Cena
Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014 Autor hasła: Stanisław Chomątowski
Cena – wartość towaru wyrażona w pieniądzu, który spełnia w tym przypadku rolę miernika wartości.
W ekonomii i w praktyce życia gospodarczego wyróżnia się liczne kategorie ceny. Najczęściej spotykanymi są: cena zbytu występująca u producentów, cena hurtowa różniąca się od ceny producenta dodaniem marży hurtowej i cena detaliczna różniąca się o dodaną marżę do ceny hurtowej. Oprócz wymienionych kategorii, w ewidencji gospodarczej i w sprawozdawczości statystycznej stosuje się także: ceny bieżące, stałe, porównywalne, umowne, światowe, krajowe, maksymalne, minimalne, ceny „rażąco wysokie”, „rażąco niskie”, ceny realizacji, ceny dumpingowe, a ponadto ceny monopolowe, komercyjne, spekulacyjne, kontraktacyjne.
W ekonomii zwraca się szczególną uwagę na ceny równowagi rynkowej, czyli ceny równoważącą popyt i podaż na określony towar sprzedawany na danym rynku.
Cena umożliwia nie tylko porównywanie wartości poszczególnych czynników wytwórczych, a więc pracy, ziemi i kapitału, ale i zapłaty za ich wykorzystanie i zużycie w procesach pracy produkcyjnej i usługowej. W tym zakresie płaca, będąca wynagrodzeniem za pracę, bywa określana jako cena pracy ludzkiej. Cena słuszna z punktu widzenia jednostkowego to taka cena, jakiej może domagać się każdy z kontrahentów wymiany, bez naruszenia prawa moralnego (sprawiedliwości). Natomiast z punktu widzenia społecznego za cenę słuszną można uznać taką cenę, dzięki której dany akt wymiany realizuje w sposób najdoskonalszy dobro społeczne. A to domaga się realizacji dwóch celów gospodarstwa społecznego: najlepszego zaspokojenia potrzeb społecznych i najbardziej celowego zużycia społecznych środków gospodarczych.
Spis treści
Nauczanie społeczne Kościoła nt. ceny
W nauczaniu społecznym Kościoła cena poddawana jest ocenie moralnej z punktu widzenia sprawiedliwości zamiennej, rozdzielczej, prawnej, społecznej. Ta pierwsza domaga się ścisłej równości wymienianych świadczeń stron dokonujących wymiany, czyli jej ekwiwalentności. Każda ze stron ocenia ją, porównując wartość kosztów uzyskania dobra czy usług, które zbywa, i użyteczności dobra czy usługi, które nabywa. Producent musi wziąć pod uwagę koszty wytwarzania, robotnik wysiłek swojej pracy fizycznej i umysłowej, kupiec cenę nabycia i koszty handlowe, a konsument nabywanego towaru wysiłek, jakiego dokonał dla uzyskania pieniędzy na nabycie towaru. Od ścisłej równości wymienianych świadczeń, będącej wyrazem sprawiedliwości zamiennej, są uzasadnione odstępstwa w ocenie moralnej ceny, w imię miłości, jaka również powinna kształtować stosunki pomiędzy uczestnikami wymiany, którymi są ludzie, a nie tylko nabywcy. Zgodnie z nakazem sprawiedliwości i miłości trzeba uwzględniać ich sytuację życiową. Dobrze jest, gdy pracodawca, ustalając płacę pracownikowi, bierze pod uwagę nie tylko produktywność pracy pracownika, a właściciel sklepu obniży cenę dla ubogiego nabywcy, bo wówczas obaj postępują zgodnie z nakazem nie tylko sprawiedliwości, ale i miłości.
Za pomocą ceny dokonuje się rozdziału dochodu społecznego pomiędzy grupami społeczno-zawodowymi, ludnością miejską i wiejską, między regionami kraju i między państwami. Jeśli ceny nie zapewniają sprawiedliwości rozdzielczej, stają się przyczyną rozwarstwienia społeczeństwa na bogatych i biednych, a w skali międzynarodowej zadłużania się jednych krajów względem innych i z tym związanego uzależnienia ekonomicznego dłużników od ich wierzycieli.
Z punktu widzenia sprawiedliwości prawnej nie tylko koszty wytwarzania, ale i słuszna korzyść wytwórcy czy sprzedawcy jest składnikiem słusznej ceny. Nadmierne opodatkowanie działalności gospodarczej nie służy realizacji sprawiedliwości rozdzielczej przez ceny.
Sprawiedliwość społeczna jest naczelnym kryterium oceny moralnej ceny. Nie będzie ona mogła być uznana za cenę słuszną, gdy przy jej ustalaniu nie bierze się pod uwagę dobra społecznego i takiemu postępowaniu podporządkowuje się dobro poszczególnych stron aktów wyboru, w tym aktów kupna – sprzedaży, z których składa się działalność gospodarcza.
Nauczanie Jana Pawła II nt. ceny
Cena powinna być wynikiem oceny wartości gospodarczej, usług, pracy, surowców, materiałów, energii, przeprowadzanej z punktu widzenia dobra wspólnego, które w nauczaniu Jana Pawła II występuje bardzo często. Według nauki Papieża roztropnej trosce o dobro wspólne powinna być podporządkowana polityka we wszystkich jej wymiarach, a więc również polityka ekonomiczna, zaś w jej ramach także polityka cenowa.
Oceny moralne, tak ważne w nauce społecznej Kościoła i dominujące w nauczaniu społecznym Jana Pawła II, mają duże znaczenie w analizie skutków ekonomicznych i społecznych występowania na rynku niektórych kategorii cen. Do takich należą: ceny „rażąco wysokie”, ceny „rażąco niskie” oraz zjawisko tzw. „nożyc cen”.
