Dialog

Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014
Autor hasła: ks. Jarosław A. SOBKOWIAK MIC 

Dialog – (gr. „dialogos” – rozmowa, „dia-legomai” – wypowiadać się razem) – w szerokim znaczeniu: sposoby i formy uzgadniania stanowisk w rzeczach istotnych; w płaszczyźnie życia moralnego: wspólne poszukiwanie prawdy w celu uregulowania podstawowych kwestii dotyczących ludzkich działań. W prowadzeniu dialogu należy unikać dwóch skrajności: absolutyzowania tych norm życia moralnego, które takiego charakteru nie mają (nie wszystkie normy są dane w całości i jednoznacznie zinterpretowane), oraz rezygnacji z wszelkich form kompromisu jako formy realizmu życia moralnego. Odrzucenie kompromisu byłoby poważnym błędem w prowadzeniu dialogu, gdyż właściwie rozumiany kompromis nie jest rezygnacją z prawdy, lecz jedynie wyrazem wielości dróg w jej odkrywaniu.

Pojęcie dialogu we współczesnym rozumieniu pojawiło się stosunkowo niedawno. Wpływ na jego obecny kształt wywarli tacy myśliciele jak: H. Cohen, F. Ebner, F. Rosenzweig czy M. Buber. W łonie Kościoła wyraźniejsze wskazywanie na potrzebę dialogu wiąże się z rozwojem ruchu ekumenicznego. Po raz pierwszy zasady dotyczące prowadzenia dialogu zostały sprecyzowane w instrukcji Piusa XII „De motione oecumenica” (20 grudnia 1949). Dalsze ożywienie w kwestii dialogu nastąpiło za pontyfikatu Jana XXIII i Pawła VI. Sobór Watykański II rozwinął rozumienie dialogu jako sposobu komunikowania Kościoła i świata , natomiast doktrynalne uzasadnienie dialogu przedstawił Paweł VI w encyklice Ecclaeiam suam, gdzie wskazał na konkretne kręgi dialogu „ad intra” oraz „ad extra”.

Nauczanie Jana Pawła II nt. dialogu

Jan Paweł II wiąże rozumienie dialogu ze świadomością Kościoła. Świadomość ta kształtuje się […] „w dialogu”, który zanim stanie się rozmową, musi naprzód być skierowaniem własnej uwagi w stronę „drugiego”, tego właśnie, z kim mamy rozmawiać . Podyktowane jest to rozumieniem dialogu jako daru, a postawy dialogicznej jako wymiany darów . Dialog ma swoje głębokie uzasadnienie, wymogi i godność, podyktowane tym, co w każdym człowieku zdziałał Duch Święty . Dialog cechuje poszukiwanie prawdy, dobra, sprawiedliwości, otwarcie na odmienność . W wymiarze moralnym dialog nacechowany jest duchem miłości (ze względu na charakter osobowy) oraz pokorą wobec prawdy, której człowiek powinien szukać, poznawać ją i w niej trwać . Pokora w dialogu wypływa ze świadomości, iż poznanie pełni prawdy znajdzie dopełnienie w perspektywie eschatologicznej. W ten sposób dialog jest nowym imieniem miłości , którego wyrazem dla świata jest życie konsekrowane. Poszukiwanie prawdy w dialogu zakłada wspólnotowy charakter działań opartych na wzajemności, jednocześnie staje się dla uczestników dialogu – w wymiarze najbardziej fundamentalnym – dialogiem sumień . To właśnie na płaszczyźnie osobowej najpełniej dochodzi do głosu powiązanie prawdy i dobra. Człowiek, nie zadowalając się prawdami cząstkowymi, zmierza ku głębszej prawdzie, która może mu ukazać sens życia; poszukiwanie to może zatem osiągnąć cel jedynie w absolucie .

Papież, ukazując sens i potrzebę dialogu, osadza go przede wszystkim w kontekście historiozbawczym i eklezjalnym. Przyjęcie postawy dialogu ukazuje jako obowiązek moralny każdego wierzącego. Jest zatem dialog obowiązkiem wszystkich, stąd też winien być prowadzony ze wszystkimi. Przez „wszystkich” Papież rozumie społeczność ludzką oraz szeroko pojętą współczesną kulturę. Uszczegółowieniem takiego rozumienia jest dialog duszpasterski. Kapłan jawi się w nim jako człowiek misji i dialogu . Kolejnym szczególnym kręgiem odpowiedzialności moralnej za dialog jest rodzina. Jest ona z natury wspólnotą dialogu z Bogiem − dialog znajduje konkretny wyraz w życiu sakramentalnym, ofierze życia i modlitwie .

Poszukując konkretnych aspektów moralnej odpowiedzialności za dialog, Papież wskazuje na dialog teologiczny, który musi cechować prawda, szczerość i miłość. Jest on przygotowaniem do dialogu ekumenicznego, stawiającego sobie za cel przywrócenie pełnej komunii pomiędzy siostrzanymi kościołami i wspólnotami. Dalszym rozszerzeniem jest dialog międzyreligijny.

