Slavorum apostoli
Treść hasła pochodzi z publikacji „Jestem z Wami: kompendium twórczości i nauczania Karola Wojtyły - Jana Pawła II”, Wydawnictwo M, Kraków 2010 Autor hasła: o. Maciej Zięba OP
Slavorum apostoli (Na 1100 rocznicę dzieła ewangelizacji Św. Cyryla i Metodego) - encyklika Slavorum apostoli opublikowana została 2 czerwca 1985 z okazji tysięcznej rocznicy śmierci św. Metodego, brata św. Cyryla. Obaj bracia z Salonik (w starożytności Tesaloniki) są ważnymi postaciami dla Jana Pawła II. Już w roku 1980 w liście Egregiae virtutis ogłosił on Cyryla i Metodego współpatronami naszego kontynentu, dołączając ich do św. Benedykta z Nursji i podkreślając prze to dwie wielkie tradycje chrześcijańskiej Europy. Cyryl i Metody stanowią jakby ogniwo łączące, jakby duchowy pomost pomiędzy nurtem tradycji wschodniej i zachodniej, które łączą się razem w jedną wielką Tradycję Kościoła powszechnego.
Spis treści
Tezy encykliki
Ta najmniejsza objętościowo encyklika Jana Pawła II zawiera przede wszystkim obszerny rys biograficzny świętych Braci Sołuńskich oraz przypomina znaczenie chrystianizacji ludów słowiańskich dla całej Europy. Życiorysy te są ogromnie barwne, gdyż obaj bracia porzucili świetnie się zapowiadające kariery (Metody – polityczną, był wysokiej rangi urzędnikiem – archontem, Konstantyn, wstąpiwszy do zakonu i przybrawszy imię Cyryl – kościelną, był doradcą i sekretarzem patriarchy Konstantynopola), aby pod osłoną klauzury oddać się życiu kontemplacyjnemu. Po krótkim pobycie w klasztorze zostali jednak posłani z misją na Krym i na Półwysep Arabski. Około roku 863 podejmują się, na prośbę księcia Moraw Rościsława, kolejnej misji wśród narodów słowiańskich. Zgadzają się na to, ze względu na znajomość języka, ale misja ma zarazem polityczny charakter. Rościsław pragnie bowiem uniezależniać się od wpływów niemieckich i łacińskich. Nie tylko z tego względu jest to jednak dla nich czas niezmiernie trudny. Po pierwsze – napotykają na wiele oznak wrogości ze strony Słowian, uznających ich za obcych; a po drugie – ich nowatorski sposób ewangelizacji, odwaga inkulturowania Dobrej Nowiny w – nie znającą dotąd chrześcijaństwa – kulturę, spotyka się niekiedy wewnątrz samego Kościoła z podejrzliwością, a nawet agresją. Z tego powodu Metody jest dwukrotnie więziony i obaj bracia muszą wyjaśniać swój sposób ewangelizowania papieżowi Mikołajowi I. Później, w roku 879, wobec Jana VIII, musi to czynić sam Metody (Cyryl zmarł w 869). Jednakże świętość życia braci, cierpliwość i ofiarność, a także wielka odwaga misjonarska, połączona ze świetnym wykształceniem przekonały w końcu osoby im niechętne do ich racji. Wiekopomnym dziełem obu misjonarzy Słowian było przetłumaczenie ksiąg liturgicznych na język staro-cerkiewno-słowiański, a więc wyrażenie w nowym języku dorobku całej teologii, co zapewniło im miejsce nie tylko w historii Kościoła, ale też w dziejach wielu narodów Europy Środkowo-Wschodniej. W historycznym rozwoju Słowian obrządku wschodniego język ten odegrał taką rolę, jak na Zachodzie łacina; a ponieważ jako żywy język utrzymał się od niej znacznie dłużej – po części aż do XIX wieku – i na kształtowanie się rodzimych języków literackich wywarł wpływ bardziej bezpośredni dzięki bliskim związkom pokrewieństwa.
Ze względu na polonicum, zamieszczoną w encyklice wzmiankę o Krakowie, warto zacytować cały 21 punkt z ostatniego rozdziału encykliki: Bracia Sołuńscy byli dziedzicami nie tylko wiary, ale i kultury starożytnej Grecji, kontynuowanej przez Bizancjum. Wiadomo zaś, jakie znaczenie posiada to dziedzictwo dla całej kultury europejskiej, a bezpośrednio czy pośrednio dla kultury ogólnoludzkiej. W dziele ewangelizacji, którego dokonali jako pionierzy na terenie zamieszkałym przez ludy słowiańskie, zawiera się równocześnie prototyp tego, co dzisiaj nosi nazwę «inkulturacji» – wcielenia Ewangelii w rodzime kultury – oraz wprowadzenie tych kultur w życie Kościoła.
Wcielając Ewangelię w rodzimą kulturę ludów ewangelizowanych, święci Cyryl i Metody położyli szczególne zasługi dla ukształtowania się i rozwoju tej kultury, a raczej wielu kultur. Wszystkie bowiem kultury narodów słowiańskich zawdzięczają swój «początek» lub własny rozwój dziełu Braci Sołuńskich. Oni bowiem, tworząc w sposób oryginalny i genialny alfabet języka słowiańskiego, wnieśli zasadniczy wkład w kulturę i literaturę wszystkich narodów słowiańskich.
