Przyjaźń

Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014
Autor hasła: ks. Paweł GÓRALCZYK SAC

Przyjaźń - (łac. amicitia) – nastawienie wewnętrzne, które sprawia, że łatwo i z radością czyni się dobro drugiemu człowiekowi; istotnym warunkiem przyjaźni jest obopólność; nie może pozostać nieodwzajemniona; ma też całkowicie dobrowolny charakter; wzajemność i bezinteresowna życzliwość stanowią niejako sprawdzian przyjaźni.

Podstawą przyjaźni jest najczęściej koleżeństwo, wynikające ze wspólnego przebywania i działania. Dzielenie zainteresowań, umiejętności, niebezpieczeństw i trudów może stać się początkiem przyjaźni wtedy, gdy dwie lub więcej osób odkryją w sobie podobną intuicję, podobny rodzaj wrażliwości na świat, gdy wspólnie dostrzegają wagę pewnych problemów, gdy wyznają tę samą prawdę czy też mają tę samą wizję świata. Przyjaciele dzielą się ze sobą tym, co mają najlepszego; wymaga to łączności, współobecności, komunikowania się.

Przyjaźń w ujęciu chrześcijańskim

Przyjaźń w chrześcijaństwie jest uważana za cnotę, ponieważ odbija w sobie miłość Jezusa do wszystkich ludzi bez wyjątku. Jezus jest określany mianem przyjaciela grzeszników i celników (por. np. Mt 11,19; Łk 7,34). Pismo Święte dostarcza wielu przykładów pięknej przyjaźni. W Starym Testamencie wyróżnia się przyjaźń Dawida i Jonatana (1 Sm 18-21). W Nowym Testamencie Jezus daje przykład głębokiej przyjaźni z Łazarzem i jego siostrami (J 11,5; 11,36) i Marią Magdaleną (Łk 8,2), a także z uczniami, którym oświadcza: Już was nie nazywam sługami […], ale nazwałem was przyjaciółmi (J 15,15).

Przyjaźń w nauczaniu Jana Pawła II

Nauczanie Jana Pawła II na temat przyjaźni jest w pewnym stopniu kontynuacją myśli św. Tomasza z Akwinu oraz własnych wcześniejszych refleksji, które zawarł w Miłości i odpowiedzialności. Syntezę tej nauki można zawrzeć w tezie, iż przyjaźń stanowi najdoskonalszy przejaw miłości. W przyjaźni rozstrzygający jest udział woli. Ja chcę dobra dla ciebie tak, jak chcę go dla siebie samego, dla mojego własnego ja . Istota przyjaźni polega na pewnym zbliżeniu się i zjednoczeniu istot rozumnych. Jest to wzajemna miłość życzliwości pomiędzy dwiema albo wieloma osobami, dzięki której każda uznaje i pragnie dobra drugiej. Opiera się na dojrzałym zaangażowaniu się woli w stosunku do drugiej osoby pod kątem jej dobra. Tym samym – twierdzi Papież – przyjaźń jest w najmniejszym stopniu instynktowna, ograniczona, biologiczna i gromadna. Jest najmniej uzależniona od stanu naszych nerwów, najmniej wybuchowa, nie ma w niej nic, co by przyspieszyło bicie naszego tętna. Przyjaźń jest stosunkiem łączącym jednostki na najwyższym poziomie ich indywidualnego rozwoju. W przyjaźni obydwie strony w takim samym stopniu wzajemnie się potwierdzają i szanują.

Papież w swoim nauczaniu nieustannie podkreśla, że istota przyjaźni jako najdoskonalszego przejawu miłości polega na wzajemnej życzliwości, opartej na pełnym współdziałaniu. Życzliwość ta jest miłością umysłową, polegającą na woli, tak by osobie ukochanej czynić to, co dla niej dobre, co ją doskonali . Jest więc miłością bezinteresowną, którą kochamy kogoś ze względu na niego samego. Zarówno w punkcie wyjścia, jak i dojścia, jest wolna od nacisku sił instynktu i więzi naturalnych, czym różni się od miłości synowskiej, braterskiej i małżeńskiej. Sama jednak życzliwość nie jest wystarczającym powodem do przyjaźni, gdyż wymagana jest jeszcze wzajemność, gdzie przyjaciel jest przyjacielem przyjaciela. Tego rodzaju życzliwość buduje wzajemną łączność. Można mówić o przyjaźni między człowiekiem a Bogiem, choć ta relacja międzyosobowa odnosi się do Boga jako bytu samoistnego i do człowieka jako bytu przygodnego. Trudność zostaje przezwyciężona przez łaskę wlanej miłości, która daje zjednoczenie z Bogiem i szczęśliwość wieczną .

