Przedsiębiorczość

Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014
Autor hasła: Anna BARCIK

Przedsiębiorczość – dawniej aktywność, chęć zwycięstwa, sukces.

Próba definicji

Literatura przedmiotu nadal nie zdefiniowała tego pojęcia w sposób precyzyjny, jest rozumiane wieloznacznie jako:

• cecha działania ludzi, zmierzających do zapewnienia racjonalnej i efektywnej koordynacji zasobów gospodarczych przedsiębiorstwa;

• zachowanie organizacji lub człowieka, polegające na poszukiwaniu i realizowaniu nowych pomysłów oraz oszacowaniu koniecznych nakładów, możliwych do osiągnięcia korzyści w obszarze ograniczeń i możliwości;
• cecha indywidualna ludzi lub postawa wyrażająca się w obrotności, rzutkości i operatywności, energiczności.

Etymologicznie przesiębiorczość można wyprowadzić z wyrażenia „przed siebie brać”, czyli podejmować jakieś przedsięwzięcie. Terminu tego używa się w znaczeniu szerokim, na określenie człowieka przedsiębiorczego, który jest zdolny do podejmowania zadań, gotowy do czynu i podejmowania inicjatyw. W znaczeniu węższym przedsiębiorczość to zespół cech psychicznych przedsiębiorcy, motywujący jego działania do osiągania sukcesów w organizowaniu i prowadzeniu przedsiębiorstwa. Jest to pojęcie związane z biznesem, podobnie jak: praca, kapitał i ziemia. Istotą przedsiębiorczości w gospodarce jest takie połączenie wszystkich czynników, które w warunkach niepewności i ryzyka przyniesie zysk osobie lub grupie ludzi będących przedsiębiorcami.

W katolickiej nauce społecznej kluczową rolę w powstaniu przedsiębiorczości przypisuje się zasadom etycznym i związanym z nimi postawom ludzi wobec działalności gospodarczej. Z tej perspektywy przedsiębiorczość pozwala traktować przedsiębiorcę nie jako model homo oeconomicus, ale homo sapiens. Istota przedsiębiorczości – z punktu widzenia etycznego – polega na dokonywaniu czynów przebudowujących przedsiębiorstwo (i szerzej świat) przez wprowadzenie etycznych wartości, tworzących nowe jakości gospodarcze. Etyczne postępowanie przedsiębiorcy wnosi szlachetność i konsolidację ludzi w działalność gospodarczą, prowadząc do tworzenia dobra wspólnego. I to stanowi kreacyjny charakter przedsiębiorstwa, czyli przedsiębiorcze przedsiębiorstwo. Przedsiębiorczość w nauczaniu społecznym Kościoła to główny czynnik rozwoju ekonomicznego, zastępujący formy kapitału; jest kategorią moralną i w sposób naturalny przynależy do człowieka.

Tematyka przedsiębiorczości w nauczaniu Jana Pawła II

Podstawowymi cechami przedsiębiorczości w świetle nauki Jana Pawła II są:

• prawo do prywatnej inicjatywy gospodarczej – wypływa ono z twórczej podmiotowości osoby ludzkiej, która w akcie tworzenia (pracy) odkrywa i rozpoznaje swe możliwości kreacyjne i tworzy przestrzeń społeczną, angażując się „nie tylko dla samej siebie, ale także dla drugich i z drugim” . Prawo do inicjatywy jest osią teologiczną wizji właściwego ładu gospodarczego . Prawo to wypływa z wizerunku Boga, który inspiruje ludzką podmiotowość. Dlatego ludzie są obdarzeni niezbywalną kreatywnością, jaka służy wspólnemu dobru. Jest ona podstawową zasadą rozwoju;

• zasada wolności gospodarczej związana z prawem do posiadania i niezależności w zaspokajaniu potrzeb – człowiek jest twórcą, szczególnie w wypełnianiu codziennych zadań gospodarczych: System gospodarczy i proces produkcji zyskuje, kiedy człowiek może zachować poczucie, że pracuje na swoim . Jako podmiot zdolny do celowego działania, realizuje swe przedsiębiorcze zamierzenia, prowadzące do spełniania siebie;

