, Katarzyna Kolenda-Zaleska, Zrozumieć papieża : rozmowy o Janie Pawle II, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Kraków 2012 ISBN 9788324019380
• Jan Andrzej Kłoczowski, Zawierzyć prawdzie : o encyklikach Jana Pawła II : próba osobistej lektury, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2006 ISBN 8308038875
• Jan Krucina, Co mówi Papież : nauczanie społeczne Jana Pawła II, TUM, Wrocław 2005 ISBN 8388301985
• Dives in misericordia : tekst i komentarz / Jan Paweł II ; red. Stanisław Hagy, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 1983 ISBN 8300006648
• Encyklika Ojca Świętego Jana Pawła o Bożym Miłosierdziu Dives in misericordia / Jan Paweł II ; komentarz Jan Krucina, TUM, Wrocław 1996 ISBN 8386204931

Zobacz także

Duch Święty w życiu moralnym