Chrystocentryzm ewangeliczny

Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014
Autor hasła: ks. Paweł GÓRALCZYK SAC 

Chrystocentryzm ewangeliczny – pogląd lub postawa, zgodnie z którą centralnym punktem odniesienia dla całej rzeczywistości, a zwłaszcza dla człowieka, jest Jezus Chrystus jako Bóg-Człowiek. Jan Paweł II stwierdza wprost, że Odkupiciel człowieka Jezus Chrystus jest ośrodkiem wszechświata i historii . Ponieważ Chrystus zjednoczył się jakoś z każdym człowiekiem , z tej perspektywy trzeba patrzeć na teologiczną refleksję nad moralnością.

Chrystocentryzm ma mocne podstawy biblijne. Na szczególną uwagę zasługują zwłaszcza listy św. Pawła. Imię Jezus jest ponad wszelkie imię , toteż w żadnym innym nie ma zbawienia . On jest mocą i mądrością Bożą , obrazem Boga niewidzialnego , odblaskiem Bożej wspaniałości . W Nim mieszka cała Pełnia , toteż w Nim wszystko ma istnienie . Podobnie św. Jan Apostoł stwierdza, że Chrystus jest Alfą i Omegą, Pierwszym i Ostatnim, Początkiem i Końcem , to znaczy, że przez Niego udzielana jest wszelka łaska .

Nauczanie Jana Pawła II nt. chrystocentryzmu ewangelicznego

Myśl przewodnia pontyfikatu Jana Pawła II została wyrażona podczas uroczystej inauguracji jego posługi papieskiej, 22.10.1978: Nie lękajcie się przygarnąć Chrystusa i przyjąć Jego władzy [...],otwórzcie na oścież drzwi Chrystusowi. Otwarcie drzwi Chrystusowi, przyjęcie Go w sferę własnego człowieczeństwa nie tylko – w myśl Papieża – nie jest zagrożeniem dla człowieka, lecz stanowi jedyną drogę wiodącą do uznania człowieka w pełni jego prawdy i do wyniesienia jego wartości. Co więcej, poszukiwanie Chrystusa i przylgnięcie do Niego decydują o stylu życia i wzrastania człowieka, o nowych sposobach egzystencji, bardziej zgodnych z ludzką godnością .

1. Jezus Chrystus pełnią i wzorem dla wszystkich. Źródłem i wzorem dla wszystkich staje się rzeczywistość Chrystusa, Syna Bożego, który stał się Człowiekiem, został ukrzyżowany i opromieniony chwałą. Chrystus jest dla każdego miarą jego bytu, a więc także miarą jego życia. Jest źródłem i miarą łaski, którą wszyscy otrzymujemy, źródłem i miarą każdego bytu, który ta łaska znajduje już jako istniejący. Dlatego jest też dla każdego źródłem i wzorem moralności. Co więcej, Chrystus jest dla wszystkich z nas normą najbardziej konkretną, ponieważ jest On Osobą indywidualną, a jednocześnie normą najbardziej uniwersalną, gdyż jest miarą każdej osoby i każdej sytuacji. Znamienne są w tym kontekście słowa Jana Pawła II: Człowiek, który chce zrozumieć siebie do końca – nie wedle jakichś tylko doraźnych, częściowych, czasem powierzchownych, a nawet pozornych kryteriów i miar swojej własnej istoty – musi ze swoim niepokojem, niepewnością, a także słabością i grzesznością, ze swoim życiem i śmiercią, przybliżyć się do Chrystusa. Musi niejako w Niego wejść z sobą samym, musi sobie przyswoić, zasymilować całą rzeczywistość Wcielenia i Odkupienia, aby siebie odnaleźć .

Spotykając Chrystusa, każdy człowiek odkrywa również tajemnicę własnego życia. Stąd Jan Paweł II w kontekście Wielkiego Jubileuszu podkreślał: Jezus jest prawdziwą nowością przerastającą oczekiwania ludzi, a pozostanie nią na zawsze, przez wszystkie kolejne epoki dziejów. Wcielenie Syna Bożego oraz zbawienie, jakiego dokonał przez swoją śmierć i zmartwychwstanie, są zatem właściwym kryterium oceny rzeczywistości doczesnej i wszelkich zamysłów, które mają zapewnić człowiekowi życie coraz bardziej ludzkie .

