Mądrość

Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014
Autor hasła: ks. Tadeusz ZADYKOWICZ 

Mądrość – (łac. „sapientia”) – wrodzona bądź nabyta zdolność, która wskazuje człowiekowi właściwy kierunek życia; postawa doskonaląca intelektualną naturę osoby ludzkiej w poszukiwaniu i umiłowaniu tego, co prawdziwie dobre . Jest darem Ducha Świętego.

Definiowanie mądrości zależy od kierunków filozoficznych. Zgodnie z arystotelesowskim podziałem filozofii na teoretyczną i praktyczną, mądrość jest utożsamiana z najwyższym stopniem teoretycznej wiedzy o ostatecznych pryncypiach wszelkich bytów bądź uważana za cnotę intelektu, która, mając na względzie ogólny cel ludzkiego życia, rozpoznaje w konkretnych sytuacjach dobro zbliżające do tego celu. Niektórzy widzą w niej umiejętność porządkowania trafnie rozpoznanych zasad (Tomasz z Akwinu). Często jest sprowadzana do roztropności, rozsądku, rozwagi (np. I. Kant). Niekiedy bywa kojarzona z zaradnością i zdolnością przystosowania się do różnych warunków.

Nauczanie Jana Pawła II nt. mądrości

Jan Paweł II ukazuje mądrość zarówno jako przymiot Boga, jak i cnotę moralną. Za zdecydowanie niewystarczające uznaje takie rozumienie mądrości, które sprowadza ją wyłącznie do usprawnienia intelektu. Dlatego w swoim nauczaniu ukazuje mądrość chrześcijańską jako dziedzictwo przekazane przez Objawienie, a zarazem jako postawę moralną, która pobudza wierzących w Chrystusa do tego, aby starali się ujmować w jednej żywotnej syntezie sprawy i przedsięwzięcia ludzkie wraz z dobrami religijnymi, pod których kierunkiem wszystkie one zespalają się wzajemnie w jedną całość na chwałę Bożą i ku pełnej doskonałości człowieka, obejmującej dobra ciała, jak i duszy .

Odwołując się do przekazu biblijnego, a zwłaszcza do ksiąg mądrościowych, Papież ukazuje Mądrość Bożą jako tajemniczy Boży plan, który znajduje się u początków stworzenia i zbawienia. W tym sensie Mądrość jest wieczna. Jest ona światłem, które wszystko oświeca; słowem, które objawia; siłą miłości, która zespala Boga z Jego stworzeniem i Jego ludem. Mądrość Boża nazywana jest tchnieniem mocy Bożej, odblaskiem wieczystej światłości, zwierciadłem bez skazy działania Boga, obrazem Jego dobroci, źródłem przyjaźni Bożej i samego proroctwa (por. Mdr 7,25-27). Wyrazem Mądrości Boga jest Jego Opatrzność. Boża Mądrość jest pełna miłości i współczucia. W świecie stworzonym, a zwłaszcza w dziejach człowieka wszystko jest poddane tej niezgłębionej Mądrości.

Jan Paweł II podkreśla, że Mądrość Boża ukazywana jest w Starym Testamencie nie jako pojęcie abstrakcyjne, ale jako pochodząca od Boga osoba: od początku jest ona z Bogiem, sama istnieje w relacji do świata stworzonego, którym zarządza i kieruje (por. Prz 8,22-31). Jako upersonalizowany symbol Bożego planu, Mądrość jest figurą zażyłej komunii z Bogiem. Wyraża też wymóg dawania osobistej odpowiedzi miłości. Stąd Mądrość jawi się jako oblubienica (Prz 4,6-9), towarzyszka życia (Prz 6,22; 7,4). Wiedziona głęboką miłością zaprasza ona człowieka do komunii z sobą, a więc do komunii z żywym Bogiem. Owa starotestamentowa Mądrość jest stworzeniem, a równocześnie posiada właściwości, które stawiają ją ponad wszystkim, co stworzone.

Mądrość postawiona przez Stary Testament na równi ze słowem Bożym i z Objawieniem („Torah”), w Nowym Testamencie utożsamia się z Jezusem, Słowem, które stało się ciałem i zamieszkało wśród nas (J 1,14). Zwłaszcza Prolog Janowy, poprzez zawartą w nim prawdę o Słowie, jest w samoobjawieniu się Boga niejako definitywnym dopowiedzeniem tego, co o Mądrości mówił już Stary Testament. Mądrość jest sam Jezus Chrystus. Wiele tekstów Nowego Testamentu ukazuje Jezusa jako pełnego Mądrości Bożej. Podobnie jak starotestamentowa Mądrość, zaprasza On na ucztę swego słowa i swego ciała. Mądrość pochodząca od Boga nadaje Jezusowi szczególny autorytet.

