Pielgrzymka zagraniczna (90): Różnice pomiędzy wersjami

Z Centrum Myśli Jana Pawła II - WIKIJP2
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
m
m
 
(Nie pokazano 6 wersji utworzonych przez 2 użytkowników)
Linia 3: Linia 3:
 
  o. Maciej Zięba OP, „Jestem z Wami: kompendium twórczości i nauczania Karola Wojtyły - Jana Pawła II”, Wydawnictwo M, Kraków 2010
 
  o. Maciej Zięba OP, „Jestem z Wami: kompendium twórczości i nauczania Karola Wojtyły - Jana Pawła II”, Wydawnictwo M, Kraków 2010
  
Dziewięćdziesiąta podróż apostolska (poza terytorium Watykanu i Włoch) odbyta przez Jana Pawła II w dniach 24-26 lutego 2000 r. Celem były odwiedziny [[Egipt|Egiptu]].
+
Dziewięćdziesiąta podróż apostolska (poza terytorium Watykanu i Włoch) odbyta przez Jana Pawła II w dniach 24-26 lutego [[2000]] roku. Celem były odwiedziny [[Egipt|Egiptu]].
  
 
== Przebieg pielgrzymki ==
 
== Przebieg pielgrzymki ==
Linia 10: Linia 10:
  
 
==== Cel pielgrzymki ====
 
==== Cel pielgrzymki ====
Podróż śladami Mojżesza była pierwszym etapem [[Rok Jubileuszowy 2000|Pielgrzymki Jubileuszowej]] ([[Jordania]], [[Izrael]]) odbytej przez Jana Pawła II dla uczczenia dwutysięcznej rocznicy narodzin Jezusa Chrystusa.
+
Podróż śladami Mojżesza była pierwszym etapem [[Jubileusz Roku 2000|Pielgrzymki Jubileuszowej]] ([[Jordania]], [[Izrael]]) odbytej przez Jana Pawła II dla uczczenia dwutysięcznej rocznicy narodzin Jezusa Chrystusa.
  
 
==== Przebieg wizyty w Egipcie ====
 
==== Przebieg wizyty w Egipcie ====
  
* 24 lutego
+
* [[24 lutego]]
 +
**KAIR: Powitanie na lotnisku. W ceremonii uczestniczyli m.in. prezydent Hosti Mubarak, koptyjski patriarcha Aleksandrii Stefan II Ghattas, chaldejski biskup Kairu Youssef Ibrahim Sarraf, biskupi katoliccy oraz Wielki Szejk Mohammed Sayed Tantawi • Prywatne spotkanie z prezydentem • Wizyta u papieża Szenudy III - głowy Ortodoksyjnego Kościoła Koptyjskiego • Spotkanie z Wielkim Szejkiem Mohammedem Sayedem Tantawi, najwyższym przywódcą wyznawców [[islam|islamu]] w Egipcie
  
KAIR: Powitanie na lotnisku. W ceremonii uczestniczyli m.in. prezydent Hosti Mubarak, koptyjski patriarcha Aleksandrii Stefan II Ghattas, chaldejski biskup Kairu Youssef Ibrahim Sarraf, biskupi katoliccy oraz Wielki Szejk Mohammed Sayed Tantawi • Prywatne spotkanie z prezydentem • Wizyta u papieża Szenudy III - głowy Ortodoksyjnego Kościoła Koptyjskiego • Spotkanie z Wielkim Szejkiem Mohammedem Sayedem Tantawi, najwyższym przywódcą wyznawców islamu w Egipcie
+
* [[25 lutego]]
 +
**KAIR: Msza św. w Pałacu Sportu • Spotkanie ekumeniczne w katedrze katolickiej pw. Matki Bożej Patronki Egiptu
  
* 25 lutego
+
* [[26 lutego]]
 +
**GÓRA SYNAJ: Pielgrzymka do klasztoru św. Katarzyny • Liturgia Słowa w gaju oliwnym przy klasztorze (uczestniczyło w niej ok. 100 osób)
 +
**KAIR: Pożegnanie i odlot do Rzymu
  
