Zasady życia społecznego
Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014 Autor hasła:
Zasady życia społecznego – trwałe zasady organizujące życie społeczne, stanowiąc jego fundament. Każda zasada ma swój metafizyczny punkt oparta w społecznej naturze człowieka, jest zakorzeniona w istocie życia społecznego oraz funkcjonuje w organizacyjnej sferze tego życia.
Osoba ludzka z natury jest istotą społeczną. Tkwi w niej wrodzona potrzeba i skłonność do porozumiewania się z innymi osobami. Człowiek nie może się realizować bez odniesienia do innych ludzi. Potrzebuje ich, aby się właściwie rozwijać w swoim człowieczeństwie. Odczuwa nie tylko potrzebę "brania", lecz także "dawania", czyli angażowania się i poświęcenia na rzecz innych. Człowiek bez możliwości realizowania tych potrzeb nie może się właściwie kształtować jako osoba.
Społeczna natura człowieka stanowi fundament wszelkich form społeczności oraz wpisanych w nie wymogów etycznych. Wzajemna zależność osoby i społeczeństwa, istotowo związana z godnością osoby ludzkiej, odnosi się do życia społecznego człowieka.
Spis treści
Nauczanie Kościoła nt. zasad życia społecznego
Począwszy od encykliki Jana XXIII "Pacem in terris" (1963), Kościół w swym nauczaniu społecznym zwraca uwagę nie tyle na konkretne modele rozwiązań społecznych, co na zasady społeczne, a ściślej mówiąc, na ich wykład i realizację.
Zasady życia społecznego to ogólne dyrektywy dotyczące istnienia i normalnego funkcjonowania społeczeństwa w takim sensie, że łamanie lub omijanie tych dyrektyw albo musi zagrozić życiu społecznemu, albo oznacza, że mamy do czynienia ze społecznością pozorną [1]. Budowanie więc prawidłowej społeczności, jej istnienie i rozwój zależne są od stosowania tychże zasad. To one ułatwiają odróżnianie społeczności rzeczywistych od pozornych.
Życie społeczne zawiera w sobie "metafizyczny" punkt oparcia dla zasad społecznych oraz ich funkcji i treści (czym one są i jak działają). Drugim punktem oparcia dla nich jest społeczna natura osoby ludzkiej. To właśnie na tym fundamencie wyrasta refleksja Kościoła nadająca kierunek życiu społecznemu. W pojęciu zasad życia społecznego zawiera się nakaz rozumu praktycznego tworzenia wspólnych wartości, jako środków służących rozwojowi osoby ludzkiej. Dobro należy bowiem czynić zespołowo, społecznie, aby z jednej strony tworzyć wartości wspólne, a z drugiej – przez nie realizować cele osobowe. Należy jednak zauważyć, że zasada społeczna nie jest jakimś twierdzeniem ogólnym, dotyczącym funkcjonowania abstrakcyjnego społeczeństwa, ale jest zasadą bytu i działania społecznego oraz normą naturalno-prawną, wyrażającą istotę konkretnego życia społecznego. Jako zasada bytu wyraża ona istotę życia społecznego, jako zaś norma naturalno-prawna określa uprawnienia i obowiązki "od góry" i "od dołu".
Formułowanie i interpretacja każdej z zasad musi dokonywać się w kontekście pozostałych zasad. Można więc mówić o systemowym charakterze zasad. Stanowią one wzajemny układ odniesienia i tylko w jego obrębie, we wzajemnej relacji mogą być kompetentnie formułowane i interpretowane. Próba zbudowania systemu napotyka jednak na pewne trudności, a w literaturze brakuje jednolitego zestawu zasad, który w zakresie podstawowym zyskałby powszechną aprobatę.
Kongregacja ds. Wychowania Katolickiego stwierdza, że pośród zasad za fundamentalne należy uznać te, które odnoszą się do osoby ludzkiej, dobra wspólnego, solidarności i uczestnictwa. Inne zasady są z nimi ściśle powiązane i z nich wynikają [2]. Również niemiecki badacz G. Ermecke stwierdza, że prawie wszyscy przedstawiciele katolickiej nauki społecznej przyjmują przynajmniej dwie zasady: solidarność i pomocniczość [3]. Najczęściej wymienia się trzy podstawowe zasady, którymi są: dobro wspólne, pomocniczość i solidarność. To one przyczyniają się do kształtowania personalistycznego porządku społecznego. W podręcznikach katolickiej nauki społecznej wylicza się co prawda jeszcze inne zasady, jednak trzy wymienione należą do fundamentalnych.