Chrześcijanin, który wie o swojej łączności z Panem i uświadamia sobie wezwanie do osobistego naśladowania Go, wezwanie pochodzące od Tego, który mnie umiłował i wydał samego siebie za mnie – będzie się uczył miłości, i z nią będzie podążał za Panem. Miłość ta nauczy go, lepiej niż zbiór wartości etycznych czy kodeks zasad, jak rozumieć przykład Pana i znaczenie własnego życia, życia opartego na osobie Chrystusa jako na osobistym archetypie i wzorze.

Dla chrześcijanina – w myśl Jana Pawła II – pozostaje więc jedyny sposób życia: ma on naśladować Chrystusa, aktualizować Jego posłannictwo i podążać za Nim jako uczeń. Odmiennie od innych twórców systemów moralnych, Chrystus nie poprzestaje na nauczaniu ani na przedłożeniu doktryny. On przyszedł przede wszystkim po to, aby przynieść nowy sposób życia; Jego dzieło zbawienia jest „nowym życiem”, przeobrażeniem każdej istoty ludzkiej w każdym z przejawów jej działalności. W Nim człowieczeństwo osiąga swój najwyższy stopień istnienia. I jest to decydujące wydarzenie we wszechświecie, wydarzenie, które odnawia stworzenie, przywracając wszechświatowi i człowiekowi Jego początkową chwałę Bożą. Człowiek zaś realizuje się w sposób prawdziwy, kiedy uczestniczy w życiu Boga .

Ewangelia jest skierowana do wszystkich ludzi, zwiastuje im zbawienie w Jezusie Chrystusie, to znaczy ostateczne zwycięstwo nad złem. Odtąd wszyscy ludzie mogą mieć nadzieję spełnienia ich ostatecznego przeznaczenia, ze wszystkim, co oznacza radość, doskonałość i bezgraniczną szczęśliwość. To zwiastowanie – podkreśla Jan Paweł II – jest naglącym egzystencjalnym zaproszeniem, aby żyć „nowym życiem”, prawdziwym życiem ludzkim, i to życiem, które nie jest tylko rezultatem wysiłku człowieka, ale także odpowiedzią na dar Boga, na Jego miłość obecną odtąd pośród ludzkości w osobie Boga-Człowieka, Jezusa Chrystusa. Istotą tego orędzia, tym, co je czyni wstrząsającym, jest fakt, że to „nowe życie”, do którego wszyscy ludzie są powołani, jest nie tylko życiem człowieka zdanego na własne możliwości i podległego ograniczeniom, ale że jest to życie Boże, życie miłości i niepodzielnej radości, przyobiecane człowiekowi od początku, ale utracone przez grzech, a odnowione przez Chrystusa .

2. „Nowe życie” w Chrystusie. Chrystocentryzm ewangeliczny życia moralnego odnosi się wprost do daru „nowego życia”, ściśle związanego z darem wyzwolenia i wolności. Człowiek wyzwolony z grzechu jest nie tylko wezwany, by żyć w wolności dziecka Bożego, ale otrzymuje także wewnętrzny dar, dzięki któremu jest już innym człowiekiem, żyje i działa w nowym świecie. Mocą działania Chrystusa i dzięki Duchowi Świętemu został stworzony nowy świat. Istotą tego nowego świata – co tak często podkreśla Jan Paweł II – jest nowa egzystencja; obdarzony jest nią każdy ochrzczony. Z tego nowego istnienia powinien wypływać nowy sposób postępowania, nowy sposób odniesienia do Boga, jak i do całej rzeczywistości świata, a szczególnie do drugiego człowieka.

Akty chrześcijańskiego działania są ostatecznie manifestacją określonego bycia w Chrystusie. On jest ich prafundamentem, właśnie poprzez kategorię ewangeliczną „nowego stworzenia”. Dlatego Jan Paweł II tak mocno akcentuje, że Jezus jest „nowym stworzeniem” , [...]wzywa odkupioną ludzkość do udziału w Jego Boskim życiu. W tajemnicy Wcielenia położone zostały podwaliny antropologii, która zdolna jest przekroczyć własne ograniczenia i sprzeczności, zmierzając ku samemu Bogu, a nawet więcej – ku „przebóstwieniu” poprzez wszczepienie w Chrystusa człowieka odkupionego, dopuszczonego do udziału w życiu trynitarnym .

