Przekroczyć próg nadziei

Treść hasła pochodzi z publikacji „Jestem z Wami: kompendium twórczości i nauczania Karola Wojtyły - Jana Pawła II”, Wydawnictwo M, Kraków 2010
Autor hasła: o. Maciej Zięba OP

Przekroczyć próg nadziei (1994) - książka Jana Pawła II Przekroczyć próg nadziei ukazała się po raz pierwszy w języku polskim w roku 1994. Pozornie składa się ona z bardzo różnych mini-traktatów na bardzo różne tematy, powstała bowiem jako odpowiedź na 35 problemów postawionych Papieżowi przez znanego włoskiego pisarza Vittorio Messoriego. Dlatego prawdziwe piękno tej pierwszej „prywatnej” książki Ojca Świętego odsłania się dopiero po jej przeczytaniu, gdy odkrywa się „architekturę” całości. Jest to bowiem swoisty papieski witraż, którego poszczególne fragmenty ukazują swoje harmonijne powiązanie z całością dopiero wówczas, gdy spojrzymy nań z pewnego dystansu. Nie wystarczy więc czytać książkę Przekroczyć próg nadziei jedynie „wzdłuż” (czy też „w głąb”) poszczególnych odpowiedzi, ale również trzeba czytać ją „w poprzek”, śledząc pojawianie się w różnych miejscach podejmowanych przez Papieża tematów. Dopiero wtedy rozjarzy się oryginalną barwą ekumenizm Jana Pawła II, dopiero wtedy poprzez porozrzucane w różnych miejscach wzmianki objawi się synteza intelektualnej historii Europy, zamigocze złożona z poszczególnych wspomnień biografia Papieża.

Jest to książka następcy Piotra, w której autor, pokornie wyznając, że także dla niego „Papież jest tajemnicą”, wręcza nam jednak zarazem klucz hermeneutyczny do zrozumienia owej tajemnicy. Od pierwszej do ostatniej karty łatwo bowiem dostrzec, co jest istotą wszystkich poczynań Biskupa Rzymu: umacnianie braci w wierze i dodawanie otuchy tym, którzy – z najprzeróżniejszych względów – nie przyjęli prawdy Ewangelii, aby bez obaw otworzyli swoje drzwi dla Chrystusa.

Jest to książka uniwersalna, dla każdego, została jednak napisana przede wszystkim dla tych członków Kościoła, którzy sami nie analizują soborowych dokumentów, nie czytają ani Tomasza z Akwinu, ani Jana od Krzyża i niepewnie się czują wobec łacińskich adagiów. Ale dla czytelników protestanckich i prawosławnych ważny będzie jednoznaczny, wręcz radykalny ekumenizm Jana Pawła II, a zapewne prawdziwie zadziwiającym odkryciem stać się może jego ściśle teologiczne, a nie jurydyczne przeżywanie Piotrowego prymatu. Czytelnicy żydowscy znajdą na kartach papieskiej książki kolejne potwierdzenie wielkiego otwarcia Ojca Świętego na problemy Ludu Przymierza. Muzułmanie i wyznawcy religii Wschodu – szczere uznanie dla ich gorliwości religijnej oraz podkreślenie wielkich osiągnięć – choć bez zamazywania różnic – ich własnych tradycji. Natomiast intelektualiści sięgający po Przekroczyć próg nadziei dostaną delikatnie naszkicowaną panoramę myśli ludzkiej od Platona i Arystotelesa po Paula Ricoeura i Alfreda Whitehaeda (z bardzo ważną diagnozą współczesnego kryzysu, sięgającą korzeniami Kartezjusza, oświecenia i pozytywizmu), inkrustowaną odwołaniami się do takich twórców jak: Mircea Eliade, Franz Kafka, Albert Camus, Michaił Bułhakow czy Cyprian Kamil Norwid.

