Wiara

Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014
Autor hasła: ks. Sławomir ZAWADA

Wiara – (gr. pistis – zaufanie; przymiotnik pistos może mieć sens czynny lub bierny; w sensie czynnym oznacza przede wszystkim: ufny, który ma ufność; w sensie biernym oznacza: godny zaufania, wiarygodny czy wierny; termin pistos zazwyczaj jest odnoszony do rzeczy i do osób – ale to odniesienie jest powiązane z wewnętrznymi umowami. Znaczenie przymiotnika pistos bywa u filozofów rozciągane na określenie tu piston – wiarygodność, zaufanie, pewność, i w konsekwencji: wiarygodność tych, którzy są połączeni umową czy układem) – potocznie: przekonanie, pewność, że coś jest prawdziwe, przyjęcie czegoś za prawdę, przekonanie się o czymś; przyjęcie w sposób wolny wypowiedzi jakiejś osoby ze względu na zaufanie, którym się ją obdarza.

Pojęcie wiary

W Starym Testamencie wiara jest przede wszystkim rozumiana jako osobowa relacja, zwłaszcza w stosunku Boga do ojców wiary − Abrahama i Mojżesza. Najczęściej używane w tym wypadku wyrażenie znaczy „zaufać, zawierzyć, być mocno przekonanym”. Według Starego Testamentu, wiara oznacza również odpowiedź na wierność Boga Przymierza wiernością całego ludu i poszczególnej jednostki. W tym kontekście wiara jest rozumiana jako posłuszeństwo woli Boga. W Nowym Testamencie wiara jest odpowiedzią człowieka na objawienie Boga w Jezusie Chrystusie. Jest ona uczestnictwem w życiu Boga, doświadczeniem życia Bożego w człowieku, pozwalającym mu widzieć siebie samego i otaczającą rzeczywistość jakby oczyma Boga. Szczególnie zwartą i dogłębną teologię wiary rozwinęli apostołowie Jan i Paweł z Tarsu. W ujęciu św. Jana wiara okazuje się jedynym w swoim rodzaju stosunkiem − zarówno do Boga, sprawcy „nowego życia”, jak i do braci w wierze. Św. Paweł teologię wiary ujmuje w kontekście żydowskiego rozumienia przez prawo drogi zbawienia. Tłumaczy, że jedyną drogą do sprawiedliwości, jakiej żąda Bóg, jest wiara, będąca darem Bożym. Według Katechizmu Kościoła Katolickiego, wiara jest osobowym przylgnięciem całego człowieka do Boga, który się mu objawia ; nadprzyrodzonym darem Bożym; aktem ludzkim, świadomym i dobrowolnym, który odpowiada godności osoby ludzkiej . Człowiek, aby wierzyć, potrzebuje wewnętrznej pomocy Ducha Świętego .

Nauczanie Jana Pawła II nt. wiary

Nauczanie Jana Pawła II na temat wiary odwołuje się do dwu dopełniających się wizji: Soboru Watykańskiego I, który podkreślił nade wszystko intelektualny charakter wiary, oraz Soboru Watykańskiego II, który ujął wiarę bardziej integralnie i personalistycznie. Papież wyjaśnia, że oświeceniowy racjonalizm podważał rozumność wiary, dlatego wcześniej wyakcentowano racjonalność wiary . W nawiązaniu do Vaticanum II Jan Paweł II potwierdza: Sobór naucza, że „Bogu objawiającemu należy okazać posłuszeństwo wiary”. To zwięzłe, ale bogate w treść stwierdzenie wyraża jedną z podstawowych prawd chrześcijaństwa. Podkreśla przede wszystkim, że wiara jest odpowiedzią wyrażającą posłuszeństwo Bogu . Papież podkreśla znaczenie poznania prawd objawionych przez Boga, gdyż On sam jest rękojmią prawdy. Prawda ta winna być ujmowana w kontekście relacji międzyosobowych: Właśnie dlatego akt zawierzenia Bogu był zawsze rozumiany przez Kościół jako moment fundamentalnego wyboru, który angażuje całą osobę. Rozum i wola wyrażają tu w najwyższym stopniu swą naturę duchową, aby pozwolić człowiekowi na dokonanie aktu, w którym realizuje się w pełni jego osobowa wolność .