Z moralnego punktu widzenia nauka o „nowym życiu” w Chrystusie jest bardzo ważna. Rzeczywistość ludzka, skoro jest stworzona przez Boga, może być podatna na zmiany. Jest to niezmiernie istotne, gdyż w przeciwnym razie, określając „nowe życie” w Chrystusie mianem nadprzyrodzonego, ryzykuje się narzucenie czegoś jakby z zewnątrz, bez mocnego związku z rzeczywistą istotą człowieka. Stąd łatwa pokusa, żeby przyjąć religię ucieczki, odciętą od realiów dnia codziennego i walki o sprawiedliwy świat, religię, która leży u podstaw obecnego kryzysu moralnego .

Jan Paweł II podkreśla w swoim nauczaniu, że głęboka więź pomiędzy stworzeniem a wcieleniem i odkupieniem nabiera pełnego sensu w historii zbawienia jako zwycięstwo nad grzechem, który skrzywił w człowieku jego pierwotny charakter podobieństwa Bożego, a stąd i zdolność do uczestnictwa w życiu Bożym. Ostatecznym etapem historii jest dzieło Chrystusa, przychodzącego, aby odnowić to, co zostało zniszczone. W tym dziele Chrystusa zaznaczona jest także ważność historyczna i egzystencjalna grzechu jako odmowy człowieka na wezwanie miłości Bożej. Dzieło Chrystusa ukazuje się natomiast jako zwycięstwo nad złem, pozwalające człowiekowi przejść ze stanu poniżenia i grzechu do „nowego życia” przybranego dziecka Bożego, do odnowienia w swojej istotnej głębi zasadniczego powołania człowieka .

Papież pragnie przypomnieć, że odpowiedź człowieka na wezwanie Boże musi być odpowiedzią całościową, angażującą całe jego życie w zasadniczy wybór, odpowiedzią, w której wolny wysiłek człowieka jest poprzedzony i zdynamizowany przez łaskę Bożą udzielającą mu skuteczności, jakiej nie miałby sam z siebie. Ponieważ to „nowe życie” jest w swej istocie uczestnictwem w miłości Bożej, odpowiedź człowieka musi być także w swej istocie aktem miłości, całkowitym darem z siebie samego, który nie jest już darem tylko ludzkim, lecz jest uświęcony przez miłość Boga, wychodzącą mu naprzeciw .

To „nowe życie” w Chrystusie musi być w końcu – w myśl Jana Pawła II – przełożone na ludzkie postępowanie, a więc musi dotknąć dziedziny moralnej. Życie moralne chrześcijanina jest wprowadzeniem w działanie całej aktywności ludzkiej w odpowiedzi na wezwanie Chrystusa, aby z człowieka zgubionego uczynić syna Bożego. „Nowe życie”, nowy sposób postępowania moralnego, jest rezultatem wysiłku i stopniowego zwyciężania samego siebie, gdyż w człowieku, nawet usprawiedliwionym, pozostają skutki grzechu, słabości, która jest dziedziczna i przeciwstawia się działaniu Ducha Świętego. Ta słabość objawia się przede wszystkim przez pychę, łudzącą człowieka co do jego własnych możliwości i sprawiającą, że człowiek zajmuje się tylko sobą .

Jan Paweł II nieustannie podkreśla, że w przypadku człowieka usprawiedliwionego prawdziwe nawrócenie, w sensie radykalnej przemiany życia, dokonuje się wtedy, kiedy następuje prawdziwa przemiana moralna. To nawrócenie jest połączeniem dwóch czynników. Z jednej strony jest to łaska Boża, czyli miłość Boża, wychodząca naprzeciw człowiekowi, aby mu przynieść Boski dynamizm, nieodzowny ze względu na darmowy charakter tego powołania, które – mimo że przewyższa naturalne zdolności człowieka – realizuje jego najgłębsze aspiracje. Z drugiej strony jest to wysiłek człowieka, aby w sposób wolny i wspaniałomyślny dać odpowiedź na to wezwanie do naprawy poprzedniego życia (przemiana starego człowieka w nowego) i stopniowego tworzenia struktury etycznej określonej przez praktykowanie cnót .

Oznacza to także, że „nowe życie” podziela los wszystkiego, co jest życiem, to znaczy bytu będącego w rozwoju, bytu ciągle zdolnego do rozwoju (miłość pełna nie zna granic), a dalej bytu ciągle zagrożonego przez możliwość cofnięcia się ku grzechowi, powrotu egoizmu i pychy. Tak więc istnienie nie może być rozumiane inaczej niż jako walka duchowa. Chrześcijanin wie, że nie jest sam, że Chrystus jest zawsze razem z nim jako poręczyciel jego nadziei . Przypomina o tym św. Paweł, pisząc, że „nowe życie” jest nam dane na tym świecie tylko w formie zaliczki jako zadatek Ducha , a w pełni będzie nam dane w stadium eschatologicznym .

