Godność człowieka
Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014 Autor hasła: Barbara Niemiec
Godność człowieka – łac. dignitas: zasługa, wartość, osobista godność, zacność, uczciwość, dzielność moralna – cnota odniesiona tylko do człowieka: godność osoby ludzkiej, godność osobista, poczucie godności osobistej.
Godność człowieka jest jego naturalną właściwością, cechą każdego człowieka, istotą człowieczeństwa. Jako właściwość, cecha immanentna, jest darem Stwórcy. Stanowi zarazem potencjalność, którą należy aktualizować, a przez to doskonalić w działaniu.
Spis treści
Nauczanie Kościoła nt. godności człowieka
W nauczaniu Kościoła godność człowieka stanowiła zawsze istotny punkt odniesienia. Paweł Apostoł daje dogłębną wykładnię godności człowieka: „Wszyscy bowiem dzięki tej wierze jesteście Synami Bożymi – w Chrystusie Jezusie. Bo wy wszyscy ochrzczeni w Chrystusie przyoblekliście się w Chrystusa. Nie ma już Żyda ani poganina, nie ma już niewolnika ani człowieka wolnego, nie ma już mężczyzny ani kobiety, wszyscy bowiem jesteście kimś jednym w Chrystusie Jezusie” [Ga 3,26-28]. Źródłem godności człowieka jest dziecięctwo Boże, które zawdzięczamy jedności w Synu Bożym.
Godność człowieka przysługuje w równym stopniu każdemu, bez różnicy płci, rasy, narodowości, wyznania. W godności danej przez Boga każdy człowiek jest równy. Równość kobiety i mężczyzny ma uzasadnienie w akcie stworzenia człowieka mężczyzną i kobietą, natomiast taki sam udział w darze godności wynika z pochodzenia wszystkich ludzi od Adama i odkupienia wszystkich przez Chrystusa.
Godność człowieka nierozerwalnie wiąże się z jego wolnością. Obejmuje ona wszystkie dziedziny życia człowieka i wszelkie jego relacje: z Bogiem, samym sobą, drugim człowiekiem, wspólnotami ludzkimi i ze środowiskiem naturalnym. Zdolność gospodarowania własną wolnością i kierowania własnym życiem ugruntowana jest w rozumnej naturze człowieka i w posiadaniu wolnej woli.
Ważną przestrzenią realizacji ludzkiej godności są wzajemne relacje z bliźnimi. Budowane muszą być na miłości, tym zasadniczym, obok wolności i prawdy, warunku ludzkiej godności.
Godność człowieka realizuje się w życiu społecznym. Człowiek został bowiem stworzony do życia we wspólnocie. Rodzi to szereg problemów związanych z respektowaniem własnej i cudzej godności. Owo respektowanie stanowi formę jej realizacji. Życie społeczne, podobnie jak we wspólnocie rodzinnej, musi się opierać na miłości i solidarności.
Nauczanie Jana Pawła II nt. godności człowieka
Godność człowieka zajmuje bardzo ważne miejsce w nauczaniu Jana Pawła II. Istota ludzkiej godności była przedmiotem filozoficznych poszukiwań ks. Karola Wojtyły, profesora KUL. W poszukiwaniach tych odwoływał się do filozofii starożytnej, do św. Tomasza z Akwinu oraz koncepcji I. Kanta i M. Schelera.
Godność człowieka wynika z jego osobowej natury. Człowiek jest „kimś”, nie „czymś”. Jest podmiotem istnienia i działania. Przewyższa swoją godnością wszystko, co stanowi świat przyrody, i zajmuje w nim centralną pozycję. Istotną cechą osobowej natury człowieka jest autodeterminizm. Człowiek, jako byt dynamiczny, spełnia się w wolności i poznaniu. Przyjęcie takiej ontologicznej koncepcji człowieka uzasadnia w pełni uznanie jego szczególnej godności.
