Charyzmat

Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014
Autor hasła: ks. ks. Stanisław MOJEK 

Charyzmat – (z gr. χάρισμα, czyt. charisma – dar) – dar udzielony przez Ducha Świętego dla dobra wspólnoty. Od innych darów Ducha Świętego różni się tym, że służy nie tyle osobistemu uświęceniu, co przede wszystkim wypełnieniu swoich zadań we wspólnocie Kościoła. Wiąże się zawsze z powołaniem, jakim Chrystus obdarza każdego ochrzczonego, i odsłania wspólnotowy charakter tego powołania. Jak każdy dar Boży, rodzi zobowiązanie o charakterze moralnym. Jest potwierdzeniem szczególnej roli Ducha Świętego w życiu moralnym chrześcijanina.

Charyzmat w nauce Kościoła katolickiego

Nauka o charyzmacie ma swoje podstawy w Piśmie Świętym, szczególnie w listach św. Pawła, który pisze o łaskach nadzwyczajnych, udzielanych poszczególnym ludziom dla dobra wspólnoty: Są różne dary łaski, lecz ten sam Duch; różne też są rodzaje posługiwania, ale jeden Pan; różne są wreszcie działania, lecz ten sam Bóg, sprawca wszystkiego we wszystkim. Wszystkim zaś objawia się Duch dla [wspólnego] dobra. Jednemu dany jest przez Ducha dar mądrości słowa, drugiemu umiejętność poznawania według tego samego Ducha, innemu jeszcze dar wiary w tymże Duchu, innemu łaska uzdrawiania w jednym Duchu, innemu dar czynienia cudów, innemu proroctwo, innemu rozpoznawanie duchów, innemu dar języków i wreszcie innemu łaska tłumaczenia języków. Wszystko zaś sprawia jeden i ten sam Duch, udzielając każdemu tak jak chce (1 Kor 12,4-11). Apostoł uznaje, że ze wszystkich charyzmatów najważniejsza jest miłość (1 Kor 13).

Św. Tomasz z Akwinu potwierdza tę naukę, mówiąc, że łaska uświęcająca i miłość są o wiele doskonalsze niż charyzmat, gdyż jednoczą bezpośrednio z Bogiem, natomiast te szczególne dary służą wprawdzie dla pożytku bliźniego, przygotowują go do nawrócenia, nie dają mu jednak życia nadprzyrodzonego. Na ogół nie są one z istoty swojej nadprzyrodzone, jak łaska uświęcająca, lecz tylko pozanaturalne, jak cud i proroctwo. Są to znaki potwierdzające prawdziwość Objawienia .

Dzięki Soborowi Watykańskiemu II charyzmaty stały się nie tylko przedmiotem szerszej refleksji teologicznej, ale także wpłynęły na samoświadomość członków Kościoła, w kontekście ich wspólnej odpowiedzialności za wewnętrzną i zewnętrzną misję Kościoła; odnosi się to w szczególny sposób do apostolatu ludzi świeckich. Zwracanie uwagi na charyzmatyczną strukturę Kościoła jest dopełnieniem jego wizji jako instytucji i struktury hierarchicznej.

Zagadnienie charyzmatu w nauczaniu Jana Pawła II

Nauczanie Jana Pawła II na temat charyzmatu stanowi kontynuację nauczania Soboru. Swoistą syntezą tego nauczania jest adhortacja Christifideles laici (zwłaszcza nr 24). Wiele miejsca poświęcił też Papież refleksji nad charyzmatem w katechezach dotyczących Ducha Świętego oraz Kościoła . Według Ojca Świętego, są to szczególne dary i zdolności, którymi Duch Święty ubogaca Kościół; mogą one przybierać najrozmaitsze formy, już to jako wyraz najpełniejszej wolności Ducha, który jest ich dawcą, już to jako odpowiedź na różnorodne wymogi pojawiające się w dziejach Kościoła . Charyzmaty są ukierunkowane na dobro Kościoła, a przez to wnoszą wkład w budowanie, w powiększanie ludzkiego dobra i w zaspokajanie potrzeb świata .