3. Nowa jakość i nowa motywacja. To, co Bóg uczynił dla ludzi, jest opisane w Nowym Testamencie na różne sposoby, ale zapewne najkrócej i najdobitniej w czwartej Ewangelii: Tak bowiem Bóg umiłował świat, że Syna swego Jednorodzonego dał, aby każdy, kto w Niego wierzy, nie zginął, ale miał życie wieczne . Chrześcijanin, będący uczestnikiem posłannictwa Chrystusa, który jest drogą, prawdą i życiem , jest odpowiedzialny za nowy sposób istnienia, jakiego poszukuje, jaki kocha, ukazuje i przybliża swemu sercu oraz sercu swego bliźniego w całej jego zbawczej mocy, w jego wspaniałości, w całej głębi i prostocie . Jan Paweł II wzywa zatem do kontemplacji prawdy, jako podstawy nowości życia, nie jest bowiem ona abstrakcyjną wypowiedzią, lecz Osobą, osobą Jezusa, odblaskiem chwały Ojca , pełną łaski i prawdy , światłością prawdziwą, która oświeca każdego człowieka . A celem tej kontemplacji jest, abyśmy trwali w nowości życia i stali się dziećmi światłości . Dlatego Papież nawołuje: Potrzeba znalezienia fundamentu, na którym można zbudować życie osobiste i społeczne, daje się szczególnie mocno odczuć zwłaszcza wówczas, gdy człowiek przekonuje się, jak niepełne są propozycje, które rzeczywistość doraźną i przemijającą wynoszą do rangi wartości, budząc fałszywe nadzieje na odkrycie prawdziwego sensu istnienia .

Wcielenie pozostanie zawsze centralną tajemnicą, określającą nową jakość istnienia chrześcijanina, i dodatkową motywacją do czynów moralnie doniosłych. Do tego wydarzenia należy się zawsze odwoływać, aby zrozumieć zagadkę istnienia człowieka, świata stworzonego i samego Boga. W tajemnicy Wcielonego Słowa – stwierdza Papież – zostaje zachowana natura Boska i natura ludzka oraz autonomia każdej z nich, a zarazem ujawnia się relacja miłości, która jednoczy je ze sobą, oraz jedyna w swoim rodzaju więź, która unikając wymieszania natur ujmuje je we wzajemnym odniesieniu . W tajemnicy Wcielenia Słowa prawda i mądrość Boża zostały wypowiedziane raz na zawsze oraz weszły w czas i historię: Historia jest zatem dla Ludu Bożego drogą, którą ma on przejść w całości, aby dzięki nieustannemu działaniu Ducha Świętego ukazała się w pełni treść objawionej prawdy . Autokomunikowaniu się Boga odpowiada ze strony rozumu ludzkiego dyspozycja słuchania i przyjęcia, stanowiąca wolny i świadomy wybór. W związku z tym w otwarciu się na Boga i w pełnym wiary posłuszeństwie prawdzie osoba ludzka spełnia najbardziej znaczący akt własnej egzystencji: w nim bowiem wolność dochodzi do pewności prawdy i postanawia w niej żyć Prawda Objawienia chrześcijańskiego nie jest wynikiem ludzkiej inteligencji, lecz dobrowolnym darem Boga. Ludzki rozum bowiem, także na polu religijnym i duchowym, nigdy nie jest w stanie do końca zbliżyć się do pełnej prawdy: tylko Bóg może mu darować absolutną prawdę. Dlatego Papież stwierdza: Prawda, którą pozwala nam poznać Objawienie, nie jest dojrzałym owocem ani najwyższym osiągnięciem myśli wypracowanej przez rozum. Jawi się raczej jako bezinteresowny dar, pobudza do myślenia i domaga się, aby przyjąć ją jako wyraz miłości. Ta objawiona prawda jest wpisaną w nasze dzieje zapowiedzią owej ostatecznej i doskonałej wizji, jakiej Bóg zamierza udzielić tym, którzy w Niego wierzą lub poszukują Go szczerym sercem .

