Posłuszeństwo

Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014
Autor hasła: o. Tacjan WÓJCIAK OFM 

Posłuszeństwo (łac. oboedientia) – w znaczeniu ogólnym: uznanie, podporządkowanie wobec autorytetu lub władzy zwierzchniej. W takim sensie można mówić o posłuszeństwie wobec osób, instytucji lub prawa. W niektórych grupach społecznych i zawodowych (osoby konsekrowane, wojsko, policja) posłuszeństwo jest jedną z najważniejszych cnót.

Posłuszeństwo w nauczaniu Kościoła katolickiego

Pismo Święte zwraca uwagę przede wszystkim na posłuszeństwo wobec Boga (Wj 24,7; Mt 7,21), stąd biblijna koncepcja posłuszeństwa ma rys personalistyczny (osoba Boga), a nie reistyczny (wierność prawu). Postawa posłuszeństwa wobec Boga powinna wynikać z wewnętrznego usposobienia człowieka. W ten sposób staje się ono antytezą tzw. ślepego posłuszeństwa (Mk 2,27; 10,2-9; Mt 15,17). Wzorem posłuszeństwa jest Jezus (J 4,34; Flp 2,5-8), którego posłuszeństwo stało się powodem Jego wywyższenia i chwały (J 17,1); dlatego też dla chrześcijan posłuszeństwo stanowi ważny element weryfikacji ich przynależności do Boga (Mk 3,35). Nieposłuszeństwo względem Stwórcy jest grzechem i naraża człowieka na różne przykre konsekwencje (Pwt 30,15-19). W tym świetle św. Paweł mówi o posłuszeństwie wiary (Rz 1,5; 16,26), o posłuszeństwie czyniącym chrześcijanina człowiekiem wolnym oraz odpowiedzialnym (2 Kor 3,17). Posłuszeństwo jest ważnym elementem historii zbawienia (nieposłuszeństwo Adama – posłuszeństwo Jezusa i Maryi).

Posłuszeństwo w ujęciu eklezjalnym odnosi się do Nauczycielskiego Urzędu Kościoła i jego orzeczeń w zakresie wiary i [[moralność|moralności] . Ponadto obejmuje ono kwestię posłuszeństwa wobec przełożonych, którzy wyrażają wolę Bożą względem człowieka. Na przestrzeni dziejów można zaobserwować ewolucję rozumienia posłuszeństwa Koncepcja ta zmieniała się pod wpływem uwarunkowań historycznych, trendów społecznych i rozwoju nauk (szczególnie o człowieku). W dalszym ciągu w Kościele zagadnienie posłuszeństwa jest żywo dyskutowane.

Posłuszeństwo w myśli Jana Pawła II

Papież=Polak mówi o posłuszeństwie w odniesieniu do praktyki życia chrześcijańskiego − nade wszystko jako radzie ewangelicznej , jak i w kategoriach bardziej ogólnych – jako posłuszeństwo prawu Bożemu, a przez to samemu Bogu . W kontekście źle odczytanej wolności posłuszeństwo bywa często interpretowane jako ograniczenie szeroko rozumianej wolności ludzkiej, dlatego Jan Paweł II, nawiązując w swojej adhortacji Redemptoris donum do nauki Soboru Watykańskiego II , widzi w posłuszeństwo osób konsekrowanych gwarancję integralnego rozwoju człowieka, jak i ładu oraz porządku społecznego. Jego zdaniem, posłuszeństwo trzeba widzieć w świetle ekonomii zbawienia. Praktykowanie posłuszeństwa jest nie tylko upodabnianiem się do Jezusa, ale ma ono także wymiar apostolski . Wynika z tego moralny obowiązek ciągłej formacji w zakresie realizacji ślubu posłuszeństwa i ewangelicznej rady posłuszeństwa, obowiązującej wszystkich. Odnosi się to również do osób uprawiających teologię (relacja do Nauczycielskiego Urzędu Kościoła). Osoby pełniące w Kościele jakąkolwiek władzę zwierzchnią muszą ją sprawować w duchu braterstwa . W perspektywie moralności społecznej nauczanie papieskie podkreśla też konieczność poczucia odpowiedzialności wobec mandatu społecznego zaufania dla sprawowanego urzędu (sprawującego władzę) oraz wobec wartości i ideałów realizowanych na co dzień (sprawujący władzę i podwładni).