Jan Paweł II potwierdza różnorodność charyzmatów w Kościele i ich służebny charakter dla dobra Kościoła. Stwierdza: Z bogactwa i różnorodności darów rodzi się komunia Kościoła, który jest jeden i powszechny wśród wielości ludów, tradycji, powołań i duchowych doświadczeń. Działanie Ducha Świętego ujawnia się w różnorodności i bogactwie charyzmatów towarzyszących posługom, które przybierają różne formy i różne rozmiary w zależności od potrzeb czasu i miejsca . Charyzmaty, choć są darami osobistymi, ze swej natury mają charakter wspólnotowy i wspólnoto-twórczy . Potwierdzają one, że rozwój wspólnoty kościelnej nie zależy jedynie od ustanowienia posług i sakramentów, lecz sprzyjają mu również nieprzewidziane i wolne dary Ducha Świętego, działającego także poza wszelkimi ustalonymi formami .

Ukazując znaczenie charyzmatu dla dobra Kościoła, Jan Paweł II podkreśla, że nie powinny one być przeciwstawiane posługom hierarchicznym i „urzędom” w Kościele, albowiem cały porządek hierarchiczny i struktura posług Kościoła też podlegają działaniu charyzmatów . Według Papieża, mamy prawo uznać, że Duch Święty jest obecny i działa w tych, którzy – jak biskupi, prezbiterzy, diakoni i świeccy wszystkich kategorii – starają się żyć według Ewangelii stosownie do własnego stanu .

Obowiązkiem chrześcijanina jest rozpoznanie i przyjęcie charyzmatu z wdzięcznością, pamiętając o konieczności używania ich w Kościele i świecie dla dobra ludzi i budowania Kościoła w wolności Ducha Świętego, w łączności ze swymi pasterzami i braćmi. Papież pragnie, aby wszyscy ludzie, widząc wśród braci szczególne dary i uzdolnienia, byli Bogu za to wdzięczni . Charyzmaty zapewniają apostolską żywotność Kościołowi, przyczyniają się do rozwoju świętości całego ludu Bożego, pod warunkiem jednak, że pochodzą rzeczywiście od Ducha Świętego i są używane zgodnie z Jego natchnieniem: Zgodnie z logiką pierwotnego obdarowania, z którego wypływają, dary Ducha Świętego wymagają, aby wszyscy, którzy je otrzymali – pomni na słowa Soboru – używali ich dla budowania całego Kościoła .

Papież nie tylko podkreśla konieczność rozeznania charyzmatów, ale także podaje najważniejsze kryteria tego rozeznania. Stwierdza: Tego rozeznania udziela sam Duch Święty, który prowadzi rozum drogami prawdy i mądrości. Ponieważ jednak cała wspólnota kościelna została poddana przez Chrystusa zwierzchnictwu władzy kościelnej, do jej kompetencji należy ocena wartości i autentyczności charyzmatów . Natomiast wśród kryteriów tego rozeznania, jakimi kieruje się powszechnie władza kościelna, jak i mistrzowie oraz kierownicy duchowi, najważniejsze są: 1. zgodność z wiarą Kościoła w Jezusa Chrystusa – charyzmat nie może być sprzeczny z wiarą, którą ten sam Duch wzbudza w całym Kościele; 2. obecność owoców Ducha: miłości, radości, pokoju – stąd jeśli jakiś charyzmat powoduje niepokój i zamieszanie, oznacza to, że albo nie jest autentyczny, albo nie używa się go we właściwy sposób; wynika to z faktu, że bez miłości nawet najbardziej nadzwyczajne charyzmaty nie przynoszą żadnego pożytku; 3. harmonijna więź z władzą Kościoła i akceptacja jej zarządzeń; 4. posługiwanie się charyzmatem we wspólnocie kościelnej poddane prostej regule: Wszystko niech służy zbudowaniu − znaczy to, że charyzmaty zostają uznane w takiej mierze, w jakiej wnoszą konstruktywny wkład w życie wspólnoty, w życie w jedności z Bogiem i w braterskiej komunii .

Ukierunkowanie charyzmatów na dobro wspólnoty Kościoła sprawia, że ostatecznie najistotniejsze jest ich odniesienie do wykorzystania miłości, bo to ona w największym stopniu przyczynia się do dobra wspólnoty . Chrześcijanie są zobowiązani wypełniać własne zadanie zgodnie z otrzymanym charyzmatem. Nikt nie może domagać się wszystkich charyzmatów ani nie może zazdrościć innym . Jan Paweł II wielokrotnie zwracał uwagę na bogactwo charyzmatycznego obdarowania Kościoła (w odniesieniu do wszystkich „stanów” i powołań). Jest przekonany, że także w naszych czasach oglądamy rozkwit różnych charyzmatów wśród świeckich mężczyzn i kobiet. I choć otrzymują je poszczególne osoby, mogą uczestniczyć w nich także inni i w ten sposób zachowuje się ich ciągłość w czasie jako cenne i żywe dziedzictwo, tworzące pomiędzy ludźmi szczególne pokrewieństwo duchowe .