KAIR: Msza św. w Pałacu Sportu • Spotkanie ekumeniczne w katedrze katolickiej pw. Matki Bożej Patronki Egiptu
+
==== Charakterystyka i najważniejsze przesłanie pielgrzymki ====
 +
<P>Współcześnie Egipt jest krajem, w którym dominuje [[islam]], a wspólnoty chrześcijańskie są w mniejszości. W przeszłości jednak (w III w.) na terenie tego kraju rozwinęło się [[życie zakonne|życie monastyczne]], a w V w. wiele prądów teologicznych, które wywarły duży wpływ na podstawy obowiązującej do dziś teologii chrystologicznej i trynitarnej. Obecnie w Egipcie dominują wyznawcy islamu (90%), a najważniejszym wyznaniem chrześcijańskim jest [[Kościół koptyjski]]. Odrębny status posiada prawosławny klasztor św. Katarzyny na górze Synaj. Ostatecznie w 1575 r. został wydzielony z patriarchatu jerozolimskiego i nosi nazwę Prawosławnego Kościoła Góry Synaj.</P>
 +
<P>W przemówieniu powitalnym na lotnisku w Kairze Jan Paweł II określił charakter pielgrzymki, połączonej z odwiedzaniem miejsc związanych z życiem i działalnością Chrystusa. Mówiąc o swojej wizycie w klasztorze św. Katarzyny u stóp Synaju, podkreślił wyraźnie, że ''będzie [ona] momentem usilnej modlitwy o pokój i zgodę międzyreligijną''. I mówił dalej: ''Czynienie zła, popieranie przemocy i konfliktu w imię religii jest straszliwą sprzecznością i wielką obrazą Boga. (...) Musimy wszyscy działać na rzecz wzrastającego zaangażowania w [[dialog międzyreligijny]], wielki znak nadziei dla narodów świata. <<As-salam alaikum>> - [[Pokój]] niech będzie z wami!''. W przemówieniu wygłoszonym podczas spotkania modlitewnego na górze Synaj wielokrotnie podkreślał znaczenie tego miejsca w dziejach ludzkości. Podczas [[audiencje generalne|audiencji generalnej]] 1 III 2000 Ojciec Święty przedstawił swego rodzaju charakterystykę rangi tej góry, mówiąc m.in.: ''Z wielką radością mogłem w ubiegłym tygodniu udać się z pielgrzymką do Egiptu śladami Mojżesza. Szczytowym punktem tego niezwykłego przeżycia był pobyt u stóp Góry Synaj, Góry Świętej: świętej, ponieważ na niej sam Bóg ukazał się swojemu słudze Mojżeszowi i objawił mu swoje Imię; świętej poza tym dlatego, że Bóg dał w darze swemu ludowi swoje Prawo, [[Dekalog|Dziesięć Przykazań]]; świętej wreszcie dlatego, że wierzący przez swoją stałą obecność uczynili Górę Synaj miejscem modlitwy''. Pielgrzymka ta miała również wymiar [[ekumenizm|ekumeniczny]] i wniosła pewien postęp do dialogu z muzułmanami.</P> (EB-W)
  
* 26 lutego
+
==== Przemówienie podczas spotkania ekumenicznego w nowej katedrze koptyjskiej, Kair, 25 lutego 2000 / o. M. Zięba OP ====
  
GÓRA SYNAJ: Pielgrzymka do klasztoru św. Katarzyny • Liturgia Słowa w gaju oliwnym przy klasztorze (uczestniczyło w niej ok. 100 osób)
+
Jedno z wielu mocnych ekumenicznych przemówień Jana Pawła II. Wyróżnia je miejsce – Kair, gdyż Kościół istniał i był aktywny w Egipcie od czasów apostolskich, od samego swojego początku. Jednakże już w starożytności rozpoczęły się także bolesne podziały. ''W V wieku … czynniki teologiczne i inne, w powiązaniu z brakiem braterskiej miłości i wyrozumiałości, doprowadziły do bolesnych podziałów''. Dlatego tak duże znaczenie miało ekumeniczne spotkanie w Kairze z przedstawicielami starożytnych Kościołów chrześcijańskich, co więcej, w obecności duchownych muzułmańskich.
  
