Pluralizm

Z Centrum Myśli Jana Pawła II - WIKIJP2
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania 
 Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom
 2014. Autor hasła: ks. Robert NĘCEK.

Pluralizm – (łac. „pluralis” – mnogi, jeden z wielu, należący do większej liczby) – faktyczne i zarazem postulowane przez niektóre wizje życia społecznego zróżnicowanie postaw i zachowań, często od siebie niezależnych i autonomicznych, odnoszących się do wszystkich dziedzin ludzkiego życia; uprawniona różnorodność opinii, instytucji, poglądów, idei i grup społecznych, podlegających wzajemnej tolerancji, współistnieniu i uznaniu; zasadniczo wyróżnia się pojednanie społeczny, etniczny, kulturowy, idei, wyznaniowy, religijny, demokratyczny i teologiczny. W tym znaczeniu pojednanie nie należy traktować jako mniejszego zła, lecz jako coś niezwykle pozytywnego (np. wolność) w życiu obywatelskim i religijnym. Nie oznacza rozbijania jedności, lecz przyczynianie się do wszechstronnego spojrzenia na rzeczywistość. Pluralizm bywa jednak rozumiany jako odrzucenie istnienia absolutnej prawdy i niezmiennych zasad moralnych, wówczas jest powiązany (a nawet utożsamiany) z relatywizmem moralnym. W nauce społecznej Kościoła akceptuje się prawdę, że ta sama wiara chrześcijańska może być drogą do różnych form zaangażowania społeczno-politycznego. Paweł VI pisał: W sytuacjach konkretnych, licząc się z poczuciem solidarności przeżywanej przez każdego – należy uznać za uprawnioną rozmaitość możliwego wyboru. Ta sama wiara chrześcijańska może prowadzić do różnych form zaangażowania [1].

Wartość pluralizmu w nauczaniu Jana Pawła II

Jan Paweł II uznaje fakt istnienia różnic, uważa je za coś naturalnego i wskazuje na konieczność ich poszanowania. Wzywając do solidarności, przypomina zarazem, że w dążeniu do jedności chodzi jednocześnie o uszanowanie wszystkich odmienności, jakie pomiędzy ludźmi zachodzą. A więc jedność w wielości, a więc pluralizm [2]. Papież nie uważa jednak, że pojednanie jest wartością samą w sobie. Pluralizm – rozumiany jako różnorodność i wielość – docenia ludzką wolność, ale jej nie przecenia i nie absolutyzuje. Granicę wolności w pluralizmie stanowi odniesienie do obiektywnej prawdy. Według Papieża, brak jej uznania prowadzi do pluralizmu relatywistycznego i permisywnego. Z tej racji w encyklice Fides et ratio Jan Paweł II – mówiąc o wielości stanowisk moralnych – zwraca uwagę na coraz częściej panoszący się bezkrytyczny pluralizm, oparty na założeniu, że wszystkie opinie mają równą wartość: jest to jeden z najbardziej rozpowszechnionych przejawów braku wiary w istnienie prawdy, obserwowanego we współczesnym świecie. Od takiej postawy nie są wolne także pewne koncepcje życia pochodzące ze Wschodu: odbierają one bowiem prawdzie charakter absolutny, wychodząc z założenia, że objawia się ona w równej mierze w różnych doktrynach, nawet wzajemnie sprzecznych. W takiej perspektywie wszystko zostaje sprowadzone do rangi opinii [3]. Prawdziwy pluralizm zakłada subiektywność wolności i obiektywność prawdy. Tak rozumiany pluralizm chroni przed wypaczeniami i wzmacnia istniejące już wartości. Tym samym stanowi również przezwyciężenie fundamentalizmu danej społeczności typu socjalistycznego, która rości sobie prawo do przedstawiania obywatelom sobie właściwej i jedynie słusznej prawdy, a także relatywizmu moralnego społeczności skrajnie liberalnej, która – przez negację prawdy – uznaje wszystkie opinie i poglądy za prawdziwe. Pluralizm pozbawiony odniesienia do obiektywnej prawdy pogrąża osoby w kryzysie i zatraca zdolność podejmowania decyzji zgodnej z dobrem wspólnym. Papież odrzuca przeświadczenie, jakoby współczesne pluralistyczne społeczeństwo miało pozostawiać każdej osobie pełną autonomię w dysponowaniu życiem własnym oraz życiem tego, który się jeszcze nie narodził: nie jest zatem rzeczą prawa dokonywanie wyboru pomiędzy różnymi poglądami moralnymi, a tym bardziej nie powinno ono dążyć do narzucenia jednej szczególnej opinii na niekorzyść innych [4]. Z drugiej strony konieczne jest odrzucenie nietolerancji, nie zostawia ona bowiem miejsca dla pluralizmu działań społecznych i politycznych, pragnie narzucić wszystkim jednolitą wizję organizacji społecznej [5]. Konieczna jest droga jedności w różnorodności [6].

