Leon XIII

Leon XIII (imię świeckie: Gioacchino Luigi Pecci) (ur. w 1810 w Carpineto we Włoszech, zm. w 1903 roku w Watykanie) - włoski duchowny katolicki, 256 papież Kościoła katolickiego w latach 1878-1903.

Podstawowe informacje biograficzne

Pochodził ze zubożałej rodziny szlacheckiej z regionu Lacjum. Jego starszym bratem był kardynał Giuseppe Pecci. Ukończył Kolegium Jezuickie w Viterbo oraz Kolegium Rzymskie. Uzyskał doktorat z teologii oraz obojga praw. W 1837 roku przyjął święcenia kapłańskie. W 1843 roku został arcybiskupem tytularnym Damietty oraz nuncjuszem apostolskim w Belgii. Od 1846 pełnił godność arcybiskupa Perugii. Kapelusz kardynalski otrzymał w 1853 roku.

W konklawe zwołanym po śmierci bł. Piusa IX w lutym 1878 roku został wybrany papieżem w trzecim dniu głosowań. Koronacja odbyła 3 marca 1878 roku w Bazylice św. Piotra.

Jako następca św. Piotra przykładał olbrzymią wagę do problematyki społecznej. Jest powszechnie uznawany za pierwszego papieża rzymskiego, który podjął w swoim nauczaniu tematykę ludzkiej pracy, losu robotników oraz rozwoju gospodarczego cywilizacji zachodniej. Był nestorem katolickiej nauki społecznej. Najważniejszą jego encykliką dotykającą tych kwestii była Rerum novarum ogłoszona w 1891 roku. Sto lat później, zainspirowała ona Jana Pawła II do wydana encykliki Centesimus annus poświęconej problematyce społecznej i zmianom politycznym w Europie Środkowo-Wschodniej na przełomie lat 80. i 90. XX wieku.

Inne istotne encykliki papieża to Humanum genus (1884) na temat masonerii, Immortale Dei (1885) o ustroju państw chrześcijańskich i Graves de communi (1902) poświęcona aktywności społecznej katolików. W 1894 roku wystosował specjalną encyklikę Charitatis providentiaeque do biskupów polskich we wszystkich trzech zaborach, w której podkreślał istotną rolę Polaków w obronie cywilizacji chrześcijańskiej.

Był zwolennikiem tomizmu i uznania myśli św. Tomasza z Akwinu za oficjalny system filozoficzny Kościoła katolickiego.

Związki z Janem Pawłem II

Leon XIII należy do biskupów Rzymu często cytowanych przez papieża-Polaka. Najwięcej nawiązań do nauczania Leona XIII znajdziemy w encyklice Centesimus annus z 1991 roku, którą Jan Paweł II zdecydował się opublikować dokładnie w stulecie ogłoszenia Rerum novarum, dotyczącej kwestii robotniczej. Polski papież docenił wkład, jaki jego poprzednik wniósł w tworzenie nowoczesnej wizji katolickiej nauki społecznej, a zwłaszcza postulatów wspierających samoorganizację świata pracy poprzez zakładanie związków i zrzeszeń zawodowych, jak również dążeń pracowników do sprawiedliwych zarobków oraz objęcia świadczeniami socjalnymi. W Centesimus annus papież-Polak nazwał Rerum novarum "nieśmiertelnym dokumentem", a własną encyklikę określił jako spłacenie długu wdzięczności całego Kościoła wobec dzieła Leona XIII.

Obecnie pragnę zaproponować „odczytanie na nowo” encykliki Papieża Leona XIII, zachęcając do „spojrzenia wstecz”, to jest na jej tekst, aby sobie uświadomić bogactwo sformułowanych w niej fundamentalnych zasad, dotyczących rozwiązywania kwestii robotniczej. Ale zachęcam też do „spojrzenia dokoła”, na „rzeczy nowe”, które nas otaczają i w których jesteśmy — by tak rzec — zanurzeni, a które znacznie różnią się od „rzeczy nowych”, charakteryzujących ostatnie dziesięciolecie ubiegłego wieku. Zachęcam wreszcie do „spojrzenia w przyszłość”, w której już dostrzegamy trzecie tysiąclecie ery chrześcijańskiej, pełne niewiadomych, ale też wiele obiecujące. Te niewiadome i te nadzieje wpływają na naszą wyobraźnię i zmysł twórczy, a jednocześnie uświadamiają nam, że jako uczniowie „jedynego Nauczyciela”, Chrystusa (por. Mt 23, 8), mamy obowiązek wskazywać drogę, głosić prawdę i przekazywać życie, którym On jest (por. J 14, 6). W ten sposób nie tylko zostanie potwierdzona trwała wartość nauczania encykliki, ale także ujawni się prawdziwe znaczenie Tradycji Kościoła, która zawsze żywa i dynamiczna — wznosi się na fundamencie położonym przez naszych ojców w wierze, a w szczególności na tym, co Apostołowie przekazali Kościołowi w imię Jezusa Chrystusa, fundamentu, „którego nikt nie może zastąpić” innym (por. 1 Kor 3, 11).

— Centesimus annus, 3.