Jan Paweł II potwierdza integralny charakter nauczania Kościoła na temat wiary. W ramach katechez poświęconych podstawowym prawdom w. mówił najpierw na temat samej wiary: O ile twierdzenie, że wiara jest przyjęciem za prawdę tego, co Bóg objawił, jest poprawne – to w ujęciu Soboru Watykańskiego II została w sposób szczęśliwy podkreślona odpowiedź całego człowieka, a więc wymiar nade wszystko „egzystencjalny” i „personalistyczny” wiary. Skoro bowiem Bóg „objawia siebie samego” i ujawnia człowiekowi zbawczą „tajemnicę swojej woli”, to jest rzeczą słuszną i należną okazywanie Bogu objawiającemu takiego „posłuszeństwa wiary”, przez które człowiek z wolnej woli cały powierza się Bogu, okazując Mu „pełną uległość rozumu i woli” (Vaticanum I, Dei Filius) i „dobrowolnie uznając objawienie przez Niego dane” (Dei verbum, 5) . Synteza nauczania dwu Soborów ujawnia się szczególnie wyraźnie w podkreśleniu, że nie powinno się rozdzielać aspektu poznawczego w. od pojmowania jej jako osobowej więzi: W poznaniu przez wiarę człowiek niewątpliwie przyjmuje za prawdę całą nadprzyrodzoną i zbawczą treść Objawienia, jednakże to przyjęcie za prawdę równocześnie wprowadza go w głęboko osobowe odniesienie do samego objawiającego się Boga. Skoro właściwą treścią Objawienia jest zbawcze „samoudzielanie” się Boga, to odpowiedź wiary jest prawidłowa o tyle, o ile człowiek – przyjmując za prawdę ową zbawczą treść – równocześnie „cały powierza się Bogu”. Tylko takie integralne „powierzenie się Bogu” ze strony człowieka stanowi odpowiedź adekwatną’’ .

Akt wiary widziany w optyce personalistyczno-egzystencjalnej oprócz tego, że zawiera w sobie dynamikę – ukierunkowanie na przyszłość – nie jest nigdy aktem szczelnie wypełnionym. Zakłada drogę wiary – itinerarium ku Bogu, której wspaniały przykład dała Maryja . W liście apostolskim Novo millenio ineunte Papież zachęca do podjęcia „drogi wiary”, w celu lepszego poznania Osoby Jezusa Chrystusa. Do Jezusa nie można dotrzeć inaczej, jak tylko przez wiarę, pokonując drogę, której etapy zdaje się wskazywać sama Ewangelia .

Papież wiele miejsca poświęca ukazaniu przymiotów w. Wskazuje na jej nadprzyrodzony charakter, na jej rozumność, a także na to, że jest wyrazem ludzkiej wolności i tę wolność potwierdza. Podkreśla też pewność wiary. Istotnym przymiotem wiary jest także jej ścisły związek z życiem moralnym. Jan Paweł II w następujący sposób opisuje nadprzyrodzony charakter wiary: Oryginalność wiary leży przede wszystkim w jej charakterze nadprzyrodzonym. Jeżeli człowiek w wierze ma dać odpowiedź na „samoobjawienie się Boga”, jeśli wraz z tym „samoobjawieniem się Boga” ma przyjąć Boży plan zbawienia, które polega na uczestniczeniu w naturze i życiu wewnętrznym Boga samego, to odpowiedź taka musi wyprowadzić człowieka ponad to wszystko, czego dosięga z natury sam byt człowieczy: ludzkie poznanie oraz dążenie ludzkiej woli. Chodzi bowiem o poznanie prawdy nieskończonej i o transcendentne spełnienie pragnienia dobra i szczęścia, które jest zakorzenione w woli i w sercu, chodzi właśnie o „życie wieczne” . Tak pojęta wiara musi opierać się na świetle i mocy samego Boga, który jest niczym innym jak Łaską wiary. Papież dodaje przy tym: Łaska wiary jest właśnie takim „pociągnięciem” ze strony Boga całej wewnętrznej istoty człowieka, a pośrednio całej ludzkiej podmiotowości, aby człowiek odpowiedział „samoobjawieniu” się Boga w Jezusie Chrystusie, powierzając Mu się wzajemnie. Owa łaska uprzedza akt wiary, pobudza do niego, wspiera i prowadzi, owocem jej staje się to, że człowiek jest zdolny przede wszystkim „uwierzyć Bogu” i naprawdę wierzy. Dzięki łasce wiary uprzedzającej i współdziałającej nawiązuje się owa nadprzyrodzona międzyosobowa „komunia”, poprzez którą kształtuje się sam żywy zrąb wiary: człowiek wierzy Bogu, uczestniczy w Jego „życiu wiecznym”; „poznaje Ojca i Tego, którego On posłał, Jezusa Chrystusa” (por. J 17,3) i poprzez miłość zawiązuje z Nim związek przyjaźni (por. J 14,23; 15,15).