Realizacja posłuszeństwa jest heroicznym sposobem realizacji powołania zakonnego , które należy postrzegać w świetle podstawowego powołania każdego człowieka, jakim jest ostateczne zjednoczenie z Bogiem (zbawienie). Dlatego tak ważna jest pewność właściwie dokonanego wyboru drogi życia: jej punktem odniesienia jest doskonałe naśladowanie Mistrza w bezgranicznym posłuszeństwie Bogu . Życie w posłuszeństwie realizowanym w wymiarze wspólnotowym jest dla często rozbitej i podzielonej ludzkości wymownym świadectwem wartości życia ewangelicznego. Przeżywane w taki sposób posłuszeństwo sprzyja atmosferze dialogu oraz twórczego posłuszeństwa, które uczy szacunku dla godności każdego człowieka. Niniejsza postawa wymaga jednak otwarcia się na działanie Ducha Świętego .

Posłuszeństwo sprzyja właściwej formacji sumienia. Człowiek powinien być posłuszny sumieniu, o ile jest ono właściwie uformowane . W ten sposób posłuszeństwo przyczynia się do dynamicznego rozwoju człowieczeństwa, pomimo dziedzictwa grzechu. Człowiek realizujący cnotę posłuszeństwa dąży do doskonałości, dzięki czemu staje się darem dla innych, co z kolei otwiera drogę do rozwoju cnót teologalnych .

Bibliografia

Dzieła Jana Pawła II

• encyklika Evangelium vitae, 13;
• sdhortacja Pastores dabo vobis, 13;
• adhortacja Redmptionis donum, 13;
• encyklika Redemptor hominis, 21;
• adhortacja Vita consecrata, 43; 91-92;
• encyklika Veritatis splendor;
• Katechezy, 108; 112;
• List apostolski do zakonników i zakonnic Ameryki Łacińskiej na 500-lecie ewangelizacji Nowego Świata Los caminos del Evangelio, 29 czerwca 1990.

Inne dokumenty Kościoła

• Katechizm Kościoła Katolickiego.

Publikacje innych autorów

• F. Ardusso, Magisterium Kościoła. Posługa słowa, tłum. M. Stebart. Kraków 2001;
• J. R. Bar, H. Brygołówna, Drogą rad ewangelicznych. Wprowadzenie do życia zakonnego, Warszawa 1978;
• L. Iriarte, Powołanie franciszkańskie. Synteza ideałów św. Franciszka i św. Klary, Kraków 1999;
• M. Kaczmarek, Ku doskonałości kapłana. Studium myśli Jana Pawła II, Częstochowa 1997;
• J. Nowak, Osoba konsekrowana. Ślub posłuszeństwa, T. 2, Lublin 1994;
• J. Nowak, Confessio Trinitatis w radach ewangelicznych. W: "Vita consecrata. Adhortacja. Tekst i komentarze, red. A. J. Nowak. Lublin 1998;
• A. Smitmans, Posłuszeństwo. W: "Praktyczny słownik biblijny", red. A. Grabner-Haider. Tłum. T. Mieszkowski, P. Pachciarek. Warszawa 1994.

Wybrane wypowiedzi Jana Pawła II nt. posłuszeństwa

Chrystus, „istniejąc w postaci Bożej, nie skorzystał ze sposobności, aby na równi być z Bogiem, lecz ogołocił (wyniszczył) samego siebie, przyjąwszy postać sługi, stawszy się podobnym do ludzi. A w zewnętrznym przejawie uznany za człowieka, uniżył samego siebie, stawszy się posłusznym aż do śmierci — i to śmierci krzyżowej”. Dotykamy tutaj, w tych słowach Pawłowego Listu do Filipian, samego rdzenia rzeczywistości Odkupienia. W rzeczywistość tę wpisane jest w sposób zasadniczy i konstytutywny posłuszeństwo Jezusa Chrystusa. Potwierdzają to również inne słowa Apostoła — tym razem z Listu do Rzymian: „Albowiem jak przez nieposłuszeństwo jednego człowieka wszyscy stali się grzesznikami, tak przez posłuszeństwo Jednego wszyscy staną się sprawiedliwymi”.