KAIR: Pożegnanie i odlot do Rzymu
+
Jan Paweł II rozpoczął swoje przemówienie od wspomnienia wspólnych korzeni: św. Marka, na którego posłudze apostolskiej i autorytecie oparł się Kościół aleksandryjski oraz przywołał wielkie postaci pierwszych wieków chrześcijaństwa: św. Atanazego i św. Cyryla, którzy ''złożyli świadectwo wierze w Trójjedynego Boga i w Jezusa Chrystusa, Boga prawdziwego i prawdziwego człowieka, jak to określiły pierwsze Sobory Powszechne''. Następnie Papież nawiązał do św. Antoniego i św. Pachomiusza, bo ''to dzięki nim życie mnisze stało się cząstką naszego wspólnego dziedzictwa''. Papież złożył też hołd wspaniałemu świadectwu wiary i męczeństwa Kościoła koptyjskiego oraz innych wspólnot wchodniochrześcijańskich, które mimo wielkich cierpień potrafiły zachować wiarę Chrystusową do naszych dni. Mówiąc o różnicach teologicznych i nieporozumieniach, do jakich doszło w ciągu wieków między bliskimi sobie wcześniej Kościołami, Jan Paweł II podkreślił z zadowoleniem, że już wiele z kontrowersji zdołano sobie wyjaśnić. W tym właśnie kontekście, kontekście dążenia do jedności chrześcijan, Ojciec Święty zwrócił uwagę, że podstawowym problemem pozostaje rozumienie posługi Biskupa Rzymu i jego prymatu w Kościele. Dlatego, przypominając swoją encyklikę ''[[Ut unum sint]]'' z [[1995]] roku, w której prosił przedstawicieli wszystkich wspólnot i Kościołów chrześcijańskich o pomoc we wspólnym definiowaniu posługi Biskupa Rzymu, powiedział: ''Proszę [[Duch Święty|Ducha Świętego]], aby udzielił nam światła, oświecając wszystkich pasterzy i teologów naszych Kościołów, byśmy wspólnie mogli szukać form, w których ta posługa może pełnić posługę miłości, uznawaną przez jednych i drugich. Drodzy Bracia, nie ma czasu do stracenia w tej sprawie''.
  
==== Charakterystyka i najważniejsze przesłanie pielgrzymki ====
+
Oprócz oficjalnego tekstu, jak to często bywa podczas starannie przygotowywanych spotkań, nie mniejsze znaczenie miały też gesty nieformalne. Dlatego w ostatnich słowach swej homilii Jan Paweł II odniósł się do ciepłego powitalnego przemówienia patriarchy ortodoksyjnego Kościoła koptyjskiego Szenudy III, który improwizując po angielsku powiedział: ''Kochamy nasz kraj, kochamy Waszą Świątobliwość''. Jan Paweł II dodał więc do przygotowanego uprzednio tekstu: ''Na zakończenie pragnę podziękować Jego Świątobliwości Szenudzie za wzruszające słowa, które do mnie skierował. Żywię taką samą nadzieję, jak ta, o której mówił i pragnę odwzajemnić mu się słowami: ja także kocham Waszą Świątobliwość''.
<P>Współcześnie Egipt jest krajem, w którym dominuje [[islam]], a wspólnoty chrześcijańskie są w mniejszości. W przeszłości jednak (w III w.) na terenie tego kraju rozwinęło się [[życie zakonne|życie monastyczne]], a w V w. wiele prądów teologicznych, które wywarły duży wpływ na podstawy obowiązującej do dziś teologii chrystologicznej i trynitarnej. Obecnie w Egipcie dominują wyznawcy islamu (90%), a najważniejszym wyznaniem chrześcijańskim jest [[Kościół koptyjski]]. Odrębny status posiada prawosławny klasztor św. Katarzyny na górze Synaj. Ostatecznie w 1575 r. został wydzielony z patriarchatu jerozolimskiego i nosi nazwę Prawosławnego Kościoła Góry Synaj.</P>
 