Jan Paweł II, powołując się na rozważania św. Tomasza, mówi o harmonii rozumu i wiary, a nawet o znaczeniu natury w zrozumieniu Objawienia: Wiara zatem nie lęka się rozumu, ale szuka jego pomocy i pokłada w nim ufność. Jak łaska opiera się na naturze i pozwala jej osiągnąć pełnię, tak wiara opiera się na rozumie i go doskonali. Rozum oświecony przez wiarę zostaje uwolniony od ułomności i ograniczeń, których źródłem jest nieposłuszeństwo grzechu, i zyskuje potrzebną moc, by wznieść się ku poznaniu tajemnicy Boga w Trójcy Jedynego. […] ludzki rozum nie musi zaprzeczać samemu sobie ani się upokorzyć, aby przyjąć treści wiary; w każdym przypadku człowiek dochodzi do nich na mocy dobrowolnego i świadomego wyboru .

Papież mówi także o negatywnych skutkach odrzucenia rozumnego charakteru wiary: Wiara, pozbawiona oparcia w rozumie, skupiła się bardziej na uczuciach i przeżyciach, co stwarza zagrożenie, że przestanie być propozycją uniwersalną. Złudne jest mniemanie, że wiara może silniej oddziaływać na słaby rozum; przeciwnie, jest wówczas narażona na poważne niebezpieczeństwo, może bowiem zostać sprowadzona do poziomu mitu lub przesądu. Analogicznie, gdy rozum nie ma do czynienia z dojrzałą wiarą, brakuje mu bodźca, który kazałby skupić uwagę na specyfice i głębi bytu. [...] Odpowiedzią na odwagę (parresia) wiary musi być odwaga rozumu .

Jan Paweł II – w katechezach środowych – odróżnia wprawdzie wiedzę od wiary, ale jednocześnie podkreśla zdecydowanie racjonalny charakter wiary: Jest rzeczą oczywistą, że poznanie przez wiarę różni się od poznania czysto rozumowego. Tym niemniej Bóg nie mógłby objawić się człowiekowi, gdyby człowiek z natury nie był zdolny do poznania jakiejś prawdy o Nim . Papież dodaje ponadto: Ta odpowiedź wiary, czyli „wierzę”, ma jednak swoje oparcie w pewnym uzdolnieniu naturalnym człowieka do poznania Boga. To uzdolnienie jest właściwością ludzkiego umysłu. Cała Tradycja chrześcijańska, wychodząc z Pisma Świętego, zwłaszcza ze znanych słów Księgi Mądrości oraz z Listu św. Pawła do Rzymian, podtrzymuje to przekonanie, że rozum ludzki o własnych siłach, więc bez Objawienia, jest również zdolny do pewnego poznania Boga. Przede wszystkim jest zdolny poznać Jego istnienie, a także w jakimś skromnym zakresie Jego istotę, to znaczy, że jest i kim jest. Ta nauka, którą stale podtrzymywała cała Tradycja, została na dwóch ostatnich Soborach, zarówno Watykańskim I, jak Watykańskim II, wyrażona i potwierdzona w sposób magisterialny. Ostatecznie racjonalność wiary zamyka się w tym, że człowiek szuka rozumowych racji wierzenia i znaków wiarygodności. ‘‘Istotne jest, aby rozum osoby wierzącej wykorzystywał swoją zdolność do refleksji w poszukiwaniu prawdy, w ramach procesu, który wychodząc od słowa Bożego zmierza do lepszego zrozumienia tego słowa’’ . Na płaszczyźnie moralnej jest to postulat odrzucenia wiary naiwnej, zabobonnej, łatwowiernej i niepogłębionej. Rozumność wiary prowadzi także do uznania, że w akcie w. człowiek realizuje swoją osobową wolność: ‘‘Wolność zatem nie tylko towarzyszy wierze – jest jej nieodzownym warunkiem. Więcej, to właśnie wiara pozwala każdemu jak najlepiej wyrazić swoją wolność. Innymi słowy, wolność nie wyraża się w dokonywaniu wyborów przeciw Bogu. Czyż można bowiem uznać, że autentycznym przejawem wolności jest odmowa przyjęcia tego, co pozwala na realizację samego siebie? Akt wiary jest najdonioślejszym wyborem w życiu człowieka; to w nim bowiem wolność dochodzi do pewności prawdy i postanawia w niej żyć’’ .