— adhortacja Redemptionis donum, 42

Prawdziwa autonomia moralna człowieka nie oznacza bynajmniej odrzucenia, ale właśnie przyjęcie prawa moralnego, Bożego przykazania: „Pan Bóg dał człowiekowi taki rozkaz” (Rdz 2, 16). Wolność człowieka i prawo Boże spotykają się i są powołane, aby się wzajemnie przenikać, czego wyrazem jest dobrowolne posłuszeństwo człowieka wobec Boga oraz bezinteresowna dobroć Boga wobec człowieka. I dlatego posłuszeństwo Bogu nie ma — jak sądzą niektórzy — charakteru heteronomicznego, tak jakby życie moralne było podporządkowane woli absolutnej wszechmocy, zewnętrznej wobec człowieka i przeciwnej jego wolności. W istocie rzeczy, gdyby heteronomia moralności oznaczała negację samostanowienia człowieka lub narzucanie mu norm przeciwnych jego dobru, pozostawałaby w sprzeczności z objawieniem Przymierza i odkupieńczego Wcielenia. Tego rodzaju heteronomia byłaby jedynie formą alienacji, sprzeczną z Bożą mądrością i z godnością ludzkiej osoby. Słusznie mówią niektórzy o teonomii lub też o teonomii uczestniczącej, jako że dobrowolne posłuszeństwo człowieka prawu Bożemu implikuje rzeczywisty udział rozumu i woli człowieka w Bożej mądrości i opatrzności. Zakazując człowiekowi „jedzenia z drzewa poznania dobra i zła”, Bóg stwierdza, że człowiek nie posiada od początku tego „poznania”, ale jedynie ma w nim udział dzięki światłu naturalnego rozumu i Bożego Objawienia, które ukazują mu wymogi i wezwania odwiecznej mądrości: poddając się prawu, wolność poddaje się prawdzie stworzenia. Dlatego trzeba dostrzec w wolności człowieka obraz i bliskość Boga, który jest obecny we wszystkich (por. Ef 4, 6); podobnie należy głosić majestat Boga wszechświata i czcić świętość prawa ustanowionego przez Boga nieskończenie transcendentnego,Deus semper maior.

— encyklika Veritatis splendor, 41

Sobór naucza, że «Bogu objawiającemu należy okazać 'posłuszeństwo wiary'». To zwięzłe, ale bogate w treść stwierdzenie wyraża jedną z podstawowych prawd chrześcijaństwa. Podkreśla przede wszystkim, że wiara jest odpowiedzią wyrażającą posłuszeństwo Bogu. Wiąże się z tym uznanie Jego boskości, transcendencji i doskonałej wolności. Bóg, który pozwala się poznać, autorytetem swojej absolutnej transcendencji zaświadcza o wiarygodności objawianych przez siebie prawd. Przez wiarę człowiek wyraża akceptację tego Bożego świadectwa. Oznacza to, że w sposób pełny i w całości uznaje za prawdę wszystko, co zostało mu objawione, ponieważ sam Bóg jest jej rękojmią. Ta prawda, którą otrzymuje w darze i której sam nie może się domagać, wpisuje się w kontekst relacji międzyosobowych, nakłaniając rozum, aby otworzył się na jej przyjęcie i uznał jej głęboki sens. Właśnie dlatego akt zawierzenia Bogu był zawsze rozumiany przez Kościół jako moment fundamentalnego wyboru, który angażuje całą osobę. Rozum i wola wyrażają tu w najwyższym stopniu swą naturę duchową, aby pozwolić człowiekowi na dokonanie aktu, w którym realizuje się w pełni jego osobowa wolność. Wolność zatem nie tylko towarzyszy wierze — jest jej nieodzownym warunkiem. Więcej, to właśnie wiara pozwala każdemu jak najlepiej wyrazić swoją wolność. Innymi słowy, wolność nie wyraża się w dokonywaniu wyborów przeciw Bogu. Czyż można bowiem uznać, że autentycznym przejawem wolności jest odmowa przyjęcia tego, co pozwala na realizację samego siebie? Akt wiary jest najdonioślejszym wyborem w życiu człowieka; to w nim bowiem wolność dochodzi do pewności prawdy i postanawia w niej żyć.

— encyklika Fides et ratio, 13

Linki zewnętrzne

Hasło w Zintegrowanej Bazie Tekstów Papieskich 'posłuszeństwo"

Zobacz także

• cnoty
• prawo