Katechezy o Kościele. Wojtyła rozważał godność człowieka również w kategoriach etycznych i aksjologicznych. W jego koncepcji etyki godność stanowi wartość podstawową, a jej kryterium jest miłość. Na dążeniu do godności (godziwości) ufundowana jest moralność jako rezultat normy </ref>por. Karol Wojtyła, Osoba i czyn, Kraków 1969</ref>. Godność przysługuje człowiekowi jako potencjalność, a aktualizuje się w czynie, w działaniu ze względu na moralność. Spełnianie się w czynie pozostaje w ścisłym związku z istotnym wyróżnikiem osoby ludzkiej, z samostanowieniem. Oznacza to, że osoba przyjmuje normę i ją stosuje ze względu na jej godziwość: „Godność człowieka może tylko polegać na prawym, na odpowiedzialnym użyciu ludzkiej wolności” [1].
Jan Paweł II ukazuje godność jako daną i zadaną człowiekowi. Jako wartość wywołuje ona powinność dążenia do jej pełnego urzeczywistnienia. Jest to bardzo ważny czynnik ludzkiej aktywności.
Urzeczywistnienie ludzkiej godności wiąże się z trudem sprostania bardzo istotnemu wymogowi. Czyn człowieka powinien być motywowany wartościami, jakie pozwala osiągać. Powinien więc być bezinteresowny.
Właściwą odpowiedzią na godność człowieka jest miłość.
Godność człowieka była i jest przedmiotem dociekań teologicznych Jana Pawła II. W tym ujęciu jej źródłem i uzasadnieniem jest Boże dziecięctwo i odkupienie. Przynależność do Chrystusa, umożliwiająca przybliżanie się do Boga i Jego obecność w człowieku, pozwala mu lepiej zrozumieć własną godność [2].
Teologiczne podstawy godności osoby ludzkiej odkrywają całe jej piękno zakorzenione w Bogu Stwórcy, który swój obraz odbił w duszy człowieka, objawił mu siebie, w swym Synu przyjął człowieczeństwo, by zbawić człowieka. Godność człowieka niejako dotyka samego Boga. Jej poniżenie jest więc obrazą Boga. Najpełniej rozważania te zostały przedstawione w pierwszej encyklice Jana Pawła II Redemptor hominis.
Niezniszczalna godność człowieka stanowi podstawę społecznego nauczania Kościoła. Jan Paweł II wzbogacił je w kolejnych encyklikach i homiliach oraz przemówieniach. Obejmują one niezwykłe bogactwo zagadnień: człowieka w rodzinie, w pracy, w państwie, społeczeństwie i społeczności międzynarodowej.
Godność człowieka przynagla do podjęcia wszelkich wysiłków na rzecz budowania „cywilizacji miłości”, a przeciwstawiania się rozpowszechnionej „cywilizacji śmierci”.
Przypisy
Bibliografia
Dzieła Jana Pawła II
- Centessimus annus 5; 46
- Dominum et vivificantem – Encyklika „O Duchu Świętym w życiu Kościoła i świata” 60
- Evangelium Vitae 36; 56; 101
- Orędzie na otwarcie Nadzwyczajnej Sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ 12
- Redemptor hominis 17
- Solicitudo Rei Socialis 41; 47
- Jan Paweł II. Orędzie na Światowy Dzień Pokoju. 1981, 5; 1998, wstęp; 1999, 2
- Bibliografia wypowiedzi z lat 1978-1992, „Ethos” 1992, 18/19.