Ceny „rażąco wysokie”, czyli znacznie większe od kosztów wytwarzanych dóbr, dyskryminują określonych odbiorców. Nie pozwalają one im „mieć” wyrobów i usług oferowanych na rynku. Skutki ekonomiczne, społeczne i moralne występowania takich cen są mniejsze, gdy dotyczą one dóbr luksusowych, większe natomiast w przypadku, gdy są takimi ceny wyrobów i usług zaspokajających podstawowe potrzeby człowieka (żywność, leki, odzież, mieszkanie, usługi medyczne, nauka).
Z kolei ceny „rażąco niskie”, czyli mniejsze od kosztów wytwarzania wyrobów i usług bądź kosztów ich zakupu na rynku krajowym, są stosowane m.in. przez producentów, którzy dzięki temu chcą wejść na rynek konkurencyjny. W tym samym celu stosują je duże sieci handlu hurtowego i detalicznego.
„Rażąco niskie” ceny są nieuczciwym sposobem walki konkurencyjnej na rynku krajowym. Występują one również na rynku zagranicznym pod nazwą „cen dumpingowych”. Stosuje się je w eksporcie towarów w celu wyeliminowania z danego rynku zagranicznego konkurentów krajowych. W przypadku braku kontroli cen, polityki cenowej oraz polityki celnej, ceny takie mogą ograniczać produkcję krajową i komplikować rozwój przedsiębiorstw krajowych z powodu nieopłacalności ekonomicznej prowadzonej przez nie działalności gospodarczej. Zjawisko cen dumpingowych może dotyczyć wszystkich towarów, a więc wyrobów przemysłowych, usług, surowców mineralnych, a także płodów rolnych. Bardzo często ceny dumpingowe są stosowane w eksporcie artykułów rolno-spożywczych, powodując nieopłacalność produkcji roślinnej i hodowlanej w kraju ich importera. Sytuacja taka spowodowana jest nadwyżką podaży nad popytem towarów rolno-spożywczych na rynku wewnętrznym krajów, będących największymi ich producentami, uzyskaną dzięki industrializacji, w tym zwłaszcza chemizacji rolnictwa rozwijanego w takich krajach. Stosowanie dumpingu, czyli sprzedaży towarów za granicę po cenach niższych od cen uzyskiwanych w analogicznych warunkach na rynku krajowym, jest zjawiskiem typowym w okresie imperializmu i opanowania rynków zagranicznych przez wielkie monopolistyczne organizacje gospodarcze. Stosowanie cen dumpingowych występuje szczególnie często w okresach kryzysu. Przeciwdziałaniu dumpingowi służy ustawodawstwo celne poszczególnych krajów oraz przepisy prawne ustanawiane przez organizacje handlu międzynarodowego, np. przez Układ Ogólny w Sprawie Taryf Celnych i Handlu (GATT). W wielu krajach zjawisko dumpingu jest coraz częściej kamuflowane przez subsydiowanie i subwencjonowanie produkcji. Tak jest np. w rolnictwie krajów Unii Europejskiej.
Występowanie cen „rażąco wysokich” i cen „rażąco niskich” powoduje zjawisko tzw. „nożyc cen”. Określa się tak różnicę między cenami różnych grup towarów, w tym zwłaszcza między ceną zakupu towarów przemysłowych niezbędnych do produkcji rolnej a ceną artykułów rolnych. Oceny zjawiska „nożyc cen” dokonuje się przez porównanie wskaźników dynamiki cen artykułów kupowanych i sprzedawanych przez rolników. „Nożyce cen” zalicza się do podstawowych instrumentów wyzysku producentów rolnych przez monopolistyczny kapitał przemysłowy, wytwarzający środki produkcji niezbędne dla funkcjonowania i rozwoju gospodarstw rolnych. Wymienione skutki ekonomiczne i społeczne kumulują się w coraz powszechniej występującym zjawisku bezrobocia, które Jan Paweł II trafnie określił jako wyraz niedorozwoju gospodarczego i społecznego. Kiedy występuje ono w wielu krajach, w tym również w tych, które określane są jako kraje wysoko rozwinięte, to rodzą się pytania: Czy i jaki jest rozwój gospodarczy i komu on służy? Czy ekonomia w takich krajach zorientowana jest na potrzeby człowieka i czy widzi w nim główny podmiot życia gospodarczego, czy tylko producenta i konsumenta? Używając słów Papieża, można zatem zapytać: Czy jest to prawdziwie ludzka ekonomia?
Cena będąc zapłatą za użytkowanie i zużycie wszystkich czynników wytwórczych, gdy nie jest ceną słuszną, bo nie spełnia wcześniej omówionych kryteriów oceny moralnej rozpatrywanej w kategoriach sprawiedliwości zamiennej, rozdzielczej, prawnej i społecznej, powoduje nieposzanowanie wszystkich postaci zasobów, bogactwa narodów i prowadzi do ich degradacji ekonomicznej, społecznej i moralnej oraz staje się barierą rozwoju nie tylko biednych, ale w dłuższej perspektywie może się stać również barierą rozwoju bogatych krajów i społeczeństw.
Przypisy
Bibliografia
Dzieła Jana Pawła II
- Oędzie do uczestników II Sesji Specjalnej Zgromadzenia Ogólnego ONZ poświęconej sprawie rozbrojenia, Watykan 07.06.1982, 1; 9
- Laborem exercens 17
- Jan Paweł II. Orędzie na Światowy Dzień Pokoju. 1986, 4
- Do rolników, Villarica 17.05.1988, 4
- Do przedsiębiorców, Durango 09.05.1990, 3-4
Publikacje innych autorów
- A. Zwoliński, Etyka bogacenia, Kraków 2002