• zasada pierwszeństwa pracy przed kapitałem – zasadę tę rozwijali wszyscy poprzednicy Jana Pawła II, ale Papież ją zaktualizował i uczynił wartością przedsiębiorczości, wartością tworzenia. Zdaniem Jana Pawła II praca jest przyczyną sprawczą i naczelną” rozwoju produkcji, zorientowaną ku przyszłości. Praca jest niezależna i wcześniejsza od kapitału. Gdy prawo to nie jest respektowane, powoduje równanie „w dół”, czyli niszczenie twórczej roli pracy i przedsiębiorczości . Podmiot pracy, tzn. kapitał ludzki, to naturalny zasób przedsiębiorczości, a jego umiejętności są niezbywalne;

• twórcza rola odkryć i wynalazków w ludzkim powołaniu do twórczej przedsiębiorczości – zgodnie z wizją Jana Pawła II w stworzeniu ukryte są przez Stworzyciela wielkie bogactwa, zasoby i możliwości. Stanowią one przewodni motyw odkryć i wynalazczości oraz przystosowywania ich do użytku . Odkrywanie tajemnic stworzenia to utrzymanie i pobudzanie aktywności ludzkiego umysłu przez mnożenie celów przedsiębiorczości, zmierzające do powiększania dobrobytu społeczeństw. Tak więc system gospodarczy powinien koncentrować się na takich czynnikach jak: wiedza, intuicja, odkrywczość, badawczość i przedsiębiorczość. Inwestowanie w kapitał ludzki staje się główną siłą bogactwa narodów, bo ludzie są nośnikami postępu ;

• tworzenie ekonomii przedsiębiorstwa opartej o przedsiębiorczość, a nie o mechanizmy rynkowe – w ekonomii przedsiębiorczości decydującym czynnikiem jest sam człowiek, jego zdolności poznawcze, wyrażające się w naukowym przygotowaniu, zdolności do uczestniczenia w solidarnej organizacji . Proces ten wymaga nowego spojrzenia na zysk, który nie może być jedynym regulatorem w biznesie. Obok niego ważniejszą rolę pełnią czynniki „ludzkie i moralne” i cnoty wspierające przedsięwzięcia, jak: rzetelność, pracowitość, roztropność, wiarygodność, uzasadnione ryzyko i męstwo.

Tak pojmowana przedsiębiorczość może być remedium reformowania zastanego kapitalizmu, który Jan Paweł II woli nazywać ekonomią przedsiębiorczości , gdyż to ona obecnie – zarówno w ujęciu ekonomicznym, jak i etycznym – staje się najistotniejszym wymiarem autentycznej gospodarki.

Do problemów przedsiębiorczości, wzrostu konkurencyjności i restrukturyzacji gospodarki oraz bezrobocia odnosi się dokument opublikowany po zakończeniu II Synodu Plenarnego Biskupów Polskich. Wyrażona w nim akceptacja i poparcie dla swobody prowadzenia działalności gospodarczej, wolnego rynku i konkurencji nie oznacza zgody na wszystkie ich przejawy. Gospodarka powinna być rozumiana jako wysiłek na rzecz wspólnego dobra, a podstawowymi kryteriami ekonomicznymi winny być: sprawiedliwość społeczna, pomocniczość i subsydiarność. Wolność gospodarcza nie może być wartością absolutną, a wolna konkurencja i rynek nie są dobrami samymi w sobie. Bazą dla działalności gospodarczej powinno być poszanowanie prawa własności i prawa do pracy, a zasadą dobrobyt i zrównoważony rozwój społeczno-ekonomiczny.

Biskupi wyraźnie wskazują również na potencjalne zagrożenia wynikające z wolności gospodarczej. Do głównych grzechów przedsiębiorców należą: korupcja, przestępstwa podatkowe, kradzież własności intelektualnej, „szara strefa”, złe warunki pracy, brak zabezpieczeń socjalnych.

Zdaniem biskupów powyższym zjawiskom można przeciwdziałać m.in. poprzez upowszechnianie określonych standardów etyczno-moralnych wśród przedsiębiorców. Należy przywrócić właściwe pojmowanie działalności gospodarczej, która jest wyrazem zaangażowania się w dobro wspólne, a nie zaspokajaniem wyłącznie indywidualnych potrzeb. Zysk odgrywa pozytywną rolę jako wskaźnik dobrego funkcjonowania przedsiębiorstwa, ale nie może być czynnikiem dominującym. Działalnością przedsiębiorcy nie może kierować jedynie pragnienie posiadania i pomnażania dobra własnego. Powinny powstać nowe typy przedsiębiorstw, w których idea wolności gospodarczej podporządkowana jest idei wolności ludzkiej.