Pluralizm w Kościele

Jan Paweł II odnosi się też do kwestii pluralizmu w Kościele, także w odniesieniu do ekumenizmu. W tym kontekście wskazuje na źle pojmowany pluralizm teologiczny, kulturowy i duszpasterski, który choć często wypływa z dobrych intencji, w rezultacie utrudnia dialog ekumeniczny i zagraża tak koniecznej jedności wiary [7]. Krytykuje również opinię, że rzekomo w Kościele byłby do przyjęcia pluralizm opinii i sposobów postępowania, uzależnionych od indywidualnego osądu subiektywnego sumienia lub od złożoności uwarunkowań społeczno-kulturowych [8]. Uwzględnienie w teologii pewnego pluralizmu metod nie może prowadzić do zniszczenia jedności w nauczaniu wiary i moralności [9]. Nie można też w imię błędnej koncepcji pluralizmu kultur kwestionować uniwersalnej wartości dziedzictwa filozoficznego przejętego przez Kościół [10]. Papież stwierdza wyraźnie, że zjawisko współczesnego daleko posuniętego pluralizmu, nie tylko w społeczeństwie świeckim, lecz również w samej wspólnocie Kościoła, wymaga szczególnej zdolności krytycznego rozeznawania rzeczy [11]. Wymaga także postawy dialogu, aby można było stworzyć stałe fundamenty dla pokoju [12]. Wezwanie do dialogu nie oznacza jednak rezygnacji z prawdy. Dlatego też w aktualnym klimacie etycznego i religijnego pluralizmu, który coraz bardziej charakteryzuje Europę, trzeba zatem wyznawać i głosić na nowo „prawdę o Chrystusie jako jedynym Pośredniku między Bogiem a ludźmi i jedynym Odkupicielu świata” [13].

Kongregacja Nauki Wiary o pluralizmie

Podobnie wypowiada się na temat pluralizmu Kongregacja Nauki Wiary w „Nocie doktrynalnej dotyczącej pewnych kwestii związanych z udziałem i postawą katolików w życiu politycznym” [14]. Niniejszy tekst wskazuje na współczesny relatywizm kulturowy, którego oczywistym przejawem jest teoretyczne ujęcie i obrona etycznego pluralizmu. Sankcjonuje on obalenie i rozkład rozumu oraz zasad naturalnego prawa moralnego. W wyniku tej tendencji często niestety głosi się publicznie, że taki pluralizm etyczny jest warunkiem demokracji [15]. Dokument nie odrzuca pluralizmu jako takiego, a jedynie jego relatywistyczną koncepcję, gdyż ona nie ma nic wspólnego z prawnie uzasadnioną wolnością obywateli – katolików, do wybierania spośród politycznych opinii, dających się pogodzić z wiarą i naturalnym prawem moralnym, tej która zgodnie z własnym kryterium lepiej odpowiada wymogom wspólnego dobra. Wolność polityczna nie jest i nie może być oparta na relatywistycznej idei, że wszystkie koncepcje na temat dobra człowieka są równie prawdziwe i mają tę samą wartość [16]. Chociaż chrześcijanin – jak uczy Sobór – jest obowiązany uznawać w zakresie porządku spraw doczesnych [...] uprawnione różnice poglądów [17], to jednak jest też wezwany do odrzucenia koncepcji pluralizmu pojmowanego w sensie moralnego relatywizmu [18].

Przypisy

  1. ↑ Paweł VI. List apostolski Octogesima adveniens (14.05.1971) 50
  2. ↑ Przemówienie, Gdynia, 11.06.1987
  3. ↑ Fides et ratio 5
  4. ↑ Evangelium Vitae 68
  5. ↑ por. Jan Paweł II. Orędzie na Światowy Dzień Pokoju 1991, nr 4
  6. ↑ por. Jan Paweł II. Orędzie na Światowy Dzień Pokoju 1991, nr 7
  7. ↑ Pastores dabo vobis 6
  8. ↑ Veritatis Splendor 4
  9. ↑ por. ‘‘Redemptor hominis’’ 18
  10. ↑ por. Fides et ratio 69
  11. ↑ Pastores dabo vobis 51
  12. ↑ por. Jan Paweł II. List apostolski Novo millennio ineunte (6.01.2001) 55
  13. ↑ Ecclesia in Europa 20
  14. ↑ 21.11.2002
  15. ↑ Nota 2; dokument powołuje się na Centessimus annus 46 i Veritatis Splendor 101
  16. ↑ Nota 3
  17. ↑ KDK 75
  18. ↑ Nota 3

