Świeccy

Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014
Autor hasła: Stefan Eugeniusz Dobrzanowski

Świeccy – członkowie Kościoła nienależący do duchowieństwa ani stanu zakonnego.

Pojęcie "laikat" było znane już w Starym Testamencie. Pochodzi od greckiego laicos: dotyczący ludu. Nową, doskonalszą definicję "laikatu" wypracował Sobór Watykański II: chrześcijanie świeccy to "wcieleni przez chrzest w Chrystusa, ustanowieni jako Lud Boży i uczynieni na swój sposób uczestnikami kapłańskiego, proroczego i królewskiego urzędu Chrystusa (...), sprawują właściwe całemu ludowi chrześcijańskiemu posłannictwo w Kościele i w świecie. (...) Zadaniem ludzi świeckich, z tytułu właściwego ich powołania, jest szukać Królestwa Bożego, zajmując się sprawami świeckimi i kierując nimi po myśli Bożej" .

Nauczanie Kościoła nt. świeckich

Do rozwoju świadomości o roli świeckich w Kościele przyczyniło się głównie nauczanie papieży od Leona XIII (Rerum novarum, 1891) i Piusa X (Il fermo propositio, 1905).

Pius XI encykliką Ubi arcana Dei (1922) powołał samodzielną organizację chrześcijan świeckich pod nazwą "Akcja Katolicka", współpracującą ściśle z hierarchią. Rolę świeckich w Kościele wyraźnie dowartościował papież Pius XII, akcentując w swych przemówieniach, że ich miejsce jest w pierwszych szeregach Kościoła.

Pełniejszy rozwój nauki o roli świeckich oraz ich apostolskiej aktywności nastąpił za pontyfikatu Pawła VI w czasie Soboru Watykańskiego II. Następstwem tego było powołanie w 1967 roku Papieskiej Rady ds. Świeckich.

Sobór, rozwijając naukę o naturze Kościoła, zajął się teologią laikatu, czemu dał wyraz w wielu swoich dokumentach, m.in.: Konstytucji dogmatycznej o Kościele Lumen gentium oraz w Deklaracji o apostolstwie świeckich Apostolicam actuositatem. Według nauki Vaticanum II świeccy na równi z duchownymi są odpowiedzialni za Kościół, jako jego pełnoprawni członkowie mają swe specyficzne powołanie do apostolstwa i są wezwani do świętości.

Soborowy Dekret o apostolstwie świeckich wzywa ich, aby współpracowali ze wszystkimi ludźmi dobrej woli w popieraniu wszystkiego, co prawdziwe, sprawiedliwe, co święte, co godne miłości . Apostolstwo chrześcijan świeckich zajmuje ważne miejsce w strategii Kościoła, w dziele jego odnowy i przystosowania do współczesnego świata i w żadnej mierze nie może być zastąpione przez duchownych. Jest ono "uczestnictwem w samej zbawczej misji Kościoła (...). Każdy świecki (...) staje się świadkiem i zarazem żywym narzędziem posłannictwa samego Kościoła według miary daru Chrystusowego" .

