Przedsiębiorczość
Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014 Autor hasła: Anna BARCIK
Przedsiębiorczość – dawniej aktywność, chęć zwycięstwa, sukces.
Spis treści
Próba definicji
Literatura przedmiotu nadal nie zdefiniowała tego pojęcia w sposób precyzyjny, jest rozumiane wieloznacznie jako:
- cecha działania ludzi, zmierzających do zapewnienia racjonalnej i efektywnej koordynacji zasobów gospodarczych przedsiębiorstwa;
- zachowanie organizacji lub człowieka, polegające na poszukiwaniu i realizowaniu nowych pomysłów oraz oszacowaniu koniecznych nakładów, możliwych do osiągnięcia korzyści w obszarze ograniczeń i możliwości;
- cecha indywidualna ludzi lub postawa wyrażająca się w obrotności, rzutkości i operatywności, energiczności.
Etymologicznie przesiębiorczość można wyprowadzić z wyrażenia „przed siebie brać”, czyli podejmować jakieś przedsięwzięcie. Terminu tego używa się w znaczeniu szerokim, na określenie człowieka przedsiębiorczego, który jest zdolny do podejmowania zadań, gotowy do czynu i podejmowania inicjatyw. W znaczeniu węższym przedsiębiorczość to zespół cech psychicznych przedsiębiorcy, motywujący jego działania do osiągania sukcesów w organizowaniu i prowadzeniu przedsiębiorstwa. Jest to pojęcie związane z biznesem, podobnie jak: praca, kapitał i ziemia. Istotą przedsiębiorczości w gospodarce jest takie połączenie wszystkich czynników, które w warunkach niepewności i ryzyka przyniesie zysk osobie lub grupie ludzi będących przedsiębiorcami.
W katolickiej nauce społecznej kluczową rolę w powstaniu przedsiębiorczości przypisuje się zasadom etycznym i związanym z nimi postawom ludzi wobec działalności gospodarczej. Z tej perspektywy przedsiębiorczość pozwala traktować przedsiębiorcę nie jako model homo oeconomicus, ale homo sapiens. Istota przedsiębiorczości – z punktu widzenia etycznego – polega na dokonywaniu czynów przebudowujących przedsiębiorstwo (i szerzej świat) przez wprowadzenie etycznych wartości, tworzących nowe jakości gospodarcze. Etyczne postępowanie przedsiębiorcy wnosi szlachetność i konsolidację ludzi w działalność gospodarczą, prowadząc do tworzenia dobra wspólnego. I to stanowi kreacyjny charakter przedsiębiorstwa, czyli przedsiębiorcze przedsiębiorstwo. Przedsiębiorczość w nauczaniu społecznym Kościoła to główny czynnik rozwoju ekonomicznego, zastępujący formy kapitału; jest kategorią moralną i w sposób naturalny przynależy do człowieka.
Tematyka przedsiębiorczości w nauczaniu Jana Pawła II
Podstawowymi cechami przedsiębiorczości w świetle nauki Jana Pawła II są:
- prawo do prywatnej inicjatywy gospodarczej – wypływa ono z twórczej podmiotowości osoby ludzkiej, która w akcie tworzenia (pracy) odkrywa i rozpoznaje swe możliwości kreacyjne i tworzy przestrzeń społeczną, angażując się „nie tylko dla samej siebie, ale także dla drugich i z drugim” [1]. Prawo do inicjatywy jest osią teologiczną wizji właściwego ładu gospodarczego [2]. Prawo to wypływa z wizerunku Boga, który inspiruje ludzką podmiotowość. Dlatego ludzie są obdarzeni niezbywalną kreatywnością, jaka służy wspólnemu dobru. Jest ona podstawową zasadą rozwoju;
- zasada wolności gospodarczej związana z prawem do posiadania i niezależności w zaspokajaniu potrzeb – człowiek jest twórcą, szczególnie w wypełnianiu codziennych zadań gospodarczych: System gospodarczy i proces produkcji zyskuje, kiedy człowiek może zachować poczucie, że pracuje na swoim [3]. Jako podmiot zdolny do celowego działania, realizuje swe przedsiębiorcze zamierzenia, prowadzące do spełniania siebie;