Człowiek staje się uczestnikiem wiecznej Mądrości w samym akcie stwórczym Boga . Jan Paweł II zwraca też uwagę na rolę Ducha Świętego w obdarowaniu człowieka Mądrością . Odblaskiem stwórczej Mądrości Boga w człowieku jest pierwotne rozumienie istoty dobra i zła . Mądrość Boża ustanawia dobro jako odwieczne prawo i każe każdej istocie zmierzać do jej celu . Mądrość człowieka jako uczestnictwo w Mądrości Bożej polega na wolnym i radosnym posłuszeństwie Bożemu prawu .

Na płaszczyźnie ludzkiej egzystencji mądrość wyraża pragnienie człowieka takiego uporządkowania własnych doświadczeń i wiedzy, aby pozwoliły one pokierować swoim życiem w sposób najbardziej korzystny i rozumny. Poszukiwanie mądrości nie odbywa się jednak nigdy w oderwaniu od wiary w Boga , ponieważ tylko w Bogu zamieszkuje doskonała Mądrość Dlatego „bojaźń Boga” uważana jest za „podstawę”, „treść” i „szkołę” prawdziwej mądrości (por. Prz 1,7; 9,10; 15,33). Mądrość ludzka powinna być odbiciem Mądrości Bożej; winna wejść w przymierze z Mądrością Bożą, którą jest sam Chrystus . Wiara w Jezusa, Mądrość Bożą, prowadzi do „pełnego poznania” woli Boga (por. Kol 1,9-10).

Jan Paweł II, odwołując się do tekstów biblijnych, ukazuje ludzką mądrość jako ściśle związaną z prawdą i miłością. Mędrzec to człowiek, który miłuje prawdę i szuka jej . Mądrość nie może być jednak utożsamiana z samym pragnieniem poznania, choć to poznanie jest czymś istotnym. Mądrość posiada wielorakie cechy i spełnia funkcje tradycyjnie przypisywane Duchowi Bożemu, Duchowi Mądrości i Rozumu. Rolą mądrości jest pomoc w poznawaniu woli Bożej. Mądrość, przybierająca cechy osoby, jest duchem, który wszystko wie i objawia ludziom Boże zamysły; duchem, który nie toleruje zła; duchem, który chce doprowadzić wszystkich do zbawienia; jest duchem miłości, który pragnie życia; duchem, którego zbawienna obecność wypełnia cały świat. Dlatego Jan Paweł II – cytując zdanie Soboru Watykańskiego II – mówi, że zadaniem mądrości jest czynienie bardziej ludzkimi rzeczy nowych, jakie człowiek odkrywa .

Taką prawdziwą mądrość Jan Paweł II odróżnia od zwykłej mądrości życiowej, mądrości ludów odnoszącej się do rozmaitych wymiarów egzystencji: indywidualnej, rodzinnej, społecznej i politycznej, a przede wszystkim od mądrości pozornych bądź niepełnych. Prawdziwa mądrość daje duchową radość, zasługuje na miłość; dlatego warto poszukiwać drogi do jej osiągnięcia . Mądrość tego świata natomiast zbudowana jest na czysto ludzkich argumentach. Kieruje ona człowiekiem, który nie chce otworzyć się na tajemnicę Boga i uważa się za twórcę własnego zbawienia. Mądrość czysto ludzka często bywa sprowadzana do wiedzy o tym, jak dobrze żyć . Taką „mądrość” św. Paweł nazywa „głupstwem” .

Jan Paweł II mówi, że Maryja zasługuje na tytuł Stolicy Mądrości , ponieważ zaprasza Ona każdego człowieka do przyjęcia tej Mądrości, jaką jest sam Jezus Chrystus, Odwieczne Słowo Boga, który objawia i doskonale wypełnia wolę Ojca (por. Hbr 10,5-10). Papież wskazuje też na rolę ludzi starszych w rodzinach, którzy przez swoje doświadczenia mogą spełnić posłannictwo inspiratora mądrości dla młodych i dla przyszłości .