<P>W przemówieniu powitalnym na lotnisku w Kairze Jan Paweł II określił charakter pielgrzymki, połączonej z odwiedzaniem miejsc związanych z życiem i działalnością Chrystusa. Mówiąc o swojej wizycie w klasztorze św. Katarzyny u stóp Synaju, podkreślił wyraźnie, że ''będzie [ona] momentem usilnej modlitwy o pokój i zgodę międzyreligijną''. I mówił dalej: ''Czynienie zła, popieranie przemocy i konfliktu w imię religii jest straszliwą sprzecznością i wielką obrazą Boga. (...) Musimy wszyscy działać na rzecz wzrastającego zaangażowania w [[dialog międzyreligijny]], wielki znak nadziei dla narodów świata. <<As-salam alaikum>> - [[Pokój]] niech będzie z wami!''. W przemówieniu wygłoszonym podczas spotkania modlitewnego na górze Synaj wielokrotnie podkreślał znaczenie tego miejsca w dziejach ludzkości. Podczas [[audiencja generalna|audiencji generalnej]] 1 III 2000 Ojciec Święty przedstawił swego rodzaju charakterystykę rangi tej góry, mówiąc m.in.: ''Z wielką radością mogłem w ubiegłym tygodniu udać się z pielgrzymką do Egiptu śladami Mojżesza. Szczytowym punktem tego niezwykłego przeżycia był pobyt u stóp Góry Synaj, Góry Świętej: świętej, ponieważ na niej sam Bóg ukazał się swojemu słudze Mojżeszowi i objawił mu swoje Imię; świętej poza tym dlatego, że Bóg dał w darze swemu ludowi swoje Prawo, [[Dekalog|Dziesięć Przykazań]]; świętej wreszcie dlatego, że wierzący przez swoją stałą obecność uczynili Górę Synaj miejscem modlitwy''. Pielgrzymka ta miała również wymiar [[ekumenizm|ekumeniczny]] i wniosła pewien postęp do dialogu z muzułmanami.</P> (EB-W)
 
  
 
== Źródła ==
 
== Źródła ==
Linia 36: Linia 40:
 
=== Bibliografia ===
 
=== Bibliografia ===
  
* (red.) Antoni Jackowski, Izabela Sołjan, "Leksykon pielgrzymek Jana Pawła II", Wydawnictwo WAM, Kraków 2005, s. 40-42. [[Plik:W_bibliotece.jpg]]
+
* (red.) Antoni Jackowski, Izabela Sołjan, ''Leksykon pielgrzymek Jana Pawła II'', Wydawnictwo WAM, Kraków 2005, s. 40-42. [[Plik:W_bibliotece.jpg]]
* Jan Paweł II, "Dzieła zebrane", Wydawnictwo M, Kraków 2006, t. XIII, s. 369-378. [[Plik:W_bibliotece.jpg]]
+
* Jan Paweł II, ''Dzieła zebrane'', Wydawnictwo M, Kraków 2006, t. XIII, s. 369-378. [[Plik:W_bibliotece.jpg]]
* "Insegnamenti di Giovanni Paolo II", Libreria Editrice Vaticana, Rzym 2000, t.XXIII,1, s.247-271. [[Plik:W_bibliotece.jpg]]
+
* ''Insegnamenti di Giovanni Paolo II'', Libreria Editrice Vaticana, Rzym 2000, t.XXIII,1, s.247-271. [[Plik:W_bibliotece.jpg]]
 
* o. Maciej Zięba OP, ''Jestem z Wami: kompendium twórczości i nauczania Karola Wojtyły - Jana Pawła II'', Wydawnictwo M, Kraków 2010, s. 262-264 ISBN 9788375952520 [[Plik:W_bibliotece.jpg]]
 
* o. Maciej Zięba OP, ''Jestem z Wami: kompendium twórczości i nauczania Karola Wojtyły - Jana Pawła II'', Wydawnictwo M, Kraków 2010, s. 262-264 ISBN 9788375952520 [[Plik:W_bibliotece.jpg]]
  

Aktualna wersja na dzień 15:41, 8 lip 2014

Treść hasła została przygotowana z wykorzystaniem treści publikacji 
(red.) Antoni Jackowski, Izabela Sołjan, "Leksykon pielgrzymek Jana Pawła II", Wydawnictwo WAM, Kraków 2005.
o. Maciej Zięba OP, „Jestem z Wami: kompendium twórczości i nauczania Karola Wojtyły - Jana Pawła II”, Wydawnictwo M, Kraków 2010

Dziewięćdziesiąta podróż apostolska (poza terytorium Watykanu i Włoch) odbyta przez Jana Pawła II w dniach 24-26 lutego 2000 roku. Celem były odwiedziny Egiptu.

Przebieg pielgrzymki

24-26 lutego 2000 EGIPT

Cel pielgrzymki

Podróż śladami Mojżesza była pierwszym etapem Pielgrzymki Jubileuszowej (Jordania, Izrael) odbytej przez Jana Pawła II dla uczczenia dwutysięcznej rocznicy narodzin Jezusa Chrystusa.