- zasada pierwszeństwa pracy przed kapitałem – zasadę tę rozwijali wszyscy poprzednicy Jana Pawła II, ale Papież ją zaktualizował i uczynił wartością przedsiębiorczości, wartością tworzenia. Zdaniem Jana Pawła II praca jest przyczyną sprawczą i naczelną” rozwoju produkcji, zorientowaną ku przyszłości. Praca jest niezależna i wcześniejsza od kapitału. Gdy prawo to nie jest respektowane, powoduje równanie „w dół”, czyli niszczenie twórczej roli pracy i przedsiębiorczości [4]. Podmiot pracy, tzn. kapitał ludzki, to naturalny zasób przedsiębiorczości, a jego umiejętności są niezbywalne;
- twórcza rola odkryć i wynalazków w ludzkim powołaniu do twórczej przedsiębiorczości – zgodnie z wizją Jana Pawła II w stworzeniu ukryte są przez Stworzyciela wielkie bogactwa, zasoby i możliwości. Stanowią one przewodni motyw odkryć i wynalazczości oraz przystosowywania ich do użytku [5]. Odkrywanie tajemnic stworzenia to utrzymanie i pobudzanie aktywności ludzkiego umysłu przez mnożenie celów przedsiębiorczości, zmierzające do powiększania dobrobytu społeczeństw. Tak więc system gospodarczy powinien koncentrować się na takich czynnikach jak: wiedza, intuicja, odkrywczość, badawczość i przedsiębiorczość. Inwestowanie w kapitał ludzki staje się główną siłą bogactwa narodów, bo ludzie są nośnikami postępu [6];
- tworzenie ekonomii przedsiębiorstwa opartej o przedsiębiorczość, a nie o mechanizmy rynkowe – w ekonomii przedsiębiorczości decydującym czynnikiem jest sam człowiek, jego zdolności poznawcze, wyrażające się w naukowym przygotowaniu, zdolności do uczestniczenia w solidarnej organizacji [7]. Proces ten wymaga nowego spojrzenia na zysk, który nie może być jedynym regulatorem w biznesie. Obok niego ważniejszą rolę pełnią czynniki „ludzkie i moralne” i cnoty wspierające przedsięwzięcia, jak: rzetelność, pracowitość, roztropność, wiarygodność, uzasadnione ryzyko i męstwo.
Tak pojmowana przedsiębiorczość może być remedium reformowania zastanego kapitalizmu, który Jan Paweł II woli nazywać ekonomią przedsiębiorczości [8], gdyż to ona obecnie – zarówno w ujęciu ekonomicznym, jak i etycznym – staje się najistotniejszym wymiarem autentycznej gospodarki.
Do problemów przedsiębiorczości, wzrostu konkurencyjności i restrukturyzacji gospodarki oraz bezrobocia odnosi się dokument opublikowany po zakończeniu II Synodu Plenarnego Biskupów Polskich. Wyrażona w nim akceptacja i poparcie dla swobody prowadzenia działalności gospodarczej, wolnego rynku i konkurencji nie oznacza zgody na wszystkie ich przejawy. Gospodarka powinna być rozumiana jako wysiłek na rzecz wspólnego dobra, a podstawowymi kryteriami ekonomicznymi winny być: sprawiedliwość społeczna, pomocniczość i subsydiarność. Wolność gospodarcza nie może być wartością absolutną, a wolna konkurencja i rynek nie są dobrami samymi w sobie. Bazą dla działalności gospodarczej powinno być poszanowanie prawa własności i prawa do pracy, a zasadą dobrobyt i zrównoważony rozwój społeczno-ekonomiczny.
Biskupi wyraźnie wskazują również na potencjalne zagrożenia wynikające z wolności gospodarczej. Do głównych grzechów przedsiębiorców należą: korupcja, przestępstwa podatkowe, kradzież własności intelektualnej, „szara strefa”, złe warunki pracy, brak zabezpieczeń socjalnych.
Zdaniem biskupów powyższym zjawiskom można przeciwdziałać m.in. poprzez upowszechnianie określonych standardów etyczno-moralnych wśród przedsiębiorców. Należy przywrócić właściwe pojmowanie działalności gospodarczej, która jest wyrazem zaangażowania się w dobro wspólne, a nie zaspokajaniem wyłącznie indywidualnych potrzeb. Zysk odgrywa pozytywną rolę jako wskaźnik dobrego funkcjonowania przedsiębiorstwa, ale nie może być czynnikiem dominującym. Działalnością przedsiębiorcy nie może kierować jedynie pragnienie posiadania i pomnażania dobra własnego. Powinny powstać nowe typy przedsiębiorstw, w których idea wolności gospodarczej podporządkowana jest idei wolności ludzkiej.