Prawo Chrystusa – w treści nauczania Jana Pawła II – działa, inicjuje w nas proces, który sam jest także czynnością etyczną. Nakazy Chrystusa poruszają wyobraźnię, budzą sumienie, rzucają wyzwanie myśli, popychają wolę i rodzą działanie. Mamy je ustawicznie przed oczyma, usiłujemy je zgłębić, a zarazem przyjmujemy je nie tylko jako przedmiot kontemplacji, lecz jako bodźce do działania. W związku z tym powstaje w nas stopniowo pewien określony pogląd na życie, pewne nastawienie umysłu, wrażliwość moralna, typ i poziom etycznych decyzji. Nakazy Chrystusa nie mogą być wprost przeniesione ze stronic Ewangelii w działanie. Przez refleksję i osobisty wysiłek muszą one w coraz większej mierze stawać się częścią naszego światopoglądu, naszej mentalności. Wtedy będą znajdować wyraz w działaniu odpowiadającym zmiennym sytuacjom, w jakich przychodzi nam żyć. To jest właśnie sens prawa wypisanego na sercu.

Jan Paweł II nieustannie podkreśla, że w świetle Nowego Prawa Chrystusa chrześcijanin może dowiedzieć się, że godność człowieka, zarówno naturalna (zdolność do intelektualnego poznania i podejmowania wolnych decyzji, zdolność do odpowiedzialności za swoje postępowanie), jak i nadprzyrodzona, ostatecznie posiada swe uzasadnienie w powołaniu go do uczestnictwa w życiu samego Boga. Historiozbawcza perspektywa w patrzeniu na człowieka pozwala zrozumieć ostatecznie życie chrześcijańskie. Moralność chrześcijańska przy takim rozumieniu jest moralnością chrześcijanina, który dysponuje oryginalnym źródłem poznania, jakim jest słowo Boże komentowane w Kościele i przyjęte z wiarą. Dzięki tej wierze w niepowtarzalne wydarzenie historiozbawcze (Verbum Caro), że Bóg umiłował człowieka przez Syna swego Jezusa Chrystusa, Jego rozumienie moralności, zasadniczo dostępne człowiekowi, staje się bardziej pełne i dogłębne.

Bibliografia

Dzieła Jana Pawła II

• Christifideles laici 34;
• Dominum et Vivificantem 7; 49-54;
• Dives in misericordia 7-8;
• Evangelium Vitae 29-32;
• Fides et ratio 6; 11-13; 15; 80;
• Redemptor hominis 10; 13; 19; 21;
• Redemptoris missio 4-11; 39; 44-45;
• Reconciliatio et paeniten tia 20-22;
• Veritatis splendor 1-2; 8; 87-88;
• Incarnationis mysterium 1; 4;
• Jan Paweł II, List apostolski Novo millennio ineunte (6.01.2001) 23; 30-31; 37; 46; 52;
• Jezus Chrystus, jedyny Zbawiciel świata, wczoraj, dziś i na wieki. Oficjalny dokument Papieskiego Komitetu Obchodów Wielkiego Jubileuszu Roku 2000. Katowice 1997;
• Podstawowy problem ludzkiego życia – zbawienie. Homilia podczas Mszy św. dla młodzieży, L’Osservatore Romano, Città del Vaticano, 3:1982 nr 5.

Inne dokumenty Kościoła

• Kongregacja Nauki Wiary. Deklaracja Dominus Iesus. Rzym 2000, 22-23;
• Katechizm Kościoła Katolickiego., Poznań 2002, ; 151; 668-679; 1066; 1085; 1965-1974.

Publikacje innych autorów

• J. Nagórny, Moralność chrześcijańska jako moralność nowego życia w Chrystusie. [w:] Vivere in Christo. Chrześcijański horyzont moralności. Księga pamiątkowa ku czci Księdza Profesora Seweryna Rosika w 65. rocznicę urodzin., red. J. Nagórny, A. Derdziuk, Lublin 1996;
• P. Góralczyk, Nowe Prawo Chrystusa., Communio. Międzynarodowy Przegląd Teologiczny. Poznań, 22:2002 nr 1;
• A. Dziuba, Jezus Chrystus w dynamizmie moralności Nowego Przymierza według Novo Millennio Ineunte Jana Pawła II. [w:] Zaufać Bogu i człowiekowi., red. S. Skobel, Łódź 2002;
• J. Wolski. Chrystocentryczna specyfika moralności chrześcijańskiej. [w:] tamże.