Upomnienie braterskie

Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014
Autor hasła: ks. Bernard JURCZYK 

Upomnienie braterskie – (łac. correctio fraterna) – zwrócenie uwagi na czyjeś złe postępowanie jako sprawcy, w celu osiągnięcia jego poprawy. Dosłowny przekład greckiego słowa, będącego odpowiednikiem „upomnienia” (νουθετέω), brzmi: „przywołać kogoś do rozsądku”.

Biblia o upomnieniu braterskim

Podstawą upomnienienia braterskiego jest biblijne wezwanie do miłości i odpowiedzialności za bliźniego (por. 2 Tes 3,15). Już w Starym Testamencie kapłani, prorocy i mędrcy izraelscy nie tylko głosili i wyjaśniali słowo Boże, lecz również upominali (por. np. Syr 19,13-17; Ez 3,16-21). Upomnienie braterskie jest konieczne, w przeciwnym razie bowiem – w jakiejś mierze – uczestniczy się w złu, które dany człowiek czyni. Nie może ono jednak być znakiem nienawiści: Nie będziesz żywił w sercu nienawiści do brata. Będziesz upominał bliźniego, aby nie zaciągnąć winy z jego powodu (Kpł 19,17). Według Chrystusa, to miłość nakazuje najpierw upominać bliźniego, aby pomóc mu się zmienić . Upomnienie braterskie jest otwarte na przebaczenie: Jeśli brat twój zawini, upomnij go; i jeśli żałuje, przebacz mu (Łk 17,3). Z szacunku do człowieka wynika pewien „porządek” upomnienia braterskiego: najpierw w cztery oczy, potem przy świadkach, a dopiero na końcu należy poprosić o to Kościół (por. Mt 18,15-17). Apostołowie, wierni poleceniom Pana, sami upominali wiernych (por. Dz 2,40; 2 Kor 5,20; 1 Tes 2,3; Tt 1,9; 3,10), jak również zobowiązywali do upomnienia braterskiego (por. Rz 15,14; 1 Tes 5,14; Jk 5,19-20; 1 P 4,8). Konieczność upomnienia braterskiego wypływa z faktu, że człowiek uwikłany w miłość własną nie zawsze potrafi sam dostrzec swoje błędy i grożące mu niebezpieczeństwa. Obowiązek upomnienia braterskiego jest potwierdzeniem, że miłość bliźniego nie oznacza rezygnacji z wymagań prawdy. Niekiedy to upomnienie może zostać źle odebrane i wówczas osoby upomniane mogą potraktować je jako akt nienawiści. To dlatego św. Paweł pyta się z wyrzutem Galatów: Czy dlatego stałem się waszym wrogiem, że mówiłem wam prawdę? (Ga 4,16). Miłość bliźniego nie może jednak opierać się na fałszywej tolerancji. Miłość może narazić się na zarzuty, ale nie może zrezygnować z walki o prawdziwe dobro bliźniego.

Nauczanie Jana Pawła II nt. upomnienia braterskiego

W tę biblijno-teologiczną, a zarazem personalistyczną perspektywę upomnienia braterskiego wpisuje się nauczanie i postępowanie Jana Pawła II. W odniesieniu do Papieża, odpowiedzialnego za ortodoksję i ortopraksję w Kościele, można bowiem mówić o dwóch płaszczyznach upomnienia braterskiego – doktrynalnej i pastoralnej. Na płaszczyźnie doktrynalnej należy mieć na uwadze przede wszystkim nauczanie zawarte w posynodalnych adhortacjach apostolskich: Reconciliatio et paenitentia, Pastores dabo vobis, Vita consecrata i Pastores gregis.

W adhortacji Reconciliatio et paenitentia Papież zwraca uwagę na upomnienia braterskie, jakie realizuje się w posłudze kapłana, szafarza pokuty wobec penitenta, i które ma w sobie coś z historii Dawida, upomnianego przez proroka Natana. Według Ojca Świętego, cały Kościół przyczynia się do nawrócenia grzeszników przez modlitwę, zachęty, upomnienie braterskie i wsparcie pełne miłości. W adhortacjach poświęconych osobom duchownym Jan Paweł II przypomina, że biskup nie jest powołany jedynie do składania świadectwa wiary, ale także do oceny i utrzymywania w ładzie jej przejawów u wiernych powierzonych jego trosce pasterskiej . Ta funkcja biskupa odnosi się szczególnie do kapłanów, powierzonych jego ojcowskiej i braterskiej trosce: miłuje ich, słucha, przyjmuje, poprawia, pociesza, stara się z nimi współpracować oraz, w miarę możliwości, zabiega o ich dobro na płaszczyźnie ludzkiej, duchowej, kapłańskiej i ekonomicznej . Upomnienie braterskie wydaje się też być jednym z elementów duchowej pomocy i współodpowiedzialności, jaka powinna mieć miejsce w braterskiej społeczności kapłanów , a nawet w ich formacji . To samo dotyczy wspólnot zakonnych .