Wolność – według Jana Pawła II – warunkuje to, że w. jest aktem ludzkim: ‘‘Dzięki temu właśnie wiara – to, co wyrażamy słowem „wierzę” – posiada oprócz Boskiej równocześnie swą ludzką autentyczność i oryginalność. Jest ona przekonaniem i przeświadczeniem o prawdzie Objawienia, opartym na akcie wolnej woli. Ta strukturalna dobrowolność wiary nie oznacza żadną miarą „dowolności” wierzenia, czyli postawy zasadniczego indyferentyzmu. Oznacza tylko, że człowiek wezwany jest, by odpowiedzieć na zaproszenie i dar Boga wolnym przylgnięciem całej swej osoby’’. Papież wskazuje także na pewność jako istotny przymiot wiary. Pewność osiągana w wierze ma charakter moralny. Źródłem pewności w. jest na pierwszym miejscu autorytet samego Boga, następnie Pismo Święte, jako ‘‘mowa Boża utrwalona pod natchnieniem Ducha Świętego na piśmie’’ oraz Tradycja. Dwa ostatnie źródła są strzeżone i wiernie wyjaśniane przez Urząd Nauczycielski Kościoła. Stąd płynie także pewność, że wiary może w życiu człowieka stanowić ‘‘życiodajny proces, w którym Objawienie Boże jest przekazywane coraz to nowym pokoleniom .

W nauczaniu Jana Pawła II wiara ukazana jest jako postawa obejmująca całe ludzkie życie, wszystkie jego wymiary. Wiara stanowi niejako horyzont, do którego odnoszą się wszystkie ludzkie działania. Oznacza to, że nie można być człowiekiem wiary, jeśli wiara nie miałaby konsekwencji w życiu moralnym. Ową moralną perspektywę wiary należy rozumieć jako opcję fundamentalną. Jan Paweł II zwrócił na to uwagę w encyklice Veritatis Splendor, wzywając do tego, by ponownie odnaleźć i ukazać prawdziwe oblicze chrześcijańskiej wiary, która nie jest jedynie zbiorem tez wymagających przyjęcia i zatwierdzenia przez rozum. Jest natomiast poznaniem Chrystusa w wewnętrznym doświadczeniu, żywą pamięcią o Jego przykazaniach, prawdą, którą trzeba żyć. Słowo zresztą jest prawdziwie przyjęte dopiero wówczas, gdy wyraża się w czynach i urzeczywistnia w praktyce. Wiara to decyzja, która angażuje całą egzystencję. Jest spotkaniem, dialogiem, komunią miłości i życia między wierzącym a Jezusem Chrystusem: Drogą, Prawdą i Życiem (por. J 14,6). Prowadzi ona do aktu zaufania i zawierzenia Chrystusowi i pozwala nam żyć tak, jak On żył (por. Ga 2,20), to znaczy miłując ponad wszystko Boga i braci . Papież jeszcze dokładniej wskazuje na moralny aspekt wiary, kiedy pisze: Wiara posiada również wymiar moralny: jest źródłem zgodnego z nią życiowego zaangażowania i zarazem takiego zaangażowania się domaga. Obejmuje i wydoskonala przyjęcie i zachowywanie Bożych przykazań . Poprzez życie moralne wiary staje się „wyznaniem”, nie tylko wobec Boga, ale także przed ludźmi: staje się świadectwem.