Miłowanie Boga – największego Dobra, jest dla człowieka niebywałym wyniesieniem, pozwala mu bowiem na oglądanie Go bezpośrednio jako Najwyższej Prawdy . Zażyłość, do jakiej człowiek zostaje dopuszczony, stwarza mu możliwość lepszego poznania Boga, przemiany życia duchowego, w rezultacie następuje coraz większe przywiązanie do wartości poznanych w ukochanym Bogu. Bóg niejako stale przebywa w sercu i umyśle człowieka, owocuje to zachowaniem jedności w podejmowanych celach. W przyjaźni kochający jest w ukochanym w tym znaczeniu, że dobro przyjaciela uznaje za swoje, a jego wolę za swoją. Tę tezę potwierdza św. Jan, stwierdzając, że ten, kto pozostaje w miłości, w Bogu mieszka, a Bóg w nim (por. 1 J 4,16).

Taka bliskość z Bogiem nie odrywa jednak człowieka od zmysłów i uwarunkowań tego świata, ale jest przede wszystkim umiejętnością przerzucenia uwagi poza ciasny krąg zainteresowań własną osobą, poza własne myśli, uczucia i dążenia. W tym znaczeniu zachwyt – ekstaza, jest przeciwieństwem egocentryzmu, czyli nieumiejętności wczucia się w położenie i stanowisko, tutaj – samego Boga, i jest uznaniem Boga za przewodnika swego życia. Przebywanie z Bogiem nie jest odgadywaniem Jego woli, lecz istotnym zharmonizowaniem swojego wysiłku z wysiłkiem Boga, który obdarza swoją łaską. Osoba, żyjąc w przyjaźni z Bogiem, z zapałem zwalcza to wszystko, co sprzeciwia się Stwórcy, staje między nią a miłowanym Bogiem .

Przyjaźń człowieka z Bogiem musi oprzeć się na fundamencie głębszym i nadprzyrodzonym, mianowicie na fakcie, że Bóg w swojej dobroci powołuje człowieka do uczestnictwa we własnym szczęściu osobistym i oddaje się mu, aby go uszczęśliwić. Przyjaźń pomiędzy człowiekiem a Bogiem istnieje. Bóg dopuszcza człowieka do uczestniczenia w swojej szczęśliwości, w Jego poznaniu Siebie i w Jego miłości . To właśnie powołanie do uczestnictwa w szczęściu Boga zostaje zapoczątkowane w życiu doczesnym przez cnotę miłości. Cnota ta uzdalnia człowieka do bezpośredniego obcowania z Bogiem. Bóg, pozostając zawsze Stwórcą i Panem człowieka, zechciał być jego przyjacielem. Zapragnął, aby życie człowieka nie było oparte na bojaźni i karze, ale na miłości i przyjaźni.

Głęboka przyjaźń między ludźmi, wzmocniona w dodatku przyjaźń z Bogiem, stanowi dla obu stron ogromną szansę pełnego rozwoju osobowego. Umożliwia duchowe otwarcie na drugiego człowieka i jego wewnętrzne bogactwo. Uzdalnia do współpracy, pomaga w poznaniu siebie i sprzyja dojrzewaniu osobowemu . Świadomość akceptacji i afirmacji ze strony przyjaciela wywołuje lub umacnia wiarę w siebie oraz pozwala radować się życiem. Przyjaciele, pragnąc nawzajem dla siebie dobra, mobilizują się do wysiłku, do pełniejszego „bycia”. Taka p. zawsze rodzi otwartość na radości, cierpienia, lęki i nadzieje drugiego człowieka. Na taką przyjaźń otwarta jest młodzież , a przyjaźnie w tym okresie życia są szczególnie ważne .

Kościół jest wezwany do tworzenia swoistej „kultury wspólnoty”, także przez rozwijanie zdolności do rozpoznawania i kształtowania międzyosobowych powiązań w ramach wspólnoty oraz gotowości do uczenia się wzajemnie od siebie. W tym kontekście Jan Paweł II mówi o „duchowości komunii”, którą trzeba krzewić, podkreślając jej znaczenie jako zasady wychowawczej wszędzie tam, gdzie kształtuje się człowiek i chrześcijanin, gdzie formują się szafarze ołtarza, duszpasterze i osoby konsekrowane, gdzie powstają rodziny i wspólnoty . Jednocześnie wskazuje, że oznacza to zdolność postrzegania drugiego człowieka jako kogoś bliskiego, co pozwala dzielić jego radości i cierpienia, odgadywać jego pragnienia i zaspokajać jego potrzeby, ofiarować mu prawdziwą i głęboką przyjaźń .

