Pokora

Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014
Autor hasła: ks. Arkadiusz OLCZYK 

Pokora – (łac. humilitas) – cnota moralna przypominająca o przyziemności człowieka, chroniąca przed pokusą wywyższania się, szukania nienależnych honorów, przeceniania własnych zdolności; jej przeciwieństwem jest pycha.

Pokora w nauczaniu chrześcijańskim

W języku potocznym pokora często bywa niesłusznie utożsamiana z potulnym uleganiem innym oraz apatią wobec przeciwieństw życiowych. Tymczasem dobrze pojmowana cnota pokory wyrzeka się fałszywych kompromisów, tchórzostwa i małoduszności. Człowiek pokorny nie czyni jednak niczego dla swojej chwały, dla zaszczytów czy stanowiska. Miłuje prawdę i w jej świetle krytycznie ocenia siebie, swoje poczynania i możliwości. Pokory stanowi szczególny wyraz miłości bliźniego i realizuje się w trosce o dobro innych. W rozumieniu chrześcijańskim pokora jest afirmacją prawdy o sobie w obliczu Boga. Wyraża się gotowością do pełnienia woli Bożej.

W Starym Testamencie moralną postawę pokory odkrywamy w zapowiedziach przyszłego Mesjasza oraz w aktach uniżenia przed Bogiem, np. Abrahama , Mojżesza, Hioba czy Dawida . Jej pełnym objawieniem jest życie Chrystusa, dlatego Ojcowie Kościoła nazywają pokorę „cnotą Chrystusową”. Tradycja ascetyczna wymienia różne stopnie pokory – św. Benedykt w swojej „Regule” pisze o 12 stopniach pokory w duchowym postępie mnicha: od bojaźni do miłości Boga. Chrześcijańskie rozumienie pokory odrzucali między innymi Immanuel Kant, Fryderyk Nietzsche i Artur Schopenhauer.

Pokora w ujęciu Jana Pawła II

Cnota pokory stanowi stały element nauczania kościelnego, co znajduje potwierdzenie w wielu dokumentach Soboru Watykańskiego II oraz w nauce poszczególnych papieży. Osoba Jana Pawła II nadaje pokorze wyjątkowy wymiar. Jego nauczanie o pokorze łączy się z pokorną postawą życiową. Ojciec Święty jest szczególnym przykładem i wzorem przeżywania starości, niesprawności i cierpienia w duchu pokory Już w swojej pierwszej encyklice Redemptor hominis Papież akcentuje, że człowiek i Kościół Chrystusowy nie mogą zagubić ducha pokory i poddać się pokusie tryumfowania, przed czym ostrzegał również Sobór Watykański II. Wzywa, by Kościół na wzór swego Mistrza [...] kierował się pokorą, żeby był krytyczny w stosunku do wszystkiego, co stanowi o jego ludzkim charakterze [...], żeby nieustannie wiele od siebie wymagał. Jan Paweł II wskazuje na ewangelię pokory zapisaną w całym ziemskim życiu Bożego Syna, który jakże często dawał wyraz pokornego pełnienia woli Ojca, uniżenia , przyjęcia losu ludzkiego we wszystkich wymiarach . Jezus jest najdoskonalszym przykładem pokory dla nas: Uczcie się ode Mnie, bo jestem cichy i pokornego serca . W kontekście Chrystusowej lekcji o pokorze Papież przywołuje osobę świętego Józefa, który dowodzi swoją postawą, że: aby być dobrym i autentycznym naśladowcą Chrystusa nie trzeba dokonywać wielkich rzeczy, ale wystarczy posiąść cnoty zwyczajne, ludzkie, proste . Naśladowanie Jezusa w pokorze winno być naszą chlubą . Od Chrystusa stale mamy się także uczyć tego oblicza pokory, jakim jest przebaczanie i okazywanie miłosierdzia bliźnim .

Jan Paweł II – za encykliką Humanae vitae|Humanae vitae Pawła VI – odnosi cnotę i postawę pokory do sakrament pojednania praktykowanie pokory i umartwienia należy do samej jego natury . Również w formacji duchowej – zdaniem Papieża – pokora ma swoje niezastąpione miejsce. Formacja przyszłych kapłanów ma na celu przygotowanie ich do bezinteresownej służby dla innych, którą Jezus ukazał jako program życia, pokornie umywając nogi apostołom . Ojciec Święty uznaje świadectwo życia ubogiego, pokornego i czystego za podstawową formę ewangelizacji braci i sióstr . Chrześcijańska cnota pokory winna być na stałe wpisana w ewangeliczne świadectwo życia .

