Sytuacja moralna

Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014
Autor hasła: ks. Jarosław A. SOBKOWIAK MIC 

Sytuacja moralna – (łac. „situo” – umieszczam) – w szerokim znaczeniu: zespół okoliczności i warunków, w których coś się dzieje, lub położenie, w którym się ktoś znajduje.

Sytuacja moralna a sytuacjonizm

Od sytuacji moralnej należy odróżnić sytuacjonizm i etykę sytuacyjną. Pierwszy jest takim sposobem uprawiania refleksji moralnej, gdzie rezygnuje się z formułowania ogólnych reguł postępowania, czego konsekwencją jest subiektywizm i relatywizm. Etyka sytuacyjna polega natomiast na wyłączeniu (w niektórych przypadkach całkowitym) roli przedmiotu w ocenie moralnej, absolutyzując zmienne okoliczności.

W tradycji moralnej i filozoficznej sytuacja moralna odgrywała zawsze istotną rolę. Natomiast etyka sytuacyjna doczekała się szczególnie ostrego potępienia w orzeczeniu Świętego Oficjum . Uznano, iż w wielu kwestiach jest ona sprzeczna z rzeczywistością oraz zasadami zdrowego rozumu i nosi ślady relatywizmu oraz modernizmu, odbiegających od tradycji nauki katolickiej .

Nauczanie Jana Pawła II nt. sytuacji moralnej

W nauczaniu Jana Pawła II na temat sytuacji moralnej zauważa się szczególne jej powiązanie z sumieniem, które będąc wyrazem rozumu praktycznego, stosuje uniwersalne i wieczyste zasady do konkretnych czynów. Niewątpliwie to, co należy czynić w danej sytuacji, zależy od okoliczności, niemniej istnieją zachowania, które nigdy i w żadnej sytuacji nie mogą uchodzić za działania właściwe – to znaczy zgodne z ludzką godnością . Ważne jest poznanie sytuacji, które nie sprowadza się jedynie do suchego przytoczenia danych. Jeszcze ważniejsze jest jej interpretowanie, gdyż tego domaga się wieloznaczność zjawiska działania moralnego. Równie decydujące jest rozeznanie, szczególnie to, które dokonuje się w świetle i mocy Ewangelii . Przestrzeganie prawa Bożego jest bowiem możliwe w każdej sytuacji, również w sytuacjach najtrudniejszych .

Tłem do papieskiego rozumienia roli sytuacji moralnej w moralności jest jej odniesienie do prawdy o człowieku. Papież wskazuje, iż ludzka godność bardziej niż sytuacja decyduje o moralności czynu. Człowiek w każdej sytuacji musi postępować na miarę tego, kim jest . Wezwanie do odkrywania siebie w danej sytuacji jest przede wszystkim wezwaniem do szukania prawdy sytuacji, ta zaś zakłada, że każdy czyn musi być oceniony według kryterium natury etyczno-moralnej, a nie sytuacyjnej . Z sytuacją moralną wiąże się również fałszywe rozumienie autonomii rzeczywistości ziemskich, które w konsekwencji prowadzi do odcięcia stworzenia od Stwórcy, kwestionując godność osoby , gdyż moralność czynów wyraża się w kontekście godności i powołania danych przez łaskę .

W wymiarze praktycznym sytuacja moralna jawi się zawsze jako rzeczywistość do przekroczenia przez ludzki byt, ponieważ pierwszą „sytuacją” człowieka jest grzech, a pierwszym wezwaniem zrodzonym z sytuacji jest wezwanie do wyzwolenia . W sytuacji moralnej uczestniczy zawsze człowiek, grzech natomiast jest wydziedziczeniem z człowieczeństwa . Ostatecznie można stwierdzić, iż sytuacja moralna jest subiektywnym i niebezpiecznym kluczem oceny moralnej czynu, jeśli staje się jedynym punktem odniesienia. Papież zauważa, że poziom sumienia, poziom wartości moralnych – to najważniejszy wymiar doczesności i historii. Historia bowiem jest pisana nie tylko wydarzeniami, które rysują się niejako „od zewnątrz” – jest ona przede wszystkim pisana „od wewnątrz”: jest historią ludzkich sumień, moralnych zwycięstw lub klęsk .

Bibliografia

Dzieła Jana Pawła II

• Christifideles laici 4; 16-17; 34; 39; 44;
• Dominus et Vivificantem;
• Evangelium Vitae'
• Familiaris consortio;
• Pastores dabo vobis 7-8; 10;
• Reconciliatio et paenitentia 13; 16; 18; 21; 26;
• Solicitudo Rei Socialis 36;
• Veritatis Splendor 39; 52; 73; 102;
• List do Młodych Parati semper 6-8;
• "Człowiek w polu odpowiedzialności", Lublin 1991;
• "Być człowiekiem sumienia", red. K. Gryz. Kraków 1998.

Publikacje innych autorów

• S. Rosik. Sytuacjonizm etyczny a chrześcijańska roztropność: studium teologicznomoralne. Poznań 1986;
• Tenże. Autonomia sfery moralnej i jej uwarunkowania. STV 31:1993 nr 1;
• J. Nagórny. Współczesny człowiek – drogą Kościoła. Refleksja nad nauczaniem Jana Pawła II. RT 40:1993 z. 3;
• S. Rosik. Problem etycznego sytuacjonizmu. W: Teologia moralna u kresu II tysiąclecia. Red. J. Nagórny, K. Jeżyna. Lublin 1998;
• J. Nagórny. Co Kościół ma do powiedzenia człowiekowi przełomu tysiącleci (w perspektywie Wielkiego Jubileuszu Roku 2000). W: Jezus Chrystus wczoraj i dziś, i na wieki. Red. I. Dec. Wrocław 1999;
• Tenże. Z Janem Pawłem II w trzecie tysiąclecie. W: Codzienne pytania Antygony. Księga pamiątkowa ku czci Księdza Profesora Tadeusza Stycznia z okazji 70. urodzin. Red. A. Szostek, A. Wierzbicki. Lublin 2001;
• Tenże. Chrześcijański sytuacjonizm etyczny? Próba odpowiedzi Księdza Profesora Seweryna Rosika. RT 50:2003 z. 3.

Wybrane wypowiedzi Jana Pawła II o sytuacji moralnej

—