Bibliografia

Dzieła Jana Pawła II

Inne dokumenty Kościoła

  • Kongregacja Nauki Wiary, Nota Doktrynalna dotycząca pewnych kwestii związanych z udziałem i postawą katolików w życiu politycznym, 2-3.
  • Instrukcja pasterska zgromadzenia plenarnego Konferencji Episkopatu Hiszpanii. Moralność i społeczeństwo demokratyczne. „Społeczeństwo” 3:1996;

Publikacje innych autorów

  • M. Toso. Welfare Society. L’apporto dei pontefici da Leone XIII a Giovanni Paolo II. Roma 1995;
  • E. Colom. Porządek moralny, wolność i pluralizm. „Społeczeństwo” 2:1995;
  • M. Zięba. Chrześcijanie, polityka, ekonomia – prawdy i kłamstwa. Kraków 2003.


Wybrane wypowiedzi Jana Pawła II o pluralizmie

W środowisku pluralistycznym powstaje zatem potrzeba dialogu między ludźmi różnych kultur, który nie jest jedynie wyrazem tolerancji, ale rodzi sympatię. Jeśli społeczności migrantów i ludność miejscowa tylko żyją obok siebie, prowadzi to zwykle do wzajemnego zamknięcia się kultur, albo też do ustanowienia między nimi relacji czysto zewnętrznych, sprowadzających się wyłącznie do tolerancji. Należałoby więc dążyć do tego, aby kultury wzbogacały się nawzajem. Aby to było możliwe, winny otwierać się na siebie, poznawać się, okazywać sobie autentyczne zrozumienie i życzliwość. Chrześcijanie ze swej strony, świadomi transcendentnego działania Ducha, potrafią też dostrzegać w różnych kulturach «cenne elementy religijne i ludzkie» (Gaudium et spes, 92), które mogą stanowić dobrą podstawę dla wzajemnego porozumienia. Trzeba oczywiście połączyć zasadę poszanowania odmienności kulturowych z ochroną wspólnych wartości, z których nie wolno rezygnować, gdyż ich fundamentem są uniwersalne prawa człowieka. W ten właśnie sposób tworzy się ów klimat «obywatelskiej mądrości», który pozwala na przyjazne i pokojowe współistnienie.


Dialog muzułmańsko-chrześcijański nie jest dialogiem samych intelektualistów. W pier­wszym rzędzie ma on na celu ułatwianie chrześcijanom i muzułmanom życia razem ze sobą, w duchu otwarcia i współpracy, które są nieodzowne do tego, żeby każdy mógł realizować siebie samego i podejmować swobodnie decyzje zgodne ze swym prawym sumieniem. Osiągając lepsze wzajemne poznanie i akceptując w pełni pluralizm, Libańczycy zdobędą niezbędne warunki dialogu i szanowania osób, rodzin i duchowych społeczności. Szkołom i instytutom formacji przypada na tym polu rola istotna, ponieważ od najmłodszych już lat zaprawianie się do życia wspólnego uwrażliwia dzieci wzajemnie na siebie i pobudza do pokojowego rozwiązywania ewentualnych konfliktów.


(...) Co to znaczy solidarność? Solidarność to znaczy sposób bytowania wielości ludzkiej, na przykład narodu, w jedności, w uszanowaniu wszystkich różnic, wszystkich odmienności, jakie pomiędzy ludźmi zachodzą, a więc jedność w wielości, a więc pluralizm, to wszystko mieści się w pojęciu solidarności. Sposób bytowania ludzkiej wielości mniejszej lub większej, całej ludzkości, poszczególnego narodu, bytowania w jedności godnej człowieka.


W ostatnich czasach doszły też do głosu różne doktryny próbujące podważyć wartość nawet tych prawd, o których pewności człowiek był przekonany. Uprawniona wielość stanowisk ustąpiła miejsca bezkrytycznemu pluralizmowi, opartemu na założeniu, że wszystkie opinie mają równą wartość: jest to jeden z najbardziej rozpowszechnionych przejawów braku wiary w istnienie prawdy, obserwowanego we współczesnym świecie. (...) W wyniku tego ukształtowała się w ludziach współczesnych, a nie tylko u nielicznych filozofów, postawa ogólnego braku zaufania do wielkich zdolności poznawczych człowieka. Pod wpływem fałszywej skromności człowiek zadowala się prawdami cząstkowymi i tymczasowymi i nie próbuje już stawiać zasadniczych pytań o sens i najgłębszy fundament ludzkiego życia osobowego i społecznego. Można powiedzieć, że stracił nadzieję na uzyskanie od filozofii ostatecznych odpowiedzi na te pytania.


Linki zewnętrzne

Hasła w Zintegrowanej Bazie Tekstów Papieskich


Zobacz także

Źródło: „http://www.wikijp2.pl/index.php?title=Pluralizm&oldid=10753”