Jan Paweł II wiąże tę jedność wiary i moralności z ich eklezjalnym charakterem. Dlatego też – jak pisze – żadne rozdarcie nie powinno zagrażać harmonii między wiarą a życiem: jedność Kościoła zostaje naruszona nie tylko przez chrześcijan, którzy odrzucają lub zniekształcają prawdy wiary, ale i poprzez tych, którzy nie doceniają wagi powinności moralnych, jakie nakłada na nich Ewangelia (por. 1 Kor 5,9-13) . Papież przestrzega przed zjawiskiem subiektywizacji w.: Zauważa się, że wzrasta liczba chrześcijan, którzy wykazują mniejszą wrażliwość na obiektywną i integralną naukę wiary, wybierając w sposób subiektywny to, co się podoba, co odpowiada osobistemu doświadczeniu i nie wymaga zmiany własnych przyzwyczajeń . Brak przeżywania wiary w sposób konsekwentny i dojrzały prowadzi do postawy, która nie stanowi wiarygodnego wzoru do naśladowania.

Bibliografia

Dzieła Jana Pawła II

• Fides et ratio 13; 20; 32; 48;
• Novo millenio ineunte 19.
• Redemptoris Mater 14;
• Veritatis Splendor 88-89;
• Katechezy Ojca Świętego Jana Pawła II. Bóg Ojciec, Kraków-Ząbki 1999 1; 7; 9; 11-13; 17-19; 24;
• Katechezy Ojca Świętego Jana Pawła II. Duch Święty, Kraków-Ząbki 1999 1; 58;67; 70; 73; 77;
• Katechezy Ojca Świętego Jana Pawła II. Jezus Chrystus, Kraków-Ząbki 1999 15; 31; 45-49; 55-56;K 1; 3-4; 11; 16;32;
• Więź myślenia naukowego z wiarą warunkiem poszukiwania prawdy, W: Wiara i kultura. Dokumenty, przemówienia,homilie. Red. M. Radwan, T. Gorzkula, K. Cywińska. Rzym 1986.

• André Frossard, „Nie lękajcie się!” Rozmowy z Janem Pawłem II, red. S. Dziwisz, J. Kowalczyk, T. Rakoczy, tłum. A. Turowiczowa, Watykan 1982.
• Przekroczyć próg nadziei, Lublin 1995.

Inne dokumenty Kościoła

• Katechizm Kościoła Katolickiego 142-184.

Publikacje innych autorów

• Mały Słownik Teologiczny. Red. K. Rahner, H. Vorgrimler. Tłum. T. Mieszkowski, P. Pachciarek. Warszawa 1987;
• T. Dajczer. Rozważania o wierze. Częstochowa 1993;
• J. Wróbel. Eklezjalny wymiar wiary chrześcijańskiej. RT 41:1994 z. 3;
• J. Nagórny. Kwestionowanie wiary chrześcijańskiej dzisiaj. W: tamże;
• Tenże. Wierzyć, ale jaki z tego pożytek? W: Czytając „Przekroczyć próg nadziei”. Red. T. Styczeń, Z. J. Zdybicka. Lublin 1995;
• Tenże. Wiara i rozum w refleksji teologicznej. W: Wiara i rozum. Refleksje nad encykliką Jana Pawła II „Fides et ratio”. Red. G. Witaszek. Lublin 1999;
• K. Jeżyna. Jedność wiary i życia moralnego w perspektywie nowej ewangelizacji. RT 48:2001 z. 3;
• J. Fryczowski. Od ateizmu do katastrofy antropologicznej. „Bielsko-Żywieckie Studia Teologiczne” 4:2003.

Linki zewnętrzne

• Hasło "wiara"

Zobacz także

• Naśladowanie Chrystusa
• Ewangelizacja