Z kolei dla współczesnego świata szczególnego znaczenia nabiera dialog społeczny. Ma on na celu przezwyciężenie podziałów między narodami, umacnianie pokoju, rozwijanie międzyludzkiej solidarności, szczególnie w jej praktycznym wymiarze, jakim jest praca . Natomiast głównymi przeszkodami w budowaniu międzyludzkiej solidarności są: ksenofobia, zamykanie granic oraz ideologie wznoszące sztuczne bariery . W postawie dialogu wyraża się najpełniej chrześcijańska odpowiedzialność, z której Papież wyprowadza konkretne zachęty do szukania z gotowością przyjęcia, szczerością i sprawiedliwością, podejmując trud dialogu nieustannie, wytrwale i z nadzieją wypływającą z wiary .

Bibliografia

Dzieła Jana Pawła II

• Familiaris consortio 55
• Fides et ratio 33
• Laborem exercens 8
• Pastores dabo vobis 18
• Redemptor hominis 6;11
• Redemptoris missio 56
• Ut unum sint 27-28; 32; 34
• Vita consecrata 74
• Veritatis Splendor 36; 58
• Jan Paweł II, Orędzie na Światowy Dzień Pokoju, 1981-1983; 1987
• Jan Paweł II, Orędzie na Światowy Dzień Pokoju, 1987
• Jan Paweł II i dialog międzyreligijny, red. B. L. Sherwin, H. Kasimow, Kraków 2001
• Najważniejsze dokumenty i przemówienia papieża Jana Pawła II z zakresu dialogu międzyreligijnego oraz wydarzenia i spotkania (1978-2002), red. E. Sakowicz, Nurt SVD 2002 nr 4

Inne dokumenty Kościoła

• Orędzie na Światowy Dzień Pokoju, 1972; 1975
• J. Guitton, Dialogi z Pawłem VI, Poznań−Warszawa 1969

Publikacje innych autorów

• R. Łukaszyk, Dialog [w:] Encyklopedia katolicka. T. 3
• S. Rosik, Dialog Boga z człowiekiem, Roczniki Teologiczne 41/1994 z. 3
• S. Rosik, Sumienie – sanktuarium spotkania i dialogu z Bogiem, PD 1995/1996
• J. Życiński, Dialog Kościoła z kulturą współczesną w nauczaniu Jana Pawła II, Wrocławski Przegląd Teologiczny 1996 nr 2
• J. Nagórny, Posłannictwo chrześcijan w świecie. T. 1: Świat i wspólnota, Lublin 1997
• T. Reroń, Środki społecznego komunikowania w służbie międzyludzkiego dialogu [w:] Veritatem facientes. Księga Pamiątkowa ku czci Księdza Profesora Franciszka Greniuka, red. J. Nagórny, J. Wróbel, Lublin 1997
• J. Życiński, Wiara chrześcijańska w dialogu z kulturą współczesną według Jana Pawła II, Ethos 1998 nr 1-2
• J. Królikowski, Dialog z kulturami. Aktualności, trudności i kryteria [w:] Wyzwania moralne przełomu tysiącleci, red. J. Nagórny, A. Derdziuk, Lublin 1999
• Ł. Kamykowski, Kościół na drogach dialogu – pytania do teologii moralnej [w:] Śladami Boga i człowieka. Księga pamiątkowa ku czci ks. prof. dr. hab. Jana Kowalskiego, red. J. Orzeszyna, Kraków 2000
• S. Nowosad, Moralność w dialogu ekumenicznym, Roczniki Teologiczne 47/2000 z. 3
• I. Mroczkowski, Moralne aspekty dialogu ekumenicznego, Studia Płockie 29/2001
• H. Skorowski, Dialog [w:] Encyklopedia Nauczania Społecznego Jana Pawła II

Wybrane wypowiedzi Jana Pawła II o dialogu

Wielu moralistów katolickich, zwolenników tego kierunku, stara się przy tym odciąć od utylitaryzmu i pragmatyzmu, oceniających moralność ludzkich czynów bez odwoływania się do prawdziwego ostatecznego celu człowieka. Słusznie uważają oni, że należy poszukiwać coraz bardziej przekonujących argumentów racjonalnych dla usprawiedliwienia wymogów i uzasadnienia norm życia moralnego. To poszukiwanie jest uprawnione i konieczne, jako że porządek moralny, ustanowiony przez prawo naturalne, jest zasadniczo dostępny dla ludzkiego rozumu. Poszukiwanie to odpowiada też potrzebom dialogu i współpracy z niekatolikami i niewierzącymi, zwłaszcza w społeczeństwach pluralistycznych.

— Veritatis Splendor, 74

Linki zewnętrzne

• Hasło "Dialog kościoła z ateistami" w Zintegrowanej Bazie Tekstów Papieskich