Bibliografia

Dzieła Jana Pawła II

• encyklika Redemptor hominis, 10;
• encyklika Dives in misericordia, 3;
• encyklika Dominume et Vivificantem, 58;
• adhortacja apostolska Familiaris consortio, 13; 18; 66;
• List do kapłanów na Wielki Czwartek 1995;
• List do rodzin Gratissimam sane, 7-9; 11;
• 'List apostolski Novo millennio ineunte;
• Miłość i odpowiedzialność.

Publikacje innych autorów

• L. N. Christenson, Przyjaźń, miłość, małżeństwo, Warszawa 1990;
• F. Mróz, P. Bolewski, Być i miłować, Toruń 1999;
• M. Nedoncelle, Wartość miłości i przyjaźni, Kraków 1993;
• W. Zyzak, Przyjaźń. W: "Leksykon duchowości katolickiej", red. M. Chmielewski. Kraków 2002.

Wybrane wypowiedzi Jana Pawła II o przyjaźni

Nie należy zapominać, że także rozum potrzebuje oprzeć się w swoich poszukiwaniach na ufnym dialogu i szczerej przyjaźni. Klimat podejrzliwości i nieufności, towarzyszący czasem poszukiwaniom spekulatywnym, jest niezgodny z nauczaniem starożytnych filozofów, według których przyjaźń to jedna z relacji najbardziej sprzyjających zdrowej refleksji filozoficznej.

— encyklika Fides et ratio, 33

Duch Pański”, który — wedle biblijnego opisu stworzenia — „unosi się nad wodami” (por. Rdz 1, 2), wskazuje na tego „Ducha, który przenika głębokości Boże,”: Przenika głębokości Ojca i Słowa-Syna w tajemnicy stworzenia. Jest nie tylko bezpośrednim świadkiem Ich wzajemnej miłości, z której bierze początek stworzenie, ale sam jest tą Miłością. Sam jest jako Miłość — przedwiecznym, nie stworzonym Darem. W Nim zawiera się źródło i początek wszelkiego obdarowania stworzeń. Świadectwo początku, jakie znajdujemy w, całym Objawieniu, a naprzód w Księdze Rodzaju, jest tu jednoznaczne. Stworzyć — to znaczy powołać z nicości do istnienia; a zatem stworzyć to tyle, co obdarować istnieniem. Świat widzialny zostaje stworzony dla człowieka: człowiek zostaje więc obdarowany światem (por. Rdz 1, 26. 28. 29). Równocześnie zaś ten sam człowiek w swoim człowieczeństwie zostaje obdarowany szczególnym „obrazem i podobieństwem” Boga. Oznacza to nie tylko rozumność i wolność jako konstytutywną właściwość natury ludzkiej. Oznacza to zarazem, od samego początku, zdolność obcowania z Bogiem na sposób osobowy, jako „ja i ty”. Oznacza również zdolność do przymierza, jakie ma ukształtować się wraz ze zbawczym udzielaniem się Boga człowiekowi Na gruncie „obrazu i podobieństwa” Boga — „dar Ducha” oznacza wreszcie wezwanie do przyjaźni, w której nadprzyrodzone „głębokości Boże” zostają niejako gościnnie otwarte dla uczestnictwa ze strony człowieka. Uczy Sobór Watykański II: „Bóg niewidzialny (por. Kol 1, 15; 1 Tm 1, 17) w nadmiarze swej miłości zwraca się do ludzi jak do przyjaciół (por. Wj 33, 11; J 15, 14-15) i obcuje z nimi (Ba 3, 38), aby ich zaprosić do wspólnoty z sobą i przyjąć ich do niej”.

— Dominum et Vivificantem, 34

Włączenie w Chrystusa, jakie dokonuje się w Chrzcie św., odnawia się i nieustannie umacnia przez uczestnictwo w Ofierze eucharystycznej, przede wszystkim gdy jest to uczestnictwo pełne przez udział w Komunii sakramentalnej. Możemy powiedzieć, że nie tylko każdy z nas przyjmuje Chrystusa, lecz także Chrystus przyjmuje każdego znas. Zacieśnia więzy przyjaźni z nami: « Wy jesteście przyjaciółmi moimi » (J 15, 14). My właśnie żyjemy dzięki Niemu: « Ten, kto Mnie spożywa, będzie żył przeze Mnie » (J 6, 57). W Komunii eucharystycznej realizuje się w podniosły sposób wspólne, wewnętrzne « zamieszkiwanie » Chrystusa i ucznia: « Trwajcie we Mnie, a Ja w was [będę trwać] » (por. J 15, 4).

— Ecclesia de Eucharistia, 22

Linki zewnętrzne

Hasło w Zintegrowanej Bazie Tekstów Papieskich

• "przyjaźń"

Zobacz także

• braterstwo
• miłość
• solidarność