Publikacje innych autorów
- J. Czajowski, Człowiek w nauce Jana Pawła II, Rzym 1983
- L. Kaczmarek, Godność i prawa człowieka w nauczaniu Jana Pawła II, „Chrześcijanin w Świecie” 1981, 5
- S. Kowalczyk, Człowiek, społeczeństwo, ustrój, Lublin 1995
Wybrane wypowiedzi Jana Pawła II o godności człowieka
Należy przypomnieć, że fundamentem, na którym opierają się wszystkie prawa ludzkie jest godność osoby. „Arcydzieło Boże, człowiek, jest obrazem i podobieństwem Boga. Jezus przyjął całą naszą naturę, z wyjątkiem grzechu; bronił godności każdej osoby ludzkiej bez wyjątku; umarł za wolność wszystkich. Ewangelia pokazuje nam, że Chrystus uznał centralne miejsce osoby ludzkiej w porządku natury (por. Łk 12,22-29), w porządku społecznym i religijnym, jak również w odniesieniu do Prawa (por. Mk 2,27), występując w obronie tak mężczyzny, jak kobiety (por. J 8,11) i dzieci (por. Mt 19,13-15), które w Jego czasach i w ówczesnej kulturze zajmowały miejsce podrzędne w obrębie społeczeństwa. Prawa i obowiązki człowieka mają uzasadnienie w godności człowieka jako dziecka Bożego". Z tego powodu „wszelkie naruszenie godności człowieka stanowi obrazę samego Boga, którego jest obrazem". Godność ta jest wspólna wszystkim ludziom bez wyjątku, ponieważ wszyscy zostali stworzeni na obraz Boga (por. Rdz 1,26). Odpowiedź Jezusa na pytanie „kto jest moim bliźnim?" (Łk 10,29) domaga się od każdego postawy szacunku dla godności drugiego i troskliwej postawy wobec niego, także wtedy, gdy jest cudzoziemcem lub wrogiem (por. Łk 10,30-37). W całej Ameryce od jakiegoś czasu wzrosła świadomość potrzeby szanowania praw człowieka, ale w tej dziedzinie pozostaje jeszcze wiele do zrobienia, jeśli się zwróci uwagę na powtarzające się przypadki gwałcenia praw osób i grup społecznych na tym kontynencie.
Również Sobór Watykański II wypracował bardzo bogate i płodne nauczanie dotyczące filozofii. Zwłaszcza w kontekście niniejszej Encykliki muszę przypomnieć, że cały rozdział Konstytucji Gaudium et spes stanowi swoiste kompendium antropologii biblijnej, która jest źródłem natchnienia także dla filozofii. Dokument ten mówi o wartości człowieka stworzonego na obraz Boży, uzasadnia jego godność i wyższość wobec całego stworzenia oraz ukazuje transcendentną zdolność jego rozumu80. Gaudium et spes podejmuje też problem ateizmu i przekonująco wykazuje błędy tej wizji filozoficznej, zwłaszcza w kontekście niezbywalnej godności człowieka i jego wolności. Głęboki sens filozoficzny mają też z pewnością słowa wyrażające naczelną ideę tego tekstu, do których nawiązałem w mojej pierwszej Encyklice Redemptor hominis i które stanowią jeden z niezmiennych punktów odniesienia dla mego nauczania: «Tajemnica człowieka wyjaśnia się naprawdę dopiero w tajemnicy Słowa Wcielonego. Albowiem Adam, pierwszy człowiek, był figurą przyszłego, mianowicie Chrystusa Pana. Chrystus, nowy Adam, już w samym objawieniu tajemnicy Ojca i Jego miłości objawia w pełni człowieka samemu człowiekowi i okazuje mu najwyższe jego powołanie».
Oświeceni przez tę Ewangelię życia, odczuwamy potrzebę głoszenia jej i świadczenia o jej niezwykłej nowości: ponieważ jest ona tożsama z Jezusem, który przynosi wszelką nowość i przezwycięża to, co „stare”, a co bierze się z grzechu i prowadzi do śmierci. Ewangelia ta przerasta wszelkie oczekiwania człowieka i objawia, na jakie wspaniałe wyżyny zostaje wyniesiona mocą łaski godność osoby. Tak mówi o niej św. Grzegorz z Nyssy: „Człowiek, który niczym się nie wyróżnia spośród stworzeń, który jest prochem, zielskiem i marnością, gdy zostanie przybrany za syna przez Boga wszechświata, staje się członkiem rodziny tej Istoty, której wspaniałości i wielkości nikt nie może zobaczyć, usłyszeć ani pojąć. Jakież słowo, myśl czy poryw ducha zdoła wysłowić przeobfitość tej łaski? Człowiek przerasta własną naturę: ze śmiertelnego staje się nieśmiertelny, ze zniszczalnego niezniszczalny, z przemijalnego wieczny, zaś z człowieka staje się Bogiem”, Wdzięczność i radość z niezmierzonej godności człowieka każe nam dzielić się z wszystkimi tym orędziem: „oznajmiamy wam, cośmy ujrzeli i usłyszeli, abyście i wy mieli współuczestnictwo z nami” (1 J 1, 3). Trzeba dotrzeć z Ewangelia życia do serca każdego człowieka i wprowadzić ją do samego wnętrza ludzkiego społeczeństwa.