Nauczanie Jana Pawła II nt. świeckich

Nauka Vaticanum II o świeckich została upowszechniona i dopracowana w czasie pontyfikatu Jana Pawła II. Również w praktyce została wprowadzona w wielu dziedzinach życia. Papież od początku swego pontyfikatu zaangażowany jest w głoszenie i rozwijanie teologii laikatu, czyniąc to w encyklikach, orędziach i przemówieniach skierowanych do różnych gremiów w czasie licznych podróży apostolskich. Mówił np. o powołaniu świeckich jako otwartości na Boga, czyli powołaniu do pełnej miary człowieczeństwa przez podmiotowe uczestnictwo we wspólnocie Kościoła . Dla świeckich wszystkich stanów i zawodów powołanie do budowania Kościoła rozszerza się w zobowiązanie do uświęcania świata , tzn. przepajania go duchem Ewangelii, wprowadzania ładu moralnego w każdą dziedzinę życia – w rodzinę, gospodarkę, politykę, kulturę. Papież już podczas swojej pierwszej pielgrzymki do ojczyzny zwracał uwagę na apostolat chrześcijan świeckich w trzech ważnych dziedzinach – rodzinie, środowisku pracy i narodzie zniewolonym wówczas przez system totalitarny . "Małżonkowie, budując swoim świadectwem miłości wspólnotę rodzinną, wychowują nowe pokolenia ludzi zdolnych do tego, aby całe swoje życie znów poświęcić własnemu powołaniu (...), królewskiej służbie, której przykład daje nam Jezus Chrystus" . W swym nauczaniu Ojciec Święty rozwija szczegółowo poszczególne dziedziny powołania i odpowiedzialności świeckich, zwłaszcza dwie podstawowe ich "gałęzie" wyrastające z uczestnictwa w życiu Kościoła – głoszenie tajemnicy Chrystusa i czynienie świata lepszym, bardziej ludzkim .

Papież zwraca się do naukowców, by swoim powołaniem i fachowością służyli dobru człowieka . "Nie ma żadnego powodu, by obawiać się eksperymentów biologicznych, które są prowadzone przez uczonych, mających głęboki szacunek dla osoby ludzkiej, ponieważ jestem pewny, że przyczynią się one do integralnego dobra człowieka" .

Dla pogłębienia nauki o roli świeckich i upowszechnienia jej w Kościele powszechnym Jan Paweł II zwołał VII Generalny Synod Biskupów w Rzymie (1987). Sam zaś w zwyczajnym nauczaniu w licznych przemówieniach i katechezach przygotowywał wiernych do poznania tej problematyki. Niemal od pierwszych miesięcy 1987 roku swoje katechezy niedzielne przed modlitwą Anioł Pański poświęcał szczegółowemu przybliżeniu nauki soborowej o powołaniu i roli świeckich w Kościele i świecie. Synod o świeckich pod przewodnictwem Papieża trwał przez cały październik roku 1987, a do udziału w nim obok biskupów zostało powołane liczne grono audytorów świeckich w liczbie 54 kobiet i mężczyzn z różnych krajów i ze wszystkich kontynentów, którzy przez swój udział w dyskusjach wnosili wiele z własnych środowiskowych doświadczeń. Owocem synodu są dwa dokumenty o świeckich: adhortacja apostolska Christifideles laici i list apostolski Mulieris dignitatem. W adhortacji Christifideles laici, idąc za nauką Soboru, podane jest też pozytywne określenie świeckich, jako uczestniczących w tajemnicy Kościoła i obdarzonych kapłaństwem powszechnym Chrystusa. Dokument potwierdza, że "kapłaństwo powszechne wiernych i kapłaństwo urzędowe, czyli hierarchiczne, choć różnią się istotowo, a nie stopniem tylko, są sobie wzajemnie przyporządkowane; jedno i drugie bowiem we właściwy sposób uczestniczy w powszechnym kapłaństwie Chrystusa" . Adhortacja rozwija soborową naukę o udziale świeckich w potrójnej misji Chrystusa oraz szeroko omawia rolę świeckich, ich uprawnienia i zadania w Kościele i świecie.