W Centesimus annus Jan Paweł II przypomniał jednocześnie historyczny kontekst powstania encykliki Rerum novarum w 1891 roku:

Pod koniec ubiegłego stulecia Kościół był świadkiem procesu historycznego, który się rozpoczął już wcześniej, ale właśnie wówczas wchodził w fazę szczególnie delikatną. W procesie tym czynnikiem decydującym był całokształt radykalnych przemian w dziedzinie politycznej, gospodarczej i społecznej, ale również na polu nauki i techniki, a ponadto różnorakie wpływy dominujących ideologii. Rezultatem tych przemian była — w dziedzinie polityki — nowa koncepcja społeczeństwa i Państwa, a w konsekwencji władzy. Społeczeństwo tradycyjne się rozpadało i zaczynało się kształtować inne, ożywione nadzieją nowych swobód, ale również narażone na niebezpieczeństwo nowych form niesprawiedliwości i zniewolenia.

W dziedzinie gospodarki, w której wykorzystywano odkrycia i zastosowania nauk ścisłych, kształtowała się stopniowo nowa struktura produkcji dóbr konsumpcyjnych. Pojawiła się nowa forma własności — kapitał — nowa forma pracy — praca najemna, której cechą znamienną było to, że uciążliwy rytm produkcji wyznaczało jedynie dążenie do zwiększenia wydajności i pomnożenia zysku, bez uwzględniania takich czynników, jak płeć, wiek czy sytuacja rodzinna zatrudnionych.

Praca stawała się w ten sposób towarem, który można było swobodnie kupować i sprzedawać na rynku i którego cenę określało prawo popytu i podaży, niezależnie od minimum życiowego, koniecznego do utrzymania danej osoby i jej rodziny. Pracownik nie miał nawet pewności, czy mu się uda sprzedać swój „towar”; był bowiem nieustannie zagrożony bezrobociem, które przy braku opieki społecznej stawiało go przed widmem śmierci głodowej.

Następstwem tych przekształceń był „podział społeczeństwa na dwie klasy odgrodzone od siebie głębokim przedziałem”6. Na tę sytuację nakładały się bardzo wyraźnie przemiany w dziedzinie polityki. W ten sposób zgodnie z dominującą wówczas teorią polityczną starano się popierać przy pomocy odpowiednich praw lub też przeciwnie, poprzez celowe powstrzymywanie się od jakiejkolwiek interwencji — całkowitą wolność ekonomiczną. Równocześnie zaczynała wyłaniać się w formie zorganizowanej i w sposób niejednokrotnie gwałtowny inna koncepcja własności i życia gospodarczego, której założeniem było wprowadzenie nowego systemu życia politycznego i społecznego.

W kulminacyjnym momencie tego konfliktu, gdy już z całą wyrazistością ujawniła się głęboka niesprawiedliwość sytuacji społecznej w wielu krajach oraz niebezpieczeństwo rewolucji, której sprzyjały koncepcje zwane wówczas „socjalistycznymi”, Leon XIII ogłosił Dokument, podejmujący w sposób organiczny „kwestię robotniczą”. Encyklikę poprzedziło kilka innych Dokumentów, zawierających przede wszystkim nauczanie o charakterze politycznym, inne z kolei zostały opublikowane później.

— tamże, 4.

Papież-Polak podsumował w encyklice główne cele duszpasterskie pontyfikatu Leona XIII:

Zamiarem Leona XIII było niewątpliwie przywrócenie pokoju: współczesny czytelnik nie może nie dostrzec stanowczego potępienia walki klas, jednoznacznie wyrażonego przez Papieża10. Papież był jednak w pełni świadomy, że pokój buduje się na fundamencie sprawiedliwości: istotną treścią encykliki jest właśnie głoszenie zasadniczych wymogów sprawiedliwości w ówczesnej sytuacji gospodarczej i społecznej.

W ten sposób Leon XIII, idąc śladami swych Poprzedników, dał Kościołowi trwały wzór postępowania. Kościół mianowicie wypowiada się na temat określonych sytuacji ludzkich, indywidualnych i wspólnotowych, narodowych i międzynarodowych, i formułuje w ten sposób swoje nauczanie, prawdziwy corpus doktrynalny, który pozwala mu analizować zjawiska społeczne, wypowiadać się na ich temat i wskazywać kierunki właściwego rozwiązywania problemów, które z nich wynikają.

W czasach Leona XIII taka koncepcja prawa-obowiązku Kościoła bynajmniej nie była powszechnie przyjęta. Przeważała bowiem podwójna tendencja: jedna, ukierunkowana na ten świat i na życie doczesne, dla której wiara miała pozostawać czymś obcym, i druga zwrócona ku zbawieniu wyłącznie pozaziemskiemu, które jednak nie oświecało i nie kształtowało obecności człowieka na tej ziemi. Stanowiska Papieża, wyrażone w encyklice Rerum novarum niejako nadawało Kościołowi „uprawnienia obywatelskie” w zmiennych rzeczywistościach życia społecznego; w późniejszym okresie prawa te miały jeszcze zostać potwierdzone.

— tamże, 5.