U podstaw odnowy. Studium o realizacji Vaticanum II

Treść hasła pochodzi z publikacji „Jestem z Wami: kompendium twórczości i nauczania Karola Wojtyły - Jana Pawła II”, Wydawnictwo M, Kraków 2010
Autor hasła: o. Maciej Zięba OP

U podstaw odnowy. Studium o realizacji Vaticanum II (W duchu soborowej odnowy) - tytuł opublikowanej przez kard. Karola Wojtyłę w 1972 r. książki U podstaw odnowy. Studium o realizacji Vaticanum II może być rozumiany dwojako. Dlatego na początku warto przytoczyć kompetentne wyjaśnienie ks. Adama Kubisia, redaktora naukowego tego dzieła: (…) ze względu na przypadki mylnego rozumienia słowa „realizacja” wyjaśniam, że autor dzieła – z całą pewnością nie mającego równego sobie w polskiej, a może i w europejskiej literaturze teologicznej – nie podaje metod realizacji Soboru, lecz interesują go wyłącznie istotne elementy nauki soborowej, które Kościół powinien realizować. Studium metropolity krakowskiego jest więc odczytaniem nauczania soborowego w kontekście pastoralnym. W kontekst ten dobrze wpisywał się Duszpasterski Synod Archidiecezji Krakowskiej, który kard. Wojtyła zamierzał rozpocząć w roku następnym (zakończył go, już jako papież, podczas I pielgrzymki do Polski w 1979). Jest to więc książka nie o tym jak soborowe nauczanie jest wcielane lub też jak winno być wcielane w życie Kościoła, ale jest to refleksja autora nad tekstami Soboru. Rozważa on bowiem priorytety i istotę tego nauczania – to, co powinno się realizować. Autor jest świadom, po pierwsze, głębokiej kontrowersji w Kościele, jaką wywołuje napięcie pomiędzy niechęcią do wprowadzania w życie nauczania soborowego, a jego wprowadzaniem pośpiesznym i nie pogłębionym teologiczną refleksją. Albowiem spór pomiędzy integrystami i progresistami był wtedy w swoim apogeum – dzielił, a nawet wręcz rozdzierał cały Kościół. Pragniemy więc bardzo zrealizować Sobór, trafiając najbardziej prawidłowo w rytm tej realizacji. Wiadomo bowiem, że nie może ona być zbyt pochopna, aby nie stała się powierzchowna, nie może też opóźniać się i ociągać w stosunku do «znaków czasu». Musi natomiast nadążać za tym, co istotne – odpowiadał na owo wyzwanie kard. Wojtyła. Ta bardzo silna wówczas polaryzacja w Kościele była zdaniem Karola Wojtyły spowodowana brakiem podstawowego rozważenia nad sensem i treścią soborowej odnowy. Dlatego wszelkie rozważania na temat «jak realizować Sobór» – podkreśla w metropolita krakowski – muszą być poprzedzone ustaleniem o charakterze bardziej podstawowym. Chodzi mianowicie o to, co po prostu znaczy: realizować Sobór. Chodzi więc o to, co zasadniczo należy realizować. Odpowiedzią na realne nadużycia nauczania soborowego przez progresistów nie powinno więc być odrzucanie Soboru, co postulowali integryści, ale pogłębiona interpretacja tegoż nauczania. Taką jej próbą jest właśnie U podstaw odnowy. Studium o realizacji Vaticanum II.

Nie jest to praca naukowa – zastrzega autor. Pisząc we wstępie o swoim dziele, Karol Wojtyła używa słów inicjacja (oznaczającego – jak dodaje - poniekąd «wprowadzenie», a poniekąd nawet «wtajemniczenie»), vademecum (od łac. vade mecum tzn. idź ze mną, co oznacza praktyczny przewodnik, czy podręcznik) oraz studium robocze (które, jest – jak sam wyjaśnia – związane z całą pracą Kościoła – przede wszystkim Kościoła w Polsce). Studium to jest przemyślaną kolekcją, czy też kolażem, cytatów z soborowych dokumentów opatrzonych i połączonych komentarzem autora. Karol Wojtyła cytuje wszystkie soborowe teksty, ale wyraźne pierwszeństwo daje dokumentom eklezjologicznym: Konstytucji dogmatycznej o Kościele Lumen gentium, ukazującej jak Kościół sam siebie rozumie, oraz Konstytucji duszpasterskiej o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes, pokazującej jak Kościół rozumie swoją obecność w dzisiejszym świecie. W tych dwóch bowiem dokumentach najwyraźniej została zarysowana odpowiedź na podstawowe pytanie Soboru, które przyszły papież wielokrotnie przywołuje na kartach swej książki: Ecclesia, quid dicis de te ipsa – Kościele, co mówisz o samym sobie?

