Pius XII

Pius XII (imię świeckie: Eugenio Giovanni Pacelli) (ur. w 1876 w Rzymie, zm. w 1958 roku w Castel Gandolfo we Włoszech) - włoski duchowny katolicki, 260 papież Kościoła katolickiego. W ostatnim roku życia i pontyfikatu mianował Karola Wojtyłę biskupem tytularnym Ombrii i biskupem pomocniczym Krakowa. Konsekracja biskupia Wojtyły odbyła się w katedrze na Wawelu na kilkanaście dni przed śmiercią Piusa XII.

Najważniejsze informacje biograficzne

Pochodził z arystokracji rzymskiej, od lat blisko związanej ze Stolicą Apostolską. Po maturze w 1894 roku wstąpił do seminarium duchownego. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1899 roku. W 1902 roku obronił doktorat z prawa kanonicznego i rozpoczął pracę w watykańskim Sekretariacie Stanu. W 1917 roku otrzymał święcenia biskupie i został mianowany nuncjuszem apostolskim w Bawarii, która do 1918 roku utrzymywała oddzielnie od reszty Niemiec przedstawicielstwo dyplomatyczne w Watykanie. Trzy lata później, bp Pacelli objął nuncjaturę apostolską w Berlinie. W 1929 roku mianowany kardynałem, a rok później watykańskim Sekretarzem Stanu, odpowiadającym za dyplomatyczne kontakty Stolicy Apostolskiej.

W 1933 roku przyczynił sie do podpisania konkordatu z władzami III Rzeszy.

2 marca 1939 roku, po śmierci papieża Piusa XI wybrany Następcą św. Piotra podczas jednodniowego konklawe.

Podczas II wojny światowej udzielał szeroko zakrojonego wsparcia kilku tysiącom Żydów, którzy za jego wiedzą schronili się na terenie Watykanu. Z uwagi na delikatną sytuację katolików w krajach okupowanych przez hitlerowców i samych Niemczech, starał sie podczas wojny prowadzić ostrożną politykę dyplomatyczną. Z biegiem czasu i odkrywaniem kolejnych nieznanych dokumentów widać jednak, że podejmował wiele skutecznych działań na rzecz wszystkich ofiar wojny.

W czasie pontyfikatu ogłosił 40 encyklik. Na początku lat 50. dokonał zmian liturgicznych, dopuszczających m. in. wieczorną celebrację Mszy św. i skracających do trzech godzin długość postu eucharystycznego przed przyjęciem Komunii św. Zreformował również liturgię Triduum Paschalnego, jak i zezwolił na większe użycie językó narodowych w liturgiach sakramentów.

w 1950 roku ogłosił dogmat o Wniebowzięciu Najświętszej Marii Panny.

Pius XII a Jan Paweł II

Papież-Polak wielokrotnie nawiązywał w swoim nauczaniu do teologicznego i etycznego dorobku swojego poprzednika, sformułowanego w dokumentach ogłoszonych za czasów pontyfikatu w latach 1939-1952. Już podczas Pielgrzymki zagranicznej (2) w 1979 roku w Częstochowie Jan Paweł II wspomniał, że w 1957 roku Pius XII poświęcił kopię Obrazu Matki Bożej Jasnogórskiej.

W Liście Apostolskim Tertio Millennio Adveniente z 2000 roku Jan Paweł II wyraźnie zwrócił uwagę na logiczną ciągłość papiestwa w Kościele katolickim, przypominając, iż jego inspiracje teologiczne nie kończyły się na papieżach epoki soborowej:

Często mniema się, że Sobór Watykański II oznacza nową epokę w życiu Kościoła. Jeżeli w pewnej mierze takie twierdzenie jest słuszne, to równocześnie trudno nie dostrzec, jak wiele ten Sobór czerpie z doświadczeń i przemyśleń okresu przedsoborowego, zwłaszcza z dorobku myśli Piusa XII. W dziejach Kościoła „stare” i „nowe” zawsze są ze sobą głęboko zespolone. To co „nowe” wyrasta ze „starego”, to co „stare” odnajduje w „nowym” swój pełniejszy wyraz. Odnosi się to także do Soboru Watykańskiego II oraz do działałności papieży z tym Soborem związanych, poczynając od Jana XXIII, poprzez Pawła VI, Jana Pawła I, aż do obecnego Papieża.

— Tertio Millennio Adveniente, 18.