Biskupi postulują także wprowadzenie rozwiązań, które w praktyce realizowałyby zasadę sprawiedliwości, rozumianą jako przeciwdziałanie nadmiernemu zróżnicowaniu społecznemu. Jako najpilniejsze potrzeby wskazują reformę systemu podatkowego oraz rozwój sektora małych i średnich przedsiębiorstw. Umocnienie małych i średnich przedsiębiorstw to nie tylko nowe miejsca pracy i szansa na samodzielność, szczególnie dla ludności wiejskiej, ale także ważny czynnik stanowiący podstawę do odbudowy klasy średniej.
Przypisy
- ↑ Centesimus annus, 43
- ↑ Sollicitudo rei socialis, 15
- ↑ Laborem exercens, 6
- ↑ Sollicitudo rei socialis, 15
- ↑ Laborem exercens, 5
- ↑ Centesimus annus, 32
- ↑ tamże
- ↑ tamże, 42
Bibliografia
Dzieła Jana Pawła II
- Centesimus annus, 32; 42;
- Laborem exercens, 5-6;
- Sollicitudo rei socialis, 15.
Publikacje innych autorów
- P. Drucker, Innowacje i przedsiębiorczość. Praktyka i zasady, Warszawa 1992;
- Encyklopedia biznesu, t. 1, Warszawa 1995;
- J. Stoner, E. Freeman, D. Gilbert, Kierowanie, Warszawa 2001.
Wybrane wypowiedzi Jana Pawła II o przedsiębiorczości
Należy zauważyć, że w dzisiejszym świecie — wśród wielu praw człowieka — ograniczane jest prawo do inicjatywy gospodarczej, które jest ważne nie tylko dla jednostki, ale także dla dobra wspólnego. Doświadczenie wykazuje, że negowanie tego prawa, jego ograniczanie w imię rzekomej „równości” wszystkich w społeczeństwie, faktycznie niweluje i wręcz niszczy przedsiębiorczość, czyli twórczą podmiotowość obywatela. W rezultacie kształtuje się w ten sposób nie tyle równość, ale „równanie w dół”. Zamiast twórczej inicjatywy, rodzi się bierność, zależność i podporządkowanie wobec biurokratycznego aparatu, który jako jedyny „dysponent” i „decydent”, jeśli wręcz nie „posiadacz” ogółu dóbr wytwórczych stawia wszystkich w pozycji mniej lub bardziej totalnej zależności, jakże podobnej do tradycyjnej, zależności pracownika-proletariusza w kapitalizmie. Stąd rodzi się poczucie frustracji lub beznadziejności, brak zaangażowania w życie narodowe, skłonność do emigracji, choćby tak zwanej emigracji wewnętrznej.
W tym sensie słusznie można mówić o walce z ustrojem gospodarczym rozumianym jako system zabezpieczający absolutną dominację kapitału oraz własności narzędzi produkcji i ziemi nad podmiotowością i wolnością pracy człowieka. W walce z tym systemem, modelem alternatywnym nie jest system socjalistyczny, który w rzeczywistości okazuje się kapitalizmem państwowym, lecz społeczeństwo, w którym istnieją: wolność pracy, przedsiębiorczość i uczestnictwo. Tego rodzaju społeczeństwo nie przeciwstawia się wolnemu rynkowi, ale domaga się, by poprzez odpowiednią kontrolę ze strony sił społecznych i państwa było zagwarantowane zaspokojenie podstawowych potrzeb całego społeczeństwa.
Na szlaku obecnej pielgrzymki od Dolnego Śląska, poprzez Wielkopolskę do Małopolski, aż po Tatry, ponownie dane mi było podziwiać piękno tej ziemi, zwłaszcza piękno polskich gór, z którymi tak się zżyłem od czasów mojej młodości. Widziałem zachodzące w mojej Ojczyźnie zmiany. Podziwiałem przedsiębiorczość moich rodaków, ich twórczą inicjatywę i wolę pracy dla dobra Ojczyzny. Tego wszystkiego z całego serca wam gratuluję! Oczywiście, jest też wiele problemów, które domagają się rozwiązania. Jestem przekonany, że Polacy znajdą w sobie dość mądrości i wytrwałości w budowaniu Polski sprawiedliwej, która gwarantuje godne życie wszystkim swym obywatelom — Polski, która umie się jednoczyć wokół wspólnych celów i wartości podstawowych dla każdego człowieka.