Udział w kapłaństwie powszechnym sprawia, że wierni świeccy uczestniczą w potrójnej misji Chrystusa – uświęcającej, czyli kapłańskiej, proroczej i królewskiej. Funkcję kapłańską spełniają przede wszystkim, gdy łączą się z Chrystusem w Ofierze Eucharystycznej, ofiarując siebie samych, swoje czyny, apostolskie przedsięwzięcia, zadania życiowe i cierpienia . Oni też udzielają sobie sakramentu małżeństwa, a w wypadku koniecznym mogą udzielać chrztu. Udział w misji proroczej, czyli przepowiadania (nauczycielskiej), zobowiązuje świeckich, aby przyjęli Ewangelię i głosili ją słowem i świadectwem życia. W życiu rodzinnym są pierwszymi zwiastunami Ewangelii wobec swych dzieci. Synod ponadto wzywa ich do nowej ewangelizacji . Do nich należy pełna odpowiedź na problemy i nadzieje, jakie życie stawia przed każdym człowiekiem i społeczeństwem . Szczególnym ich zadaniem jest ewangelizacja kultury. Funkcję królewską pełnią świeccy przez służenie Królestwu Bożemu i rozszerzanie go w świecie. Jest ono obecne w Kościele w zarodku, a rolą świeckich jest szukać dróg jego rozwoju. Jest to przede wszystkim walka z grzechem w sobie samym, opanowanie i ciągłe nawracanie się, służba bliźnim w miłości na wzór Chrystusa, postawa obrony wiary i gotowości na prześladowania (konsekwencja bierzmowania) oraz torowanie miejsca Królestwu Chrystusa przez kształtowanie rzeczywistości ziemskiej zgodnie z planem Bożym.

Pełne uczestnictwo świeckich w życiu Kościoła to przede wszystkim ich apostolstwo. "Jest rzeczą konieczną, aby każdy katolik świecki miał zawsze żywą świadomość tego, że jest członkiem Kościoła, czyli osobą, której dla dobra wszystkich powierzone zostało oryginalne, niezastąpione i ściśle osobiste zadanie" . Dwie podstawowe formy apostolstwa świeckich to apostolstwo indywidualne i zrzeszone. Podstawowe znaczenie w życiu Kościoła ma apostolstwo indywidualne, które polega na życiu prawdziwie chrześcijańskim (świadectwie życia) i świadectwie słowa. Dzięki nim Ewangelia dociera do wszelkich miejsc i środowisk, z którymi wiąże się życie i działalność świeckich. Pierwszym wymaganiem jest tu zgodność życia codziennego z wiarą . Apostolstwo indywidualne nie wyklucza zrzeszonego, ale wzajemnie się ubogacają. W apostolstwie zrzeszonym obok tradycyjnych organizacji katolickich powstają dzisiaj liczne zrzeszenia, stowarzyszenia, wspólnoty i ruchy odnowy religijnej. Stąd Jan Paweł II mówi o "nowej epoce zrzeszeń katolików świeckich" . Zrzeszenia mają działać w łonie Kościoła, dlatego powinny się odznaczać kryteriami wskazującymi na ich autentyczność. Należą tu:
a) pierwszeństwo powołania do świętości;
b) odpowiedzialność za wyznawaną i głoszoną wiarę;
c) łączność z hierarchią kościelną;
d) zgodność z apostolskim celem Kościoła;
e) służba na rzecz pełnej godności człowieka zgodnie z nauczaniem katolickiej nauki społecznej .

Oceny i weryfikacji zrzeszeń apostolskich dokonują pasterze Kościoła, a wielorakość form apostolskich jest zarówno bogactwem życia Kościoła, jak i zobowiązaniem do jedności i współpracy.

W misję tę wpisuje się szeroki wachlarz odpowiedzialności świeckich za kształtowanie rzeczywistości ziemskiej, tak by służyła rozwojowi człowieka, zabieganie o sprawiedliwość, zapewnienie pomocy bardziej potrzebującym, ponadto troska o pokój i przywracanie stworzeniu całej jego pierwotnej wartości.

Szczególnym zadaniem świeckich jest przepajanie świata duchem Ewangelii. Dzięki swoim kompetencjom i umiejętnościom uwznioślonym łaską Chrystusa mają przyczyniać się do doskonalenia ludzkiej pracy w rzeczywistości ziemskiej dzięki technice i cywilizacji społecznej, zgodnie z przeznaczeniem Stwórcy . Adhortacja Christifideles laici wzywa laikat do budowania sprawiedliwego ładu społecznego i międzynarodowego oraz popierania rozwoju gospodarczego, strzeżenia praw obywateli i wspólnot politycznych oraz budowania dobra wspólnego . Wiele miejsca poświęca służbie laikatu na rzecz osoby ludzkiej i obrony jej godności . Idąc za nauką Soboru, adhortacja wyklucza jakąkolwiek dyskryminację, która godzi w godność człowieka, a więc rasową, religijną, ekonomiczną, społeczną, polityczną, kulturową i etniczną . Tuż przed synodem Ojciec Święty wzywał do obrony przed dyskryminacją ludzi emigrujących ze swej ojczyzny z powodów politycznych czy ekonomicznych, zlecając te zadania głównie świeckim. .

