Twórczość poetycka

Treść hasła pochodzi z publikacji „Jestem z Wami: kompendium twórczości i nauczania Karola Wojtyły - Jana Pawła II”, Wydawnictwo M, Kraków 2010
Autor hasła: o. Maciej Zięba OP

Twórczość poetycka już od wczesnej młodości odgrywała w życiu Karola Wojtyły istotną rolę. Wiersze zaczął tworzyć w gimnazjum, pisząc balladę romantyczną Miłosny list oraz poemat Śmierć Barbary. Wiadomo też, że jako student pierwszego roku polonistyki 15 października 1938 recytował swoje wiersze z cyklu Ballady beskidzkie. Teksty te jednak się nie zachowały. Przetrwał dopiero Renesansowy psałterz.

Mówiąc o poezji, przede wszystkim trzeba wyraźnie zaznaczyć, że w życiu Karola Wojtyły odgrywała ona rolę bardzo intymną. Po okresie młodzieńczym (do którego należy jeszcze zaliczyć Pieśń o Bogu ukrytym), z którego to okresu autor bardzo długo nie chciał ponownie drukować swej twórczości, pozostałe poematy publikował wyłącznie pod pseudonimami. Pieśń o Bogu ukrytym ukazuje się anonimowo po wojnie w Głosie Karmelu i autor pozostaje nieznany aż do publikacji w 1998, a Renesansowy psałterz ukazuje się drukiem dopiero w 18 lat po wyborze metropolity krakowskiego na papieża. Wszystkie inne swoje wiersze i poematy Karol Wojtyła publikował w Tygodniku Powszechnym i Znaku pod pseudonimami: Andrzej Jawień, A.J., Stanisław Andrzej Gruda i Piotr Jasień. Dotyczy to również ostatnich utworów Myśląc ojczyzna (1974), Odkupienie szuka swego kształtu, by wejść w niepokój wszystkich ludzi oraz Stanisław, które ukazały się już po październikowym konklawe w 1978. Pierwsze i – powtórzmy – z woli Jana Pawła II niepełne wydanie wierszy i dramatów pod jego nazwiskiem ukazuje się dopiero w 1980. Skąd ta powściągliwość? Po pierwsze, intelektualny i duchowy rozwój Karola Wojtyły szybko ukazuje mu niedoskonałość juwenaliów. Ambitna próba łączenia różnych wątków tradycji narodowej, chrześcijaństwa oraz antyku w manierze młodopolskiej i skamandryckiej jest dziś głównie interesująca jako zapis poszukiwań, trosk i fascynacji młodego Karola Wojtyły. Po drugie, dojrzały już autor bardzo wyraźnie zdaje sobie sprawę, że uprawianie poezji jako powołania wymaga poświęcenia jej całego życia. Powołanie kapłańskie i coraz większa związana z nim odpowiedzialność uniemożliwiają takie ogromne zaangażowanie. Dlatego Jan Paweł II przy paru okazjach powtarzał: Poezja to wielka Pani, której trzeba się całkowicie poświęcić. Obawiam się, że nie byłem wobec niej zupełnie w porządku. Dlaczego zatem zajmował się on poezją jako student, ksiądz, biskup i papież? Sądzę, że odpowiedzią na to pytanie mogą być słowa z jego wiersza Myśl jest przestrzenią dziwną: Bywa nieraz, że w ciągu rozmowy stajemy w obliczu prawd, /dla których brakuje nam słów, brakuje gestu i znaku – /bo równocześnie czujemy: żadne słowo, gest ani znak – /nie uniesie całego obrazu, /w który wejść musimy samotni, by się zmagać podobnie jak Jakub.

Słowa bywają nieadekwatne i nie dość pojemne, zwłaszcza w czasie rozmowy z Bogiem i człowiekiem. Dopiero poetyckie pomiędzy, łączące poezję z muzyką, pozwala nazywać ważną część ludzkiego doświadczenia. Profesjonalnemu filozofowi, doświadczonemu duszpasterzowi i kaznodziei, aby pełniej nazywać ludzką rzeczywistość niezbędna była także poezja. Dlatego też Karol Wojtyła dla zachowania precyzji myśli, pomagającej nazywać i rozumieć świat, zacznie wyzwalać się z kanonów estetycznych. Wybitny tłumacz Karl Dedecius nazwie jego twórczość poezją myśli.