Bibliografia

Dzieła Jana Pawła II

• Christifideles laici 24;
• Pastores dabo vobis;
• Vita consecrata;
• Katechezy Ojca Świętego Jana Pawła II. Duch Święty. Kraków−Ząbki 1999, 70;
• Katechezy Ojca Świętego Jana Pawła II. Kościół. Kraków−Ząbki 1999, 36;

Inne dokumenty Kościoła

• Sobór Watykański II. Konstytucja dogmatyczna o Kościele Lumen gentium (21.11.1964, 11; 25; 30; 42.

Publikacje pozostałych autorów

• K.Romaniuk, B. Snela, Charyzmat. [w:] Encyklopedia katolicka. T. 3. red. F. Gryglewicz i in. Lublin 1979-2002;
• M. Daniluk, K. Klauza, Charyzmat założyciela. [w:] Podręczna encyklopedia instytutów życia konsekrowanego. red. M. Daniluk, K. Klauza, Lublin 1994;
• R. Garrigou-Lagrange, Trzy okresy życia wewnętrznego. Niepokalanów 1998;
• S. Olejnik. Teologia moralna życia osobistego. Włocławek 1999;
• C. J. Wichrowicz, Zarys teologii moralnej w ujęciu tomistycznym. Kraków 2002;
• J. Ratzinger, Pielgrzymująca wspólnota wiary. Kościół jako komunia. Kraków 2003.

Wybrane wypowiedzi Jana Pawła II na temat charyzmatu

Sobór Watykański II ukazuje posługi i charyzmaty jako dary Ducha Świętego, które służą budowaniu Chrystusowego Ciała i spełnianiu jego posłannictwa w świecie. Ten sam bowiem Duch, który kieruje Kościołem i mu przewodzi, uposaża w rozmaite dary hierarchiczne i charyzmatyczne wszystkich ochrzczonych, wzywając każdego z nich do tego, by był w sobie właściwy sposób aktywny i współodpowiedzialny.

— Christifideles laici, 21

Charyzmaty winny być przyjmowane z wdzięcznością zarówno przez tych, którzy je otrzymują, jak i przez wszystkich członków Kościoła. W nich bowiem szczególnie obficie objawia się łaska zapewniająca apostolską żywotność i świętość całemu Ciału Chrystusa, pod warunkiem, że pochodzą one naprawdę od Ducha i są używane rzeczywiście zgodnie z Jego natchnieniem. Dlatego zawsze należy się starać o właściwe rozpoznanie charyzmatu. W praktyce bowiem, jak powiedzieli Ojcowie synodalni, „działanie Ducha Świętego, który tchnie tam, gdzie chce, nie zawsze jest łatwe do rozpoznania i przyjęcia. Wiemy, że Bóg działa we wszystkich chrześcijanach, i zdajemy sobie sprawę z tego, jak wielki pożytek niosą charyzmaty zarówno poszczególnym ludziom, jak całej chrześcijańskiej wspólnocie. Niemniej jesteśmy również świadomi wielkiej mocy grzechu, który stara się wprowadzić niepokój i zamęt w życie wiernych i wspólnoty.

— tamże, 24

Aby obfitość darów Ducha została przyjęta w radości i by mogła zaowocować ku chwale Boga dla dobra całego Kościoła, każdy powinien przede wszystkim poznać i umieć rozróżnić własne charyzmaty oraz charyzmaty innych ludzi, a także rozwijać je z chrześcijańską pokorą, z odważnym samokrytycyzmem, mając na celu jedynie budowę całej wspólnoty, której winien służyć każdy specjalny charyzmat. Oczekuje się ponadto od wszystkich szczerego, wzajemnego poszanowania, uznania i rozważnego wykorzystania pozytywnej i uprawnionej różnorodności istniejącej w presbyterium. Wszystko to również należy do życia duchowego i ciągłej ascezy kapłana.

— Pastores dabo vobis, 25

Linki zewnętrzne

• Hasło "charyzmat" w Zintegrowanej Bazie Tekstów Papieskich