Wydane przez Papieża dokumenty synodalne dużo miejsca poświęcają kobiecie, jej godności, równości, powołaniu i udziałowi w kapłaństwie Chrystusa.

Według nauczania Jana Pawła II świeccy przyczyniają się także do odnowy Kościoła. Już w okresie posoborowym zaczęli pełnić funkcje akolity i lektora w zgromadzeniu liturgicznym, a także katechetów, katechistów na misjach, przełożonych małych wspólnot, przewodników nabożeństw i animatorów grup apostolskich. Natomiast ogłoszony przez Jana Pawła II (1983) odnowiony Kodeks Prawa Kanonicznego określa dokładnie posługi świeckich w Kościele. Daje im prawo spełniania funkcji: lektora, akolity, komentatora, kantora, zastępowania księży w wypadku ich braku w posłudze słowa, przewodniczenia modlitwom liturgicznym, udzielania chrztu i rozdzielania komunii św. . Mają to czynić mężczyźni posiadający wiek i przymioty uznane przez Konferencje Episkopatu. Wiernych świeckich uznano też za nadzwyczajnych szafarzy Eucharystii . Także w określonych warunkach, przy braku księży dopuszcza się ich do głoszenia kazań .

Podmiotowość świeckich w Kościele zaznacza się także przez ich czynny udział w synodach, radach duszpasterskich diecezjalnych i parafialnych, gdzie mogą służyć duchownym swoim profesjonalizmem .

Parafia, jako środowisko zamieszkania, jest miejscem bezpośredniego uczestnictwa świeckich w życiu Kościoła, "tu mają zadbać o rozwój autentycznej kościelnej jedności, zatroszczyć się o niewierzących, jak i o tych, którzy zachowując wiarę, zaniedbują praktyki religijne. Przedmiotem ich zainteresowań winni być ludzie przeżywający dramaty, zagubieni – szczególnie potrzebujący braterstwa" .

Jan Paweł II dorobek VII Synodu Biskupów nie tylko ogłosił w wyżej wymienionych dwu dokumentach, ale także spopularyzował w cyklu katechez środowych na audiencjach generalnych oraz w okolicznościowych orędziach, m.in. w Orędziu na Światowy Dzień Modlitw o Powołania (1987), w Orędziu na Światowy Dzień Misyjny (1987), a także w Liście do kapłanów na Wielki Czwartek (1989).

Przy zaangażowaniu na rzecz ludzkości i współczesnego świata, krytycznie oceniając jego sytuację, dostrzegając szczególnie narastający kryzys cywilizacji, Papież chce, aby świeccy zgodnie ze swym powołaniem uczestniczyli w procesie jego uzdrawiania. Zdaniem Papieża dogłębna odnowa współczesnego życia może się dokonać tylko na drodze odrodzenia duchowego, do którego wzywa świeckich wszystkich stanów i zawodów. Owocem tego nauczania jest upowszechniający się rozwój stowarzyszeń świeckich, Akcji Katolickiej w wielu krajach i ruchów ewangelicznej odnowy. Odbywające się w Rzymie kongresy zaangażowanych świeckich są okazją dla Namiestnika Chrystusowego do potwierdzenia autentyczności ich działania i położenia akcentów na aktualne zadania ich misji .