Przebieg wizyty w Egipcie

  • 24 lutego
    • KAIR: Powitanie na lotnisku. W ceremonii uczestniczyli m.in. prezydent Hosti Mubarak, koptyjski patriarcha Aleksandrii Stefan II Ghattas, chaldejski biskup Kairu Youssef Ibrahim Sarraf, biskupi katoliccy oraz Wielki Szejk Mohammed Sayed Tantawi • Prywatne spotkanie z prezydentem • Wizyta u papieża Szenudy III - głowy Ortodoksyjnego Kościoła Koptyjskiego • Spotkanie z Wielkim Szejkiem Mohammedem Sayedem Tantawi, najwyższym przywódcą wyznawców islamu w Egipcie
  • 25 lutego
    • KAIR: Msza św. w Pałacu Sportu • Spotkanie ekumeniczne w katedrze katolickiej pw. Matki Bożej Patronki Egiptu
  • 26 lutego
    • GÓRA SYNAJ: Pielgrzymka do klasztoru św. Katarzyny • Liturgia Słowa w gaju oliwnym przy klasztorze (uczestniczyło w niej ok. 100 osób)
    • KAIR: Pożegnanie i odlot do Rzymu

Charakterystyka i najważniejsze przesłanie pielgrzymki

Współcześnie Egipt jest krajem, w którym dominuje islam, a wspólnoty chrześcijańskie są w mniejszości. W przeszłości jednak (w III w.) na terenie tego kraju rozwinęło się życie monastyczne, a w V w. wiele prądów teologicznych, które wywarły duży wpływ na podstawy obowiązującej do dziś teologii chrystologicznej i trynitarnej. Obecnie w Egipcie dominują wyznawcy islamu (90%), a najważniejszym wyznaniem chrześcijańskim jest Kościół koptyjski. Odrębny status posiada prawosławny klasztor św. Katarzyny na górze Synaj. Ostatecznie w 1575 r. został wydzielony z patriarchatu jerozolimskiego i nosi nazwę Prawosławnego Kościoła Góry Synaj.

W przemówieniu powitalnym na lotnisku w Kairze Jan Paweł II określił charakter pielgrzymki, połączonej z odwiedzaniem miejsc związanych z życiem i działalnością Chrystusa. Mówiąc o swojej wizycie w klasztorze św. Katarzyny u stóp Synaju, podkreślił wyraźnie, że będzie [ona] momentem usilnej modlitwy o pokój i zgodę międzyreligijną. I mówił dalej: Czynienie zła, popieranie przemocy i konfliktu w imię religii jest straszliwą sprzecznością i wielką obrazą Boga. (...) Musimy wszyscy działać na rzecz wzrastającego zaangażowania w dialog międzyreligijny, wielki znak nadziei dla narodów świata. <<As-salam alaikum>> - Pokój niech będzie z wami!. W przemówieniu wygłoszonym podczas spotkania modlitewnego na górze Synaj wielokrotnie podkreślał znaczenie tego miejsca w dziejach ludzkości. Podczas audiencji generalnej 1 III 2000 Ojciec Święty przedstawił swego rodzaju charakterystykę rangi tej góry, mówiąc m.in.: Z wielką radością mogłem w ubiegłym tygodniu udać się z pielgrzymką do Egiptu śladami Mojżesza. Szczytowym punktem tego niezwykłego przeżycia był pobyt u stóp Góry Synaj, Góry Świętej: świętej, ponieważ na niej sam Bóg ukazał się swojemu słudze Mojżeszowi i objawił mu swoje Imię; świętej poza tym dlatego, że Bóg dał w darze swemu ludowi swoje Prawo, Dziesięć Przykazań; świętej wreszcie dlatego, że wierzący przez swoją stałą obecność uczynili Górę Synaj miejscem modlitwy. Pielgrzymka ta miała również wymiar ekumeniczny i wniosła pewien postęp do dialogu z muzułmanami.

