Kultura

Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014
Autor hasła: Krystyna CZUBA    

Kultura – (łac. „cultura”, od: „colo” −uprawiać) – właściwość człowieka, stanowiąca jego atrybut i specyfikę; powstaje za sprawą świadomego działania. Istnieje wiele definicji kultury, ponieważ pojęciem tym posługują się różne dyscypliny naukowe. W Polsce, jako jeden z pierwszych, terminem tym posłużył się J. Lelewel (1824), określając mianem „kultura” doskonalenie moralne człowieka. Od połowy XIX wieku istnieje zainteresowanie kulturą w aspekcie socjologicznym i antropologicznym. Pojęcie „kultura” bywa także używane wieloznacznie, często instrumentalnie, dla doraźnych celów ideologicznych lub politycznych („Kulturkampf”, „rewolucja kulturalna” Mao Tsetunga). Nie da się jednak w pełni opisać kultury tylko od strony socjologicznej. Człowiek bowiem realizuje swoje człowieczeństwo we właściwej mu transcendencji przez odniesienie do prawdy, dobra, piękna i „sacrum”. Kultura stanowi wszystko to, co ludzkość wytworzyła i co poszczególni ludzie sobie przyswoili jako całokształt życia moralno-duchowego. W taki sposób opisuje kulturę Sobór Watykański II . Wielu współczesnych teologów dostrzega zagrożenia kultury, które wynikają z niewłaściwej wizji antropologicznej.

Nauczanie Jana Pawła II nt. kultury

Kultura – jako zjawisko związane z człowiekiem – jest tematem wiodącym dla całego nauczania Jana Pawła II. Punktem wyjścia dla tego nauczania jest wizja stworzenia człowieka i świata przez Boga oraz nakaz czynienia ziemi sobie poddanej (Rdz 1,28). U podstaw tego opisu leży prawda o człowieku jako osobie i jego transcendencji. Człowiek, tracąc porozumienie z Bogiem, odrywa się od przymierza, jakie Bóg zawarł z nim w dziele kultury . Według Jana Pawła II, oznacza nie tylko tożsamość człowieka, lecz afirmację jedynie dla niego samego ; jest kształtowaniem samego człowieka i świata przez człowieka. Papież widzi człowieka jako „koronę” wszystkich działań, cel i sens kultury. Podkreśla, że człowiek – jako twórca kultury – powinien przyjąć za jej fundament trzy podstawowe wyznaczniki: prawdę, dobro i piękno . Relacja pomiędzy kulturą a prawdą jest podstawowa . Dobro oznacza odpowiedzialność za prawdę, którą określa godność osoby . Piękno jest powołaniem zadanym przez Stwórcę wraz z darem talentu artystycznego (List do artystów, 3); jest uwarunkowane prawdą i dobrem.

Praca ludzka stanowi także cząstkę kultury . Człowiek, zarówno przez pracę, jak i poprzez kulturę, bardziej staje się człowiekiem . Człowiek – jako twórca kultury – powinien zharmonizować wartości cywilizacji kulturowej z zasadami sumienia . Człowiek jest nie tylko twórcą kultury, ale także jej adresatem. Człowiek jest jednocześnie i dzieckiem i ojcem kultury, w której żyje ; jest jej odbiorcą i twórcą. Kultura, pojmowana integralnie, obejmuje dwa wymiary człowieka: to, czym jest, i to, co posiada . Jan Paweł II mówi o pierwszeństwie wartości duchowych we wszystkich dziedzinach kultury . Podstawowym fundamentem i środowiskiem kultury ludzkiej jest rodzina. Rodzina uczy człowieczeństwa i „uczłowiecza człowieka”, a więc uczy tej prawdy i podstawy, od której zaczyna się kultura: prawdy o świętości i godności życia ludzkiego, o właściwej relacji między mężczyzną a kobietą, o szacunku do rodziców, a także do ludzi starszych . Rodzina jest drogą do moralnego wychowania człowieka w obrębie podstawowej kultury. Jan Paweł II podkreśla moralny wymiar kultury w płaszczyźnie narodu i ojczyzny. Jego zdaniem, kultura jest „spoiwem narodu”: Każdy człowiek, każdy naród, każda kultura i cywilizacja mają swoją rolę do wypełnienia i swoje miejsce w tajemniczym planie Boga i powszechnej historii zbawienia . Papież apeluje o kulturę otwartą na drugiego człowieka, niezależnie od tego, do jakiego ludu czy narodu on należy .

Istotny wpływ na współczesną kulturę mają środki przekazu. Jan Paweł II nazywa je „areopagiem” współczesnej kultury. Są głównym narzędziem informacyjnym i formacyjnym, przewodnikiem zachowań indywidualnych i społecznych . Mają one oddziaływanie pozytywne i negatywne.

Jan Paweł II, mówiąc o kulturze, pokazuje ją przede wszystkim jako system wartości, które potwierdzają i rozwijają człowieka oraz całą ludzką społeczność. Kultura jest zespołem wartości różnych jakościowo, dlatego można i należy mówić o hierarchii wartości. Odniesieniem zasadniczym wobec wszystkich wartości jest człowiek i jego godność . Papież wyraźnie wskazuje, że istnieje chrześcijański system wartości w kulturze. Nauka o chrześcijańskich wartościach w kulturze ma za podstawę wcielenie Syna Bożego i Jego zbawczą misję. Aksjologia, którą proponuje kultura, skupia się na fakcie, że Jezus Chrystus jest Boskim Prawodawcą .