Jest to książka pełna optymizmu. Od jej pierwszych zdań aż po zdanie ostatnie przewija się podstawowy motyw: „Nie lękajcie się!” Klucz ów, którym Jan Paweł II sam otworzył drzwi swego pontyfikatu, nie spodziewając się – jak wyznaje – jak daleko Duch Pocieszyciel poprowadzi Papieża i Kościół drogą wyznaczoną przez te słowa, ma nas otworzyć na prawdę o Bogu, człowieku i świecie. Jej rdzeniem jest prawda o Odkupieniu, to znaczy prawda o bezgranicznej Bożej miłości, pozwalającej przezwyciężać wszystkie lęki, które płyną z uwikłań współczesnego człowieka. Dlatego „Papież, który jest świadkiem Chrystusa i szafarzem Dobrej Nowiny, jest przez to samo człowiekiem radości i człowiekiem nadziei”. Ten optymizm przejawia się też w papieskim myśleniu o ekumenizmie czy o innych religiach (omówienie soborowego dokumentu o religiach niechrześcijańskich zamyka Jan Paweł II stwierdzeniem: „Tak więc zamiast dziwić się, że Opatrzność dopuszcza tak wielką różnorodność religii, można raczej dziwić się temu, że znajdujemy w nich tyle wspólnych elementów”). Zarazem jednak są też w książce Ojca Świętego wzmianki o faszyzmie i komunizmie, przypominające, że XX wiek – najkrwawsze w historii stulecie – nazwano wiekiem ideologii. Jest przypomnienie o narastającej przepaści pomiędzy Północą a Południem, o legitymizacji aborcji we współczesnych demokracjach, o systematycznej walce z Bogiem, prowadzonej w cywilizacji europejskiej od oświecenia. Papieski optymizm jest więc realistyczny, przebija się poprzez pokłady zła, przez grzech, ból i nieszczęście. „Zło nie jest ani podstawowe, ani ostateczne” – pisze Papież świadom, że radość płynąca z tego stwierdzenia jest niełatwą radością. Papież tę samą prawdę zawrze w jeszcze bardziej precyzyjnym ewangelicznym paradoksie, mówiąc, że „istnieją wszelkie racje po temu, aby prawdę o Krzyżu nazwać Dobrą Nowiną”.

W książce Przekroczyć próg nadziei znajdziemy – oprócz podstawowych filozoficznych i teologicznych tematów takich jak istnienie Boga, tajemnica zła, wielość religii, obrona życia, prawa człowieka lub znaczenie II Soboru Watykańskiego – wiele sentencji, z których każda warta jest dłuższej refleksji. Przykładowo: „Bóg jest zawsze po stronie cierpiących”; „Ewangelia to jest przede wszystkim radość ze stworzenia” i „Ewangelia jest najpełniejszym potwierdzeniem wszystkich praw człowieka”; albo też niezwykłe ujęcie historii zbawienia z ludzkiej perspektywy, jako że „dzieje zbawienia to także nieustanny sąd człowieka nad Bogiem”, w którym „wyrok człowieka na Boga nie opiera się na prawdzie, ale na przemocy, na doraźnej koniunkturze”. Jest to również książka z wyraźnie obecnym „polskim” wątkiem – krótkimi, lecz wyrazistymi odwołaniami do narodowej kultury, do tradycji polskiej tolerancji, do ważkich postaci życia intelektualnego naszego kraju.

Najbardziej poruszające fragmenty traktują o Kościele i o młodzieży. Te właśnie karty, na których – pod warstwą teologicznych rozważań – rozbrzmiewa pełna miłości więź Papieża z Kościołem, wydają się niezwykle osobiste. Swoją intensywnością przebijają je jedynie wspomnienia współpracy z młodzieżą. To przy tej okazji Jan Paweł II wyznaje: „Jako młody kapłan nauczyłem się miłować ludzką miłość. To jest jedna z tych podstawowych treści, na której skupiłem swoje kapłańskie posługiwanie na ambonie, w konfesjonale, a także używając słowa pisanego”. Ten właśnie fragment pozwala zrozumieć, że przy całej różnorodności tematów poruszanych w książce Przekroczyć próg nadziei jeden z nich jest i podstawowy i najważniejszy. Jest to bowiem przede wszystkim książka o umiłowaniu miłości.

Bibliografia

• o. Maciej Zięba OP, Jestem z Wami: kompendium twórczości i nauczania Karola Wojtyły - Jana Pawła II, Wydawnistwo M, Kraków 2010, s. 309-312 ISBN 9788375952520