(EB-W)

Przemówienie podczas spotkania ekumenicznego w nowej katedrze koptyjskiej, Kair, 25 lutego 2000 / o. M. Zięba OP

Jedno z wielu mocnych ekumenicznych przemówień Jana Pawła II. Wyróżnia je miejsce – Kair, gdyż Kościół istniał i był aktywny w Egipcie od czasów apostolskich, od samego swojego początku. Jednakże już w starożytności rozpoczęły się także bolesne podziały. W V wieku … czynniki teologiczne i inne, w powiązaniu z brakiem braterskiej miłości i wyrozumiałości, doprowadziły do bolesnych podziałów. Dlatego tak duże znaczenie miało ekumeniczne spotkanie w Kairze z przedstawicielami starożytnych Kościołów chrześcijańskich, co więcej, w obecności duchownych muzułmańskich.

Jan Paweł II rozpoczął swoje przemówienie od wspomnienia wspólnych korzeni: św. Marka, na którego posłudze apostolskiej i autorytecie oparł się Kościół aleksandryjski oraz przywołał wielkie postaci pierwszych wieków chrześcijaństwa: św. Atanazego i św. Cyryla, którzy złożyli świadectwo wierze w Trójjedynego Boga i w Jezusa Chrystusa, Boga prawdziwego i prawdziwego człowieka, jak to określiły pierwsze Sobory Powszechne. Następnie Papież nawiązał do św. Antoniego i św. Pachomiusza, bo to dzięki nim życie mnisze stało się cząstką naszego wspólnego dziedzictwa. Papież złożył też hołd wspaniałemu świadectwu wiary i męczeństwa Kościoła koptyjskiego oraz innych wspólnot wchodniochrześcijańskich, które mimo wielkich cierpień potrafiły zachować wiarę Chrystusową do naszych dni. Mówiąc o różnicach teologicznych i nieporozumieniach, do jakich doszło w ciągu wieków między bliskimi sobie wcześniej Kościołami, Jan Paweł II podkreślił z zadowoleniem, że już wiele z kontrowersji zdołano sobie wyjaśnić. W tym właśnie kontekście, kontekście dążenia do jedności chrześcijan, Ojciec Święty zwrócił uwagę, że podstawowym problemem pozostaje rozumienie posługi Biskupa Rzymu i jego prymatu w Kościele. Dlatego, przypominając swoją encyklikę Ut unum sint z 1995 roku, w której prosił przedstawicieli wszystkich wspólnot i Kościołów chrześcijańskich o pomoc we wspólnym definiowaniu posługi Biskupa Rzymu, powiedział: Proszę Ducha Świętego, aby udzielił nam światła, oświecając wszystkich pasterzy i teologów naszych Kościołów, byśmy wspólnie mogli szukać form, w których ta posługa może pełnić posługę miłości, uznawaną przez jednych i drugich. Drodzy Bracia, nie ma czasu do stracenia w tej sprawie.

Oprócz oficjalnego tekstu, jak to często bywa podczas starannie przygotowywanych spotkań, nie mniejsze znaczenie miały też gesty nieformalne. Dlatego w ostatnich słowach swej homilii Jan Paweł II odniósł się do ciepłego powitalnego przemówienia patriarchy ortodoksyjnego Kościoła koptyjskiego Szenudy III, który improwizując po angielsku powiedział: Kochamy nasz kraj, kochamy Waszą Świątobliwość. Jan Paweł II dodał więc do przygotowanego uprzednio tekstu: Na zakończenie pragnę podziękować Jego Świątobliwości Szenudzie za wzruszające słowa, które do mnie skierował. Żywię taką samą nadzieję, jak ta, o której mówił i pragnę odwzajemnić mu się słowami: ja także kocham Waszą Świątobliwość.

Źródła

Bibliografia

  • (red.) Antoni Jackowski, Izabela Sołjan, Leksykon pielgrzymek Jana Pawła II, Wydawnictwo WAM, Kraków 2005, s. 40-42. W bibliotece.jpg
  • Jan Paweł II, Dzieła zebrane, Wydawnictwo M, Kraków 2006, t. XIII, s. 369-378. W bibliotece.jpg
  • Insegnamenti di Giovanni Paolo II, Libreria Editrice Vaticana, Rzym 2000, t.XXIII,1, s.247-271. W bibliotece.jpg
  • o. Maciej Zięba OP, Jestem z Wami: kompendium twórczości i nauczania Karola Wojtyły - Jana Pawła II, Wydawnictwo M, Kraków 2010, s. 262-264 ISBN 9788375952520 W bibliotece.jpg

Linki zewnętrzne

Zobacz także

Podróże apostolskie Jana Pawła II