Jan Paweł II dostrzega poważny kryzys we współczesnej kulturze, zwłaszcza kulturze moralnej. Apeluje o właściwą antropologię kulturową. Jest przekonany, że przyszłość człowieka zależy od kultury, zależy w większym niż kiedykolwiek stopniu od naszych zbiorowych wyborów moralnych .

Bibliografia

Dzieła Jana Pawła II

• Ecclesia in Europa 100-103
• Familiaris consortio 37
• Laborem exercens 4;9
• Redemptor hominis 13; 15
• Slavorum Apostoli 7
• Veritatis Splendor 2; 6; 12; 16; 23;26; 29; 41; 51; 53
• Wiara i kultura: Dokumenty, przemówienia, homilie, Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1988
• Papież Jan Paweł II do Polonii i Polaków za granicą 1979-2003: przemówienia, listy, telegramy, Apostolicum, Ząbki 2007
• List do artystów, np. Wydawnictwo Wrocławskiej Księgarni Archidiecezjalnej TUM, Wrocław 2005
• Uniwersytety w nauczaniu Jana Pawła II. T.1, Instytut Badań Naukowych Wyższej Szkoły Zarządzania i Przedsiębiorczości im. Bogdana Jańskiego, Warszawa 1999;
• Uniwersytety w nauczaniu Jana Pawła II. T.2, Instytut Badań Naukowych Wyższej Szkoły Zarządzania i Przedsiębiorczości im. Bogdana Jańskiego, Warszawa 2000
• A. Frossard, Nie lękajcie się: rozmowy z Janem Pawłem II, Znak, Kraków 2005

Publikacje innych autorów

• Mieczysław Albert Krąpiec, Człowiek w kulturze, Gutenberg-Print, Warszawa 1986
• Jarosław Merecki (red.), Wokół encykliki Veritatis splendor, Tygodnik Katolicki Niedziela, Częstochowa 1994
• Czesław Bartnik, Kultura i świat osoby, Standruk, Lublin 1996
• Krystyna Czuba, Idea Europy kultur w nauczaniu Jana Pawła II, Soli Deo, Warszawa 2003

Wybrane wypowiedzi Jana Pawła II o kulturze

Służba na rzecz osoby i ludzkiego społeczeństwa wyraża się i urzeczywistnia w tworzeniu i przekazywaniu kultury, co — zwłaszcza w naszych czasach — stanowi jedno z najpoważniejszych zadań ludzkiego współżycia i społecznego rozwoju. W świetle nauki Soboru przez „kulturę” rozumiemy „wszystko, czym człowiek doskonali i rozwija wielorakie uzdolnienia swego ducha i ciała; stara się drogą poznania i pracy poddać sam świat pod swoją władzę; czyni bardziej ludzkim życie społeczne tak w rodzinie, jak i w całej społeczności państwowej przez postęp obyczajów i instytucji; wreszcie w dziełach swoich w ciągu wieków wyraża, przekazuje i zachowuje wielkie doświadczenia duchowe i dążenia na to, aby służyły one postępowi wielu, a nawet całej ludzkości”. Tak pojętą kulturę należy uważać za wspólne dobro każdego ludu, za wyraz jego godności, wolności i twórczego zmysłu; za świadectwo jego dziejowej drogi. W szczególności, tylko w obrębie kultury i poprzez kulturę wiara chrześcijańska staje się historyczna i tworzy historię.

— Christifideles Laici, 41

Kultura to gleba, z której naród może czerpać soki niezbędne dla swego wzrostu i rozwoju.

— Homilia wygłoszona podczas Mszy św. beatyfikacyjnej bpa Antoniego Marcina Slomška, 3

Inspiracja chrześcijańska nie przestaje być głównym źródłem twórczości polskich artystów. Kultura polska stale płynie szerokim nurtem natchnień mających swoje źródło w Ewangelii. To przyczynia się zarazem do gruntownie humanistycznego charakteru tej kultury — to czyni ją tak głęboko, tak autentycznie ludzką, ,,...albowiem — jak pisze Mickiewicz w Księgach pielgrzymstwa polskiego — cywilizacja, prawdziwie godna człowieka, musi być chrześcijańska”.

— Przemówienie do młodzieży zgromadzonej na Wzgórzu Lecha, 3

Dzieje narodu zasługują na właściwą ocenę wedle tego, co wniósł on w rozwój człowieka i człowieczeństwa, w jego świadomość, serce, sumienie. To jest najgłębszy nurt kultury. To jej najmocniejszy zrąb. To jej rdzeń i siła. Otóż tego, co naród polski wniósł w rozwój człowieka i człowieczeństwa, co w ten rozwój również dzisiaj wnosi, nie sposób zrozumieć i ocenić bez Chrystusa. „Ten stary dąb tak urósł, a wiatr go żaden nie obalił, bo korzeń jego jest Chrystus” (Piotr Skarga, Kazania sejmowe). Trzeba iść po śladach tego, czym — a raczej kim — na przestrzeni pokoleń był Chrystus dla synów i córek tej ziemi. I to nie tylko dla tych, którzy jawnie weń wierzyli, którzy Go wyznawali wiarą Kościoła. Ale także i dla tych, pozornie stojących opodal, poza Kościołem. Dla tych wątpiących, dla tych sprzeciwiających się.

— {{{2}}}

Linki zewnętrzne

• Hasło "Kultura" w Zintegrowanej Bazie Tekstów Papieskich