Również nauczanie społeczne Jana Pawła II nie jest pozbawione braterskich napomnień. W czasie jednej z audiencji generalnych Papież – nawiązując do napomnień prorockich, dotyczących wolności i sprawiedliwości społecznej – sformułował własne: na rzecz ‘‘wyższego ideału solidarności, wielkoduszności i braterstwa .

Na płaszczyźnie pastoralnej najbardziej znaczące napomnienia Jana Pawła II dotyczą spraw: abpa Marcela Lefèbvre’a, kościelnych poradni rodzinnych w Niemczech oraz molestowania seksualnego nieletnich przez duchownych w USA. Jeśli chodzi o abpa Lefèbvre’a, to zanim Papież podjął w 1988 roku decyzję o jego ekskomunice, wysłał najpierw do niego list, prosząc o zaniechanie zamiaru wyświęcenia biskupa: z głębi ojcowskiego serca, a równocześnie z całą powagą, jakiej wymagają obecne okoliczności, wzywam Cię, Czcigodny Bracie, do zrezygnowania z tego zamiaru, który jeśli zostanie urzeczywistniony, nie będzie niczym innym, aniżeli aktem schizmatyckim, którego teologiczne i kanoniczne konsekwencje niewątpliwie są Waszej Ekscelencji znane. Gorąco wzywam Waszą Ekscelencję do powrotu, w pokorze, do pełnego posłuszeństwa Zastępcy Chrystusa (2.07.1988). Upomnienia w sprawie kościelnych poradni rodzinnych w Niemczech dotyczą zarówno Episkopatu, jak i świeckich. Choć są oparte na mocy powierzonej Papieżowi misji utwierdzania braci w wierze (por. Łk 22,32), to jednocześnie mają charakter prośby do przemyślenia niełatwego problemu, by wydawane zaświadczenia nie wciągały Kościoła w zabijanie nie narodzonych i nie osłabiały wiarygodności sprzeciwu Kościoła wobec aborcji (11.01.1998). Charakter upomnienia braterskiego ma również spotkanie, jakie w kwietniu 2002 roku odbył Jan Paweł II z kardynałami ze Stanów Zjednoczonych, poświęcone bolesnemu problemowi molestowania seksualnego nieletnich przez duchownych. Jak stwierdził Papież w przemówieniu skierowanym do kardynałów amerykańskich, ludzie muszą wiedzieć, że w kapłaństwie i życiu zakonnym nie ma miejsca dla osób, które mogłyby wyrządzić krzywdę młodzieży. […] Teraz powinniście sprawić, by tam gdzie wzmógł się grzech, jeszcze obficiej rozlała się łaska (por. Rz 5,20).

Formułowane i stosowane przez Jana Pawła II upomnienia braterskie są wyrazem jego odpowiedzialności za czystość wiary i jedność Kościoła. Wynika to z przekonania Papieża, że brak reakcji na zło, które ktoś czyni, nie jest wyrazem tolerancji, lecz obojętności, a na pewno nie ma nic wspólnego z prawdziwym miłosierdziem; byłoby też zaprzeczeniem solidarności. Upomnienie braterskie w duchu prawdy i miłości jest jednym z ważnych wymiarów postawy solidarnej współodpowiedzialności wzajemnie za siebie, a także za konkretny kształt życia społecznego.

Bibliografia

Dzieła Jana Pawła II

• ‘‘Pastores dabo vobis’’ 74; 76-77;
• ‘‘Pastores gregis’’ 47;
• ‘‘Reconciliatio et paenitentia’’ 31;
• ‘‘Vita consecrata’’ 42-43.
• List do arcybiskupa M. Lefèbvre’a, 2.07.1988;
• List do biskupów niemieckich w sprawie kościelnych poradni rodzinnych, 11.01.1998.
• Przemówienie do kardynałów Stanów Zjednoczonych, 23.04.2002;
• Audiencja generalna, 22.09.1999; 10.01.2001.

Publikacje innych autorów

• J. Kudasiewicz. Upomnienie. W: Słownik teologiczny. Red. A. Zuberbier. Katowice 1998;
• Praktyczny Słownik Biblijny. Red. A. Grabner-Haider. Warszawa 1995;
• S. Mojek. Upomnienie braterskie wyrazem czynnej miłości bliźniego. „Wiadomości Archidiecezji Lubelskiej” 17:1997.

Wybrane wypowiedzi Jana Pawła II nt. upomnienia braterskiego

—