Bibliografia

Dzieła Jana Pawła II

• Evangelium Vitae 52
• Familiaris consortio 8; 10; 27; FR6; 16; 23; 44; 108
• Redemptoris Mater
• Redemptoris missio 11
• Veritatis Splendor 59;72; 120
• Katechezy Bóg Ojciec 55-56; 59 [dostęp: 04.06.2014]
• Katechezy Duch Święty 33
• Katechezy Jezus Chrystus 22; 27; 38 [dostęp: 04.06.2014]
• Konstytucja apostolska o uniwersytetach i wydziałach kościelnych Sapientia christiana (15.08.1990)

Inne dokumenty Kościoła

• Sobór Watykański II, Dekret o posłudze i i życiu kapłanów Presbyterorum ordinis 15 [dostęp: 04.06.2014]
• Sobór Watykański II, Dekret o misyjnej działalności Kościoła Ad gentes divinitus 22 [dostęp: 04.06.2014]
• Sobór Watykański II, Dekret o przystosowanej odnowie życia zakonnego Perfectae caritatis 1 [dostęp: 04.06.2014]
• Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Kościele Lumen gentium 2 [dostęp: 04.06.2014]
• Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna o Objawieniu Bożym Dei Verbum 2; 15 [dostęp: 04.06.2014]
• Sobór Watykański II, Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes 15; 43; 52; 56 [dostęp: 04.06.2014]
• Katechizm Kościoła Katolickiego 122; 216; 272; 295; 1831; 1950-1951

Publikacje innych autorów

• A. Barucq, P. Grelot, Mądrość [w:] Słownik teologii biblijnej, Pallottinum, Poznań 1990
• J. Herbut, M. Żardecka, Mądrość [w:] Leksykon filozofii klasycznej, TN KUL, Lublin 1997
• Andrzej Derdziuk, Aretologia konsekrowana czyli cnoty zakonne, Alleluja, Kraków 2003

Wybrane wypowiedzi Jana Pawła II o mądrości

Drodzy bracia i siostry, jedność ciała Kościoła trwa i wzrasta dzięki więzi, jaką jest pokój oparty na prawdzie i miłości (por. Ef 4, 3). Konieczne jest zatem, aby wasze uniwersytety były przede wszystkim ośrodkami autentycznej chrześcijańskiej mądrości, w których każdy osobiście angażuje się w wypracowanie prawdziwej syntezy wiary i życia, studiowanych treści i tego, co się praktykuje.

— Msza św. z okazji rozpoczęcia roku akademickiego na uczelniach kościelnych, 0

Dlatego z wielką ufnością i nadzieją kieruję słowa zachęty do wszystkich uniwersytetów katolickich, aby kontynuowały swą niezastąpioną pracę. Ich misja wydaje się coraz bardziej potrzebna w sytuacji spotkania Kościoła z rozwojem nauki i z kulturami naszych czasów.

Wraz z wszystkimi braćmi w biskupstwie, którzy współuczestniczą ze mną w misji pasterskiej, pragnę wyrazić wobec was głębokie przekonanie, że uniwersytet katolicki jest bez wątpienia jednym z najlepszych instrumentów jakie Kościół ofiarowuje naszej epoce, poszukującej pewności i mądrości. Wypełniając misję Przekazywania Dobrej Nowiny wszystkim ludziom, Kościół nigdy nie może przestać interesować się tą instytucją. Uniwersytety katolickie bowiem, prowadząc badania i nauczając, pomagają Kościołowi odkrywać - w sposób dostosowany do naszych czasów - stare i nowe skarby kultury, nova et vetera według słów Jezusa.

— Ex corde Ecclesiae, 1

Dlatego nierozerwalny związek prawdy z wolnością — która wyraża istotną więź między mądrością a wolą Bożą — ma niezwykle doniosłe znaczenie dla życia ludzi na płaszczyźnie społeczno-ekonomicznej i społeczno-politycznej, jak to wynika z nauki społecznej Kościoła, która „należy (...) do dziedziny (...) teologii, zwłaszcza teologii moralnej” — oraz z jej prezentacji przykazań, które rządzą życiem społecznym, gospodarczym i politycznym nie tylko w kategoriach ogólnych postaw, ale także w odniesieniu do określonych sposobów postępowania i konkretnych czynów.

— Veritatis Splendor, 99

A cierpiący Chrystus, ukrzyżowany Chrystus — to nasza mądrość i nasza moc. I dlatego, kiedy się z wami spotykam, drodzy bracia i siostry, drogie dzieci, wierzę, że spotykam się z mocą i mądrością Bożą, która jest w krzyżu Chrystusa. Na tej mocy i mądrości też cały się opieram, tak jak św. Paweł, który zapewniał, że głosimy Chrystusa ukrzyżowanego, który jest mądrością Boga i mocą Boga.

— Przemówienie do chorych zgromadzonych w katedrze

Linki zewnętrzne

• Hasło "Mądrość" w Zintegrowanej Bazie Tekstów Papieskich