Biskupi postulują także wprowadzenie rozwiązań, które w praktyce realizowałyby zasadę sprawiedliwości, rozumianą jako przeciwdziałanie nadmiernemu zróżnicowaniu społecznemu. Jako najpilniejsze potrzeby wskazują reformę systemu podatkowego oraz rozwój sektora małych i średnich przedsiębiorstw. Umocnienie małych i średnich przedsiębiorstw to nie tylko nowe miejsca pracy i szansa na samodzielność, szczególnie dla ludności wiejskiej, ale także ważny czynnik stanowiący podstawę do odbudowy klasy średniej.

Bibliografia

Dzieła Jana Pawła II

• Centesimus annus, 32; 42;
• Laborem exercens, 5-6;
• Sollicitudo rei socialis, 15.

Publikacje innych autorów

• P. Drucker, Innowacje i przedsiębiorczość. Praktyka i zasady, Warszawa 1992;
• Encyklopedia biznesu, t. 1, Warszawa 1995;
• J. Stoner, E. Freeman, D. Gilbert, Kierowanie, Warszawa 2001.

Wybrane wypowiedzi Jana Pawła II o przedsiębiorczości

Należy zauważyć, że w dzisiejszym świecie — wśród wielu praw człowieka — ograniczane jest prawo do inicjatywy gospodarczej, które jest ważne nie tylko dla jednostki, ale także dla dobra wspólnego. Doświadczenie wykazuje, że negowanie tego prawa, jego ograniczanie w imię rzekomej „równości” wszystkich w społeczeństwie, faktycznie niweluje i wręcz niszczy przedsiębiorczość, czyli twórczą podmiotowość obywatela. W rezultacie kształtuje się w ten sposób nie tyle równość, ale „równanie w dół”. Zamiast twórczej inicjatywy, rodzi się bierność, zależność i podporządkowanie wobec biurokratycznego aparatu, który jako jedyny „dysponent” i „decydent”, jeśli wręcz nie „posiadacz” ogółu dóbr wytwórczych stawia wszystkich w pozycji mniej lub bardziej totalnej zależności, jakże podobnej do tradycyjnej, zależności pracownika-proletariusza w kapitalizmie. Stąd rodzi się poczucie frustracji lub beznadziejności, brak zaangażowania w życie narodowe, skłonność do emigracji, choćby tak zwanej emigracji wewnętrznej.

— Sollicitudo rei socialis, 15

W tym sensie słusznie można mówić o walce z ustrojem gospodarczym rozumianym jako system zabezpieczający absolutną dominację kapitału oraz własności narzędzi produkcji i ziemi nad podmiotowością i wolnością pracy człowieka. W walce z tym systemem, modelem alternatywnym nie jest system socjalistyczny, który w rzeczywistości okazuje się kapitalizmem państwowym, lecz społeczeństwo, w którym istnieją: wolność pracy, przedsiębiorczość i uczestnictwo. Tego rodzaju społeczeństwo nie przeciwstawia się wolnemu rynkowi, ale domaga się, by poprzez odpowiednią kontrolę ze strony sił społecznych i państwa było zagwarantowane zaspokojenie podstawowych potrzeb całego społeczeństwa.

— Centesimus annus, 35

Na szlaku obecnej pielgrzymki od Dolnego Śląska, poprzez Wielkopolskę do Małopolski, aż po Tatry, ponownie dane mi było podziwiać piękno tej ziemi, zwłaszcza piękno polskich gór, z którymi tak się zżyłem od czasów mojej młodości. Widziałem zachodzące w mojej Ojczyźnie zmiany. Podziwiałem przedsiębiorczość moich rodaków, ich twórczą inicjatywę i wolę pracy dla dobra Ojczyzny. Tego wszystkiego z całego serca wam gratuluję! Oczywiście, jest też wiele problemów, które domagają się rozwiązania. Jestem przekonany, że Polacy znajdą w sobie dość mądrości i wytrwałości w budowaniu Polski sprawiedliwej, która gwarantuje godne życie wszystkim swym obywatelom — Polski, która umie się jednoczyć wokół wspólnych celów i wartości podstawowych dla każdego człowieka.

— Przemówienie pożegnalne na lotnisku Balice, 10.06.1997

Zobacz także

• praca ludzka
• rzemiosło
• własność
• wolny rynek

Linki zewnętrzne

• Hasło "Przedsiębiorczość, biznes w Zintegrowanej Bazie Tekstów Papieskich