Dzieło U podstaw odnowy. Studium o realizacji Vaticanum II składa się z trzech części. W pierwszej – zatytułowanej: Podstawowe znaczenie inicjacji soborowej, a zarazem krótkiej i mającej charakter wprowadzający – kard. Wojtyła omawia zasadę wzbogacania wiary, która ma istotne znaczenie dla odnowy soborowej. W drugiej – noszącej tytuł Kształtowanie świadomości i znacznie obszerniejszej – opisuje różne aspekty samoświadomości Kościoła jako Ludu Bożego oraz jej organiczny związek ze świadomością istnienia Boga jako Stwórcy i Odkupiciela. W części ostatniej – zatytułowanej Kształtowanie postaw i najdłuższej – kard. Wojtyła podkreśla, iż wzbogacenie wiary wyraża się w pogłębieniu świadomości, która z kolei uzewnętrznia się w postawach chrześcijańskich. Autor omawia w niej postawę różnych form uczestnictwa w troistej władzy Chrystusa (kapłańskiej, prorockiej i królewskiej), postawę ludzkiej tożsamości i odpowiedzialności chrześcijańskiej oraz postawę ekumeniczną i apostolską.

Praca kard. Karola Wojtyły, chociaż jest przede wszystkim twórczo usystematyzowanym zbiorem cytatów z dokumentów soborowych, to jednak zarazem daje wielką możliwość spojrzenia na Sobór Watykański II w taki sposób, jak go przeżywał sam autor – również aktywny uczestnik Soboru; pomaga też lepiej zrozumieć, dlaczego jako papież tak wielkie znaczenie do nauczania Vaticanum II. Tym bardziej, że książkę tę rozpoczyna osobiste, choć zapisane w ogólnikowej formie, wyznanie autora: Biskup, który uczestniczył w II Soborze Watykańskim, odczuwa potrzebę spłacenia długu. Sobór bowiem, oprócz innych znaczeń, jakie już mu przyznano i jakie jeszcze zostaną mu przyznane w przyszłości, posiada jedyne i niepowtarzalne znaczenie dla tych wszystkich, którzy go tworzyli. Przede wszystkim więc dla biskupów, Ojców Soboru. Tworząc Vaticanum II w ciągu czterech lat, równocześnie z niego ogromnie wiele zaczerpnęli. Samo doświadczenie uniwersalnej wspólnoty było dla każdego z nich ogromnym, historycznym dobrem. Historia Soboru, która kiedyś zostanie w sposób wyczerpujący napisana, przebiegała w latach 1962 do 1965, jako szczególne wydarzenie, poprzez dusze wszystkich biskupów w nim uczestniczących; była treścią ich myśli, ich odpowiedzialności, była niezwykłym doświadczeniem i przeżyciem. Pojęcie długu zaciągniętego wobec Vaticanum II powraca w myśli kard. Wojtyły wielokrotnie i jest swoistym kluczem hermeneutycznym dla zrozumienia omawianego dzieła. Dług ten spłacał Karol Wojtyła również później – jako biskup Rzymu. Miarę wagi, jaką do nauczania Soboru przywiązywał on jako papież, może być fakt, że wśród pięciu punktów do rachunku sumienia dotyczących całej dwutysiącletniej historii Kościoła znalazło się wezwanie do refleksji nad niedostatecznym wcielaniem w życie nauczania soborowego. Jest to – zdaniem papieża – problem o fundamentalnym znaczeniu dla przyszłości Kościoła. Albowiem – jak napisze Jan Paweł II w książce Przekroczyć próg nadziei – każdy, kto jest sługą Ewangelii, powinien dziękować Duchowi Świętemu za dar Soboru i powinien stale czuć się jego dłużnikiem. A dług pozostaje do spłacenia na przestrzeni jeszcze wielu lat i pokoleń. Przypomnienie tego doświadczenia i tej wizji Jana Pawła II staje się dziś – gdy dobiegł końca jego pontyfikat i znowu z większą siłą pojawiają się jednostronne interpretacje Soboru –bardzo istotne. Dla Karola Wojtyły Sobór Watykański II był seminarium Ducha Świętego, wielkim darem dla chrześcijan i całej ludzkości, który odnowił i pogłębił wiarę i świadomość Kościoła. W tym właśnie kontekście należy czytać jednoznaczne i mocne sformułowania, które Jan Paweł II pozostawił nam w swym testamencie: Stojąc na progu trzeciego tysiąclecia «in medio Ecclesiae», pragnę raz jeszcze wyrazić wdzięczność Duchowi Świętemu za wielki dar Soboru Watykańskiego II, którego wraz z całym Kościołem – a w szczególności z całym Episkopatem – czuję się dłużnikiem. Jestem przekonany, że długo jeszcze dane będzie nowym pokoleniom czerpać z tych bogactw, jakimi ten Sobór XX wieku nas obdarował. Jako Biskup, który uczestniczył w soborowym wydarzeniu od pierwszego do ostatniego dnia, pragnę powierzyć to wielkie dziedzictwo wszystkim, którzy do jego realizacji są i będą w przyszłości powołani. Sam zaś dziękuję Wiecznemu Pasterzowi za to, że pozwolił mi tej wielkiej sprawie służyć w ciągu wszystkich lat mego pontyfikatu.

Bibliografia

• o. Maciej Zięba OP, Jestem z Wami: kompendium twórczości i nauczania Karola Wojtyły - Jana Pawła II, Wydawnistwo M, Kraków 2010, s. 46-50 ISBN 9788375952520