Umiarkowanie

Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014
Autor hasła: o. Paweł SALAMON OFMConv 

Umiarkowanie – (łac. temperantia) – jedna z czterech cnót kardynalnych; polega na porządkowaniu w człowieku popędów i pragnień celem uzyskania równowagi w dążeniu do przyjemności i w używaniu dóbr doczesnych, ze względu na jego dobro duchowe i cel ostateczny. Jest przeciwieństwem rozpasania i nieopanowania.

U Arystotelesa umiarkowanie oznacza środek między nieczułością a rozwiązłością. W Nowym Testamencie Chrystus przestrzega przed brakiem umiarkowania w sprawach doczesnych: Tak dzieje się z każdym, kto skarby gromadzi dla siebie, a nie jest bogaty przed Bogiem (Łk 15,21).

Nauczanie Jana Pawła II nt. umiarkowania

W nauczaniu Jana Pawła II cnota umiarkowania prezentowana jest w ramach konkretnych wskazań moralnych kierowanych do współczesnego człowieka, występuje w różnych dokumentach papieskich, a szczególnie w orędziach wielkopostnych. Kreśląc wizję współczesnego świata, Papież ze smutkiem zaznacza, że jest on pełen materializmu, nieopanowanego konsumizmu, ogromnego zróżnicowania i wyzysku biednych przez bogatych: Nadrozwój, polegający na nadmiernej rozporządzalności wszelkiego typu dobrami materialnymi na korzyść niektórych warstw społecznych, łatwo przemienia ludzi w niewolników „posiadania” i natychmiastowego zadowolenia, [...]. Jest to tak zwana cywilizacja „spożycia” czy konsumizm, który niesie z sobą tyle „odpadków” i „rzeczy do wyrzucenia”. Skutkiem takiej cywilizacji jest hołdowanie własnemu egoizmowi, nadużywanie przyjemności cielesnej, pysznienie się bogactwem, żądza władzy, brak wrażliwości na potrzebujących i zupełny brak praktycznego odniesienia do Boga: dobrobyt materialny i konsumizm [...] sprzyjają i hołdują zasadzie: żyć tak, jak gdyby Bóg nie istniał . W ten sposób wielu ludzi, także chrześcijan, ulega pożądliwościom, nałogom i zatraca godność Bożego obrazu w sobie. Ważniejsze staje się „więcej mieć”, zamiast troska o to, aby „bardziej być” .

Wobec takich postaw, uderzających w moralne zasady życia ludzkiego, Jan Paweł II wzywa do głębokiego nawrócenia, przewartościowania dotychczasowego sposobu myślenia i podjęcia na nowo wskazań ewangelicznych . Konieczne jest, aby ludzkie instynkty i pragnienia zostały ukierunkowane i opanowane przez głębsze siły, jakie tkwią w człowieku . Będzie to możliwe, jeśli zarówno wymiar życia indywidualnego, jak i społecznego zostanie ogarnięty cnotą umiarkowania. Papież jest mocno przekonany, że pragnąc zapewnić dobrobyt społeczny, kulturowy, duchowy, a także ekonomiczny każdemu członkowi społeczeństwa, trzeba koniecznie powstrzymać nieumiarkowaną konsumpcję dóbr doczesnych i unikać mnożenia sztucznych potrzeb. Umiarkowanie i prostota winny stać się kryterium naszego codziennego życia. Co więcej, Papież zachęca nawet do praktykowania ubóstwa ewangelicznego, czyli czynnego uczestnictwa w szczególnej miłości, którą Bóg darzy ubogich [...]. Ci, którzy realizują ubóstwo ewangeliczne, są gotowi poświęcić swoją majętność i samych siebie, by inni mogli żyć. Trzeba uczyć się umiarkowania przez zachowanie tego, co niezbędne, ażeby wszystkim zapewnić godziwe warunki życia. Oznacza to zadanie, aby umartwić w sobie pragnienie posiadania, często nieumiarkowane, aby dać bliźniemu to, czego pilnie potrzebuje . W ten sposób chrześcijanin przeciwstawi się bałwochwalczemu „kultowi mamony” i znajdzie posłuch także u tych, którzy zdając sobie sprawę z ograniczoności zasobów naszej planety, domagają się poszanowania i ochrony stworzenia przez ograniczenie konsumpcji, zachowanie trzeźwego umiaru i wyznaczenie stosownych granic własnym pragnieniom . Jan Paweł II podkreśla, że przez umiarkowanie chrześcijanin nie tylko zapewnia pomoc człowiekowi w potrzebie, ale sam zyskuje sposobność do duchowego wzrostu, bo troska o bliźniego skłania go do oderwania się od ziemskich dóbr. Rozwijanie cnoty umiarkowania jest istotnym warunkiem życia moralnego we współczesnym świecie.

Bibliografia

Dzieła Jana Pawła II

• Pastores dabo vobis 8;
• Solicitudo Rei Socialis 28;
• Vita consecrata 90;
• Ut unum sint 100;
• Orędzia na Światowy Dzień Pokoju 1993;
• Orędzia na Wielki Post 1982; 1994; 1997.

Inne dokumenty Kościoła

• Katechizm Kościoła Katolickiego 1809.

Publikacje innych autorów

• P. Salamon. Umiarkowanie cnotą na dzisiejsze czasy. „W nurcie franciszkańskim” 10:2001.

Wybrane wypowiedzi Jana Pawła II o umiarkowaniu

I tak, Katechizm Kościoła Katolickiego najpierw stwierdza, iż „w dziedzinie gospodarczej nakaz poszanowania ludzkiej godności oznacza, że należy praktykować cnotę umiarkowania, aby ograniczać przywiązanie do dóbr tego świata; cnotę sprawiedliwości, aby respektować prawa bliźniego i oddać mu to, co mu się należy; cnotę solidarności — w myśl złotej zasady i na wzór wielkoduszności Chrystusa, który «będąc bogaty», dla nas stał się ubogi, aby nas «ubóstwem swym ubogacić» (2 Kor 8, 9)”

— Veritatis Splendor, pkt 100

Św. Paweł Apostoł dla przedstawienia chrześcijanom w Koryncie życia chrześcijańskiego posłużył się obrazem atlety — wzoru połączenia wysiłku i wytrwałości (por. 1 Kor 9, 24-25). Istotnie, właściwemu uprawianiu sportu musi towarzyszyć umiarkowanie i umiejętność wyrzeczenia; bardzo często wymaga ono ponadto odpowiedniego poczucia przynależności do zespołu, postawy szacunku, docenienia zalet drugiego, uczciwości w grze i pokory potrzebnej do uznania własnych ograniczeń. Wreszcie sport, zwłaszcza w swych formach o słabszej rywalizacji, sprzyja dobrej zabawie i spędzaniu czasu w gronie przyjaciół.

A zatem również dla chrześcijanina sport może być pomocą w rozwijaniu cnót kardynalnych — roztropności i sprawiedliwości, męstwa i umiarkowania — w wyścigach po «nieprzemijający» wieniec, jak pisze św. Paweł.

— Orędzie na XXV Światowy Dzień Turystyki (2004 r.)

Linki zewnętrzne

Hasła w Zintegrowanej Bazie Tekstów Papieskich

• "umiarkowanie, cnota umiarkowania"