Powszechne powołanie do świętości chrześcijan świeckich obejmuje różnorodność ich powołań i wielość charyzmatów dla mężczyzn i kobiet, młodzieży, starszych, ludzi samotnych, chorych i cierpiących . Terenem działalności apostolskiej świeckich jest cała rzeczywistość tego świata, z której utkane jest ich codzienne życie, a więc rodzina, życie zawodowe, arena polityczna , oraz płaszczyzny szerokiej kultury i także wszechobecnej dzisiaj kultury masowej . Są to strefy, gdzie rola świeckich jako apostołów jest niezastąpiona, tam bowiem uobecniają oni Kościół. "Dla każdego ochrzczonego, który chce iść wiernie za Chrystusem – fabryka, biuro, biblioteka, laboratorium, warsztat, dom, mogą stać się miejscem spotkania z Panem, który z wyboru 30 lat żył w ukryciu. (...) Uświęcając własną pracę – przy zachowaniu obiektywnych norm moralnych – wierny świecki wydatnie przyczynia się do budowania społeczeństwa bardziej godnego człowieka" .

Wielką kartę uświadamiania i wychowywania do apostolstwa świeckich stanowią liczne orędzia i spotkania Papieża z młodzieżą, którą ustawicznie wzywa do odpowiedzialności za przyszły los Kościoła i świata. Przykładem może być jedno zdanie z listu do młodzieży: "Jezus żąda, byście nie tracili nadziei i walczyli ze wszystkimi formami upadku, prosi – byście poświęcali się całkowicie budowaniu społeczeństwa na miarę człowieka" .

Bibliografia

Dzieła Jana Pawła II

• Christifideles laici
• Mulieris dignitatem
• Przemówienie do uczestników IV Międzynarodowego Kongresu Odnowy Charyzmatycznej, Rzym 07.05.1981
• Przemówienie Jana Pawła II na audiencji dla Włoskiego Stowarzyszenia Słuchaczy Radia i Telewizji, Rzym 17.04.1982
• Przemówienie do uczestników VI Kongresu Świeckich Ukraińskiego Kościoła katolickiego, 29.09.1987
• Homilia podczas inauguracji VII Zgromadzenia Generalnego Synodu Biskupów, 01.10.1987
• Homilia w czasie beatyfikacji trojga świeckich męczenników – Marcela Callo, Pieriny Morosini i Antonii Mesina, Rzym 04.10.1987
• Przemówienia Jana Pawła II na zakończenie obrad VII Synodu Biskupów, 29.10.1987
• Przemówienie do biskupów metropolii gnieźnieńskiej, warszawskiej i poznańskiej podczas wizyty "ad limina", 19.12.1987
• Przesłanie Jana Pawła II do uczestników Światowego Kongresu Ruchów Kościelnych Jesteście bogactwem Kościoła, 1988
• O środkach komunikacji społecznej, Pallottinum, Warszawa 1989
• Katechezy środowe Jana Pawła II od 27.10.1993 do 21.09.1994
• Instrukcja o niektórych kwestiach dotyczących współpracy wiernych świeckich w ministerialnej posłudze kapłanów, 1997
• Słowo do członków Opus Dei, Rzym 12.01.2002
• Przesłanie Jana Pawła II z okazji 50-lecia powstania "Ruchu dla lepszego świata" Żyć Ewangelią służąc człowiekowi i społeczeństwu, 01.02.2002
• Słowo do uczestników Kongresu Międzynarodowych Organizacji Katolickich ds. Środków Audiowizualnych, Rzym 20.11.2002.

Publikacje innych autorów

• Akcja Katolicka zadaniem dla świeckich, red. S.E. Dobrzanowski, Rhema, Kraków 1997
• Georges Chantraine, Miejsce świeckich w Kościele, "Communio" 1985, 5
• Jan Dyduch, Obowiązki i prawa wiernych świeckich w prawodawstwie soborowym, Polskie Towarzystwo Teologiczne, Kraków 1985
• Jan Dyduch, Rola świeckich w odnowie świata w zamierzeniach VII Synodu Biskupów, "Częstochowskie Studia Teologiczne" 1987, 14
• Jan Dyduch, Wezwani do winnicy i wszczepieni w Chrystusa. Komentarz do adhortacji apostolskiej "Christifideles laici", Wydawnictwo św. Stanisława bm Archiediecezji Krakowskiej, Kraków 1990
• Giuseppe Lazzati, Świeccy a chrześcijańskie zaangażowanie w sprawy doczesne, PAX, Warszawa 1988
• Julio Manzares, Posługiwanie osób świeckich w Kościele posoborowym, "Communio" 1987, 3
• Janusz Zabłocki, Synod Biskupów 1987, "Chrześcijanin w Świecie" 1988, 20