Bibliografia

Dzieła Jana Pawła II

• Christifideles laici 26
• Catechesi tradendae 61
• Dives in misericordia 14
• Familiaris consortio 33
• Pastores dabo vobis 27; 49; 81
• Redemptoris custos 24
• Reconciliatio et paenitentia 31; 35
• Vita consecrata 102
• Katechezy. Kosciół, Kraków-Ząbki 1999.
• Karol Wojtyła, Elementarz etyczny, Wrocław 1995

Publikacje innych autorów

• M. Kinzer, Pokora chrześcijanina, Kraków 1996;
• J. L. Lorda, Pokora, „Memoranda” 72:1998 nr 2;
• J. Rudniański, O pokorze, „W drodze” 23:1995 nr 3;
• T. Sikorski, Pokora. W: "Słownik teologiczny". Red. A. Zuberbier. Katowice 1998.
• S. Witek, Relacje pokory w układzie cnót, "Roczniki Teologiczno-Kanoniczne" 11:1964 z. 3;
• J. Tischner, Pokora czyli odzyskiwanie siebie, Kraków 1993;

Wybrane wypowiedzi Jana Pawła II o pokorze

Oto przed chwilą usłyszała, że ma począć i porodzić Syna, który będzie panował na tronie Dawida jako Syn Najwyższego. Z pewnością nie rozumiała w pełni tajemnicy tego Bożego zrządzenia, ale wiedziała, że oznacza ono całkowitą zmianę w rzeczywistości Jej życia. Nie pytała jednak: czy rzeczywiście się to stanie? czy musi się to stać? ale tylko: jak to się stanie? Bez wątpliwości i zastrzeżeń przyzwalała na to, aby Boże działanie zmieniło Jej życie. To pytanie wyrażało Jej pokorę wiary — gotowość oddania swej egzystencji na służbę Bożej tajemnicy, choć Ona sama nie mogła rozumieć, jak się to dokona.

Ta pokora — uniżenie ducha i poddanie w wierze — wyraziła się w sposób szczególny w Jej fiat: «Oto ja, służebnica Pańska, niech mi się stanie według twego słowa!» (Łk 1, 38). Dzięki pokorze Maryi mogło się spełnić to, o czym dalej mówią słowa Magnificat:

«Przeto wszystkie narody, co ziemię osiędą, Odtąd błogosławioną mnie nazywać będą. Bo wielkimi darami uczczonam od Tego, którego moc przedziwna, święte imię Jego» (por. Łk 1, 48-49).

Głębi pokory odpowiada wielkość daru. Wszechmocny uczynił Jej «wielkie rzeczy» (por. Łk 1, 49), Ona zaś pokornie potrafiła je przyjąć i przekazać wszystkim pokoleniom wierzących. Oto droga, którą szła do nieba Maryja, Matka Zbawiciela, wyprzedzając na niej wszystkich świętych i błogosławionych Kościoła.

— homilia podczas Mszy św. na placu św. Piotra w 50. rocznicę ogłoszenia dogmatu o Wniebowzięciu Najświętszej Maryi Panny Watykan 1 listopada 2000.

«Gdybyście mieli wiarę... Słudzy nieużyteczni jesteśmy». Wiara nie szuka rzeczy niemożliwych, ale stara się być użyteczna, służąc braciom i nie tracąc z oczu perspektywy Królestwa. Tajemnicą jej wielkości jest pokora: «Słudzy nieużyteczni jesteśmy». Wiara pokorna jest wiarą prawdziwą. A prawdziwa wiara, nawet tak mała «jak ziarno gorczycy», może dokonać rzeczy niezwykłych.

— homilia wygłoszona podczas Mszy św. odprawionej na błoniach Znjan, Split, 4 października 1998.

"Znosząc siebie nawzajem" - mówi dalej List do Efezjan, kreśląc prawdziwy program chrześcijańskiego współżycia Ludu Bożego. Mamy postępować "z całą pokorą i cichością", a także "z cierpliwością". To również lekcja tolerancji, którą w naszej polskiej historii udało się wcielić w życie w sposób dość zadowalający.

Jednak to zaledwie pierwszy, łatwiejszy punkt programu napisanego dla chrześcijan. Czytamy bowiem: "Znosząc siebie nawzajem w miłości" (Ef 4,2). "Znosić się (...) w miłości" znaczy więcej niż tylko tolerować.

"Znosić się w miłości" to także usiłować zrozumieć; zrozumieć, by wybaczyć; "znosić się w miłości" to również akceptować, czuć się wewnętrznie bliskim, chcieć przebywać we wspólnocie, poczuwać się do wspólnoty, to spieszyć, by wspierać, to chcieć współpracować i współtworzyć.

— przemówienie wygłoszone w czasie nabożeństwa ekumenicznego w ewangelickim kościele pw. Przenajświętszej Trójcy, Warszawa, 9 czerwca 1991 roku.

Linki zewnętrzne

Hasła w Zintegrowanej Bazie Tekstów Papieskich

• "pokora"