Postać Piusa XII pojawiła się również w liście Jana Pawła II do Kościoła krakowskiego z okazji z 750 lecia kanonizacji Świetego Stanisława Biskupa-Męczennika przypadającej w 2003 roku:

W liście na 700-lecie kanonizacji Papież Pius XII napisał o nim (Św. Stanisławie - przyp.): «Ludowi waszemu został dany Pasterz, który oddał życie za owce, broniąc chrześcijańskiej wiary i obyczajów, a w ten sposób posiane ziarna Ewangelii przez swoją krew uczynił jeszcze bardziej urodzajnymi. Tym wyróżnił się Biskup Krakowski, że oddając się Boskiej Opatrzności, ukazał świetlany przykład chrześcijańskiej mocy.

— List z okazji 750-lecia kanonizacji Stanisława BM, 2003.

Do mariologii Piusa XII Jan Paweł II odwołał sie w encyklice Redemptoris mater z 1987 roku, gdzie papież-Polak zwrócił uwagę na wagę ogłoszenia przez swojego poprzednika dogmatu o Wniebowzięciu NMP:

Prawda o wniebowzięciu, zdefiniowana przez Piusa XII, została potwierdzona przez Sobór Watykański II, który wyraża wiarę Kościoła w słowach następujących: „Na koniec, Niepokalana Dziewica, zachowana wolną od wszelkiej skazy winy pierworodnej, dopełniwszy biegu życia ziemskiego, z ciałem i duszą wzięta została do chwały niebieskiej i wywyższona przez Pana jako Królowa wszystkiego, aby bardziej upodobniła się do Syna swego, Pana panujących (por. Ap 19, 16) oraz zwycięzcy grzechu i śmierci”. W tym nauczaniu Pius XII nawiązał do Tradycji, która znalazła wieloraki wyraz w dziejach Kościoła zarówno na Wschodzie, jak na Zachodzie.

— Redemptoris mater, 41.

Z kolei w encyklice Evangelium vitae przypomniał zdecydowane stanowisko Piusa XII w sprawie aborcji:

Pius XII potępił wszelką aborcję bezpośrednią, to znaczy każdy akt, który zmierza wprost do zabicia jeszcze nie narodzonego życia ludzkiego, „niezależnie od tego, czy zabójstwo stanowi cel sam w sobie, czy też jest tylko środkiem do celu.

— Evangelium vitae, 62.

W liście do Papieskiej Akademii Nauk z 2005 roku dotyczącym problematyki etycznej wokół kwestii przeszczepów, papież-Polak przywołał stanowisko Piusa XII w sprawie stwierdzenia klinicznego zgonu człowieka:

Jednakże z klinicznego punktu widzenia jedynie właściwym i możliwym podejściem do problemu orzeczenia zgonu człowieka jest skupienie uwagi i badań na rozpoznaniu pewnych «oznak śmierci», które można stwierdzić na podstawie objawów fizycznych występujących w poszczególnych przypadkach. Zważywszy, że jest to na pewno zagadnienie o podstawowym znaczeniu, w pierwszym rzędzie należy zapoznać się z rzetelnie wyważonym stanowiskiem nauki. Mówił o tym papież Pius XII stwierdzając, że «do lekarza należy podanie jasnej i precyzyjnej definicji 'śmierci' oraz określenie 'momentu śmierci' pacjenta, który popada w stan nieświadomości» (przemówienie z 24 listopada 1957 r., w: AAS 49 [1957], 1031).

— List do Papieskiej Akademii Nauk z 2005 roku.

W encyklice Fides et ratio Jan Paweł II powołał się na stanowisko Piusa XII w kwestii katolickiej krytyki niektórych aspektów filozofii nowoczesnej:

Z kolei papież Pius XII wypowiedział się w Encyklice Humani generis, przestrzegając przed błędnymi poglądami opartymi na tezach ewolucjonizmu, egzystencjalizmu i historycyzmu. Tezy te — wyjaśniał — nie zostały wypracowane i nie były głoszone przez teologów, ale zrodziły się «poza owczarnią Chrystusa»68; papież dodawał wszakże, że odchyleń tych nie należy po prostu odrzucić, ale raczej poddać je krytycznej ocenie: «Katoliccy filozofowie i teologowie, których ważkim zadaniem jest obrona prawdy Boskiej i ludzkiej oraz zaszczepianie jej w umysłach ludzi, nie mogą ignorować ani lekceważyć owych poglądów, mniej lub bardziej schodzących z właściwej drogi. Przeciwnie, powinni je dobrze poznać, zarówno dlatego że nie można leczyć chorób, jeśli się ich najpierw dobrze nie poznało, jak i dlatego że nawet w fałszywych twierdzeniach kryje się czasem ziarno prawdy, a ponadto również błędy pobudzają nasz umysł do gorliwszego badania i zgłębiania pewnych prawd filozoficznych i teologicznych.

— Fides et ratio, 54.