Wybrane wypowiedzi Jana Pawła II o świeckich

Lud Boży - i to właśnie przede wszystkim świeccy - mają (...) zadanie najbardziej bezpośrednie. Im został przede wszystkim zawierzony świat, aby nieśli weń, we wszystkie dziedziny jego egzystencji to, co jest w Synu Bożym (...) prawdę i miłość. (...)

Jeśli mnie ktoś zapyta, jaka jest rola świeckich w Kościele, to odpowiem, że polega ona na stałym dopełnianiu dzieła Chrystusa Syna Bożego w świecie i przy pomocy świata. Polega na stałym odzyskiwaniu świata, we wszystkich dostępnych jego rejonach: przejawach dla Ojca Przedwiecznego. Na drodze do tego celu leży jednak cel jeszcze wyższy: jest to mianowicie odzyskiwanie dla Ojca Przedwiecznego samego człowieka w jego człowieczeństwie. (...)

Ścisłe połączenie duchownych ze świeckimi w Kościele jest znamieniem charyzmatycznym Ludu Bożego. U jego początku stoi Chrystus-Kapłan. Katolicy żyjący w świecie muszą dziś w ogromnej mierze odzyskać świadomość tego udziału, jaki im przypada w kapłaństwie Chrystusa - to znaczy przemyśleć gruntownie fakt swego chrztu i bierzmowania.

— konferencja o roli laikatu w Kościele transmitowana przed Radio Watykańskie, Rzym (przy okazji udziału w Soborze Watykańskim II), 25 listopada 1963 roku

W swojej odpowiedzi na pytanie "kim są wierni świeccy", Sobór odbiegł od poprzednich definicji, w większości negatywnych, i przyjmując zdecydowanie pozytywny punkt widzenia, stwierdził z całym przekonaniem, że są oni pełnoprawnymi członkami Kościoła objętymi jego tajemnicą i obdarzonymi specyficznym powołaniem, którego celem w sposób szczególny jest szukanie Królestwa Bożego zajmując się sprawami świeckimi i kierując nimi po myśli Bożej

— Christifideles laici, 9

„Chrzest bowiem nie odrywa świeckich od świata, lecz powierza im powołanie, które właśnie w świecie, wewnątrz świata winno się urzeczywistniać, gdyż „tam ich Bóg powołuje, aby wykonując właściwe sobie zadania, kierowani duchem ewangelicznym przyczyniali się do uświęcenia świata na kształt zaczynu, od wewnątrz niejako, i w ten sposób przykładem zwłaszcza swego życia promieniując wiarą, nadzieją i miłością, ukazywali innym Chrystusa”. (...) Mocno podkreślał, że należy cenić świecki charakter laikatu: „Świecki charakter laikatu jest pojęciem o znaczeniu nie tylko socjologicznym, ale przede wszystkim teologicznym. Można go zrozumieć tylko w świetle stwórczego i odkupieńczego aktu Boga, który powierzył świat ludziom, aby uczestniczyli w dziele stworzenia, wyzwalali je spod działania grzechu i by sami dążyli do świętości poprzez małżeństwo, wybór celibatu, życie rodzinne, zawodowe, a także wielorakie formy działalności społecznej”.

— Christifideles laici, 15

Linki zewnętrzne

• Hasło "świeccy" w Zintegrowanej Bazie Tekstów Papieskich
• Herbert Schambeck Struktura laikatu - artykuł na portalu Opoka [dostęp: 19.08.2014]