Przekład zaś Ksiąg świętych, dokonany następnie przez Cyryla i Metodego oraz ich uczniów, nadał moc i godność kulturową staro-cerkiewno-słowiańskiemu językowi liturgicznemu, który na długie wieki stał się nie tylko językiem kościelnym, ale także urzędowym i literackim, a nawet potocznym językiem warstw oświeconych większej części narodów słowiańskich – zwłaszcza wszystkich Słowian obrządku wschodniego. Był również używany w kościele św. Krzyża w Krakowie, przy którym osiedlili się słowiańscy Benedyktyni. Tutaj ukazały się pierwsze drukowane w tym języku księgi liturgiczne. Do dzisiaj jest to język używany w bizantyjskiej liturgii Wschodnich Kościołów słowiańskich obrządku konstantynopolitańskiego katolickiego i prawosławnego w Europie wschodniej i południowo-wschodniej oraz w różnych krajach Europy zachodniej, a także w rzymskiej liturgii katolików w Chorwacji.
Encyklika zajmuje się jednak nie tylko problemami niezwykłej spuścizny Braci Sołuńskich. Podkreśla też – można powiedzie w sposób proroczy, gdyż wówczas nikt jeszcze nie poruszał tego tematu – problem jedności podzielonej murem berlińskim Europy, do której należą dwie wielkie tradycje: zachodnia i wschodnia. Realizując własny charyzmat Cyryl i Metody wnieśli decydujący wkład w budowę Europy nie tylko jako wspólnoty wiary chrześcijańskiej, ale także jako organizmu państwowego i kulturowego. Dzisiaj również nie ma innej drogi do przezwyciężenia napięć i naprawienia rozłamów czy usunięcia antagonizmów zarówno w Europie jak i w świecie, które zagrażają wywołaniem straszliwego zniszczenia życia i wartości.
Jan Paweł II ukazuje również Braci Sołuńskich jako patronów ekumenizmu, ważnych patronów współczesnych dążeń do zjednoczenia chrześcijan. Przypomina Kościołowi – dając ich postaci za wzór – ważkie cechy misjonarzowania świętych braci: łączenie prawowierności i szacunku dla depozytu wiary z głębokim zrozumieniem oryginalności kultury Słowian i dążeniem do obrony ich politycznej odrębności, oraz budowanie Kościoła środkami pokojowymi. Papieska medytacja nad żywotami Cyryla i Metodego jest więc bardzo aktualna, gdyż ukazywali oni w swoich działaniach katolickość Kościoła i realizowali w praktyce trudne ideały wcielania Dobrej Nowiny o Jezusie Chrystusie w różnorakie kultury: Ewangelia nie prowadzi do zubożenia czy zgaszenia tego, co każdy człowiek, lud i naród, każda kultura w ciągu historii poznają i realizują jako dobro, prawdę i piękno. Zachęca raczej, by te wartości zostały zasymilowane i rozwijane … Konkretny wymiar katolickości wpisany przez Chrystusa Pana w samą konstytucję Kościoła nie jest czymś statycznym, oderwanym od historii i płytko ujednoliconym, ale rodzi się i rozwija poniekąd codziennie jako nowość z jednomyślnej wiary wszystkich, którzy wierzą w Trójjedynego Boga. Papież – w podzielonym politycznie i kulturowo oraz rozdartym konfliktami świecie – z naciskiem podkreśla, że każdy naród i każda kultura ma swoje miejsce w zbawczym planie Boga oraz że być chrześcijaninem w naszych czasach oznacza być twórcą komunii w Kościele i w społeczeństwie. Służą temu celowi: otwartość ducha ku braciom, wzajemne zrozumienie, gotowość współpracy na drodze wspaniałomyślnej wymiany dóbr kulturowych i duchowych.
Tak więc jubileuszowa, historyczna medytacja o żyjących ponad 1000 lat temu, w IX wieku, Cyrylu i Metodym stała się dla Jana Pawła II okazją do naszkicowania nowoczesnego programu głoszenia Dobrej Nowiny w wielokulturowym świecie, często głęboko, wręcz dramatycznie dziś podzielonym.
Linki zewnętrzne
Encyklika Slavorum apostoli
Opracowania nt. encykliki Slavorum apostoli
- Adam Boniecki, Katarzyna Kolenda-Zaleska, Zrozumieć papieża : rozmowy o Janie Pawle II, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Kraków 2012 ISBN 9788324019380
- Jan Andrzej Kłoczowski, Zawierzyć prawdzie : o encyklikach Jana Pawła II : próba osobistej lektury, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2006 ISBN 8308038875
- Jan Krucina, Co mówi Papież : nauczanie społeczne Jana Pawła II, TUM, Wrocław 2005 ISBN 8388301985
- Dives in misericordia : tekst i komentarz / Jan Paweł II ; red. Stanisław Hagy, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 1983 ISBN 8300006648
- Encyklika Ojca Świętego Jana Pawła o Bożym Miłosierdziu Dives in misericordia / Jan Paweł II ; komentarz Jan Krucina, TUM, Wrocław 1996 ISBN 8386204931