Na zachowany dorobek poetycki Karola Wojtyły powstały przed wyborem go na Stolicę Piotrową składa się 15 wierszy i poematów. Rozpoczyna go napisany w 1939 i dedykowany zmarłej matce Renesansowy psałterz. Następna chronologicznie jest Pieśń o Bogu ukrytym (1950), na którą składają się dwie części: Wybrzeża pełne ciszy oraz Pieśń o słońcu niewyczerpanym, w których autor rozważa dwie wielkie metafory Boga – Boga będącego wszechobejmującą Ciszą oraz Boga będącego Światłością. Pieśń o blasku wody (1950) jest poetycką medytacją zainspirowaną sceną spotkania Jezusa z Samarytanką. Napisana w tym samym roku Matka to rozważanie Tajemnicy Wcielenia prowadzone przez Maryję i św. Jana. Z kolei Myśl jest przestrzenią dziwną (1952), mówiącą o Bożym wybraniu i prowadzeniu, o oczyszczaniu i błogosławieństwie, inspirują słowa patriarchy Jakuba z Księgi Rodzaju. Kamieniołom (1956), owoc doświadczeń ciężkiej pracy fizycznej w czasie okupacji, w którym można też dostrzec aluzje do wydarzeń Poznańskiego Czerwca przenika głęboki personalizm: (…) cała wielkość pracy znajduje się wewnątrz człowieka. Powstałe rok później Profile Cyrenejczyka są poetyckim rozważaniem sytuacji różnych ludzi, na których barki nałożono krzyż – trudną możliwość okazania miłości Bogu i człowiekowi. W następnym utworze, Narodziny wyznawców (1961), odnajdziemy refleksję nad biskupim doświadczeniem Karola Wojtyły (poemat ten składa się z dwóch części: Myśli biskupa udzielającego sakramentu bierzmowania w pewnej podgórskiej wsi oraz Myśli człowieka przyjmującego bierzmowanie w pewnej podgórskiej wsi). Udział w początkowej fazie Soboru Watykańskiego II zaowocuje poematem Kościół (1962), napisanym w Bazylice św. Piotra i zawierającym przejmującym opis roli Piotra: To Ty, Piotrze. Chcesz być tutaj Posadzką, by po Tobie przechodzili (…) /Chcesz być Tym, który służy stopom – jak skała raciczkom owiec. /Skała jest także posadzką gigantycznej świątyni. Pastwiskiem jest krzyż. Pierwsza podróż do Izraela (1965) przyniesie refleksje z pielgrzymki zawarte w Wędrówce do miejsc świętych, a obchody milenijne chrztu Polski skłonią kardynała Wojtyłę do rozważań nad początkami chrześcijaństwa na ziemiach polskich, które zawarł w Wigilii wielkanocnej (1966). Osiem lat później w poemacie Myśląc ojczyzna… zarysował swoją wizję teologii historii, zawierającą wiele aluzji do ojczystych dziejów. Tragiczny optymizm chrześcijaństwa (Emmanuel Mounier) opisuje Karol Wojtyła w Rozważaniach o śmierci (1975) i ten eschatologiczny temat rozważa raz jeszcze w napisanym w 1978 poemacie Odkupienie szuka swego kształtu, by wejść w niepokój wszystkich ludzi: Przez myśl świat nie uchodzi w krainę samych znaczeń/ (…) kraina znaczeń rozpościera się w poprzek/niedocieczonej miłości/stanowi stopień do niej/ i wstęp. Ostatni swój poemat (poza Tryptykiem rzymskim) kończy 2 października 1978 r., 2 tygodnie przed wyborem na Stolicę Piotrową. Jest to Stanisław, symboliczny opis konfliktu poprzednika Karola Wojtyły na biskupstwie krakowskim z królem Bolesławem, który staje się pretekstem do rozważań nad historią Ojczyzny.

Intensywne zanurzenie w intymny, ewoluujący poetycki świat Karola Wojtyły odkrywa przed nami zarówno szerokość i głębię jego wizji jak i poszerza naszą refleksję nad doświadczeniem samych siebie, Kościoła, Ojczyzny i świata.

Bibliografia

• o. Maciej Zięba OP, Jestem z Wami: kompendium twórczości i nauczania Karola Wojtyły - Jana Pawła II, Wydawnistwo M, Kraków 2010, s. 15-18 ISBN 9788375952520

Zobacz także

Twórczość dramatyczna