Celibat

Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014
Autor hasła: ks. ks. Stanisław MOJEK 

Celibat – (łac. caelebs − bezżenny, samotny, caelibatus − bezżeństwo) – rezygnacja z małżeństwa wymagana od duchownych w wielu religiach.

Celibat w Kościele katolickim

W chrześcijaństwie wschodnim celibat wymagany jest od biskupów i zakonników. W Kościele rzymskokatolickim celibat obowiązuje biskupów, prezbiterów i diakonów, przygotowujących się do kapłaństwa oraz świeckich, którzy dokonali takiego wyboru w instytutach życia konsekrowanego.

W Kościele pierwotnym, począwszy od synodu w Elwirze (305-306), nastąpiło przejście od dobrowolnej praktyki celibatu do obowiązku wstrzemięźliwości seksualnej nakazanej biskupom, prezbiterom, diakonom i wszystkim klerykom służącym przy ołtarzu (określał to kan. 33). Nieposłusznych usuwano ze stanu duchownego. Prawo to potwierdzali papieże: Innocenty I (401-417), Leon I Wielki, który objął tym obowiązkiem także subdiakonów (466), Grzegorz I Wielki (591), a także następni papieże i synody Kościoła. W XX wieku obowiązek celibatu potwierdził Kodeks Prawa Kanonicznego (19.05.1918), który nakazał celibat duchownym, a ich grzech przeciw czystości nazwał nawet świętokradztwem . Święcenia wyższe stanowią przeszkodę do zawarcia małżeństwa ., od której nie ma dyspensy . Usiłowanie zawarcia małżeństwa, nawet w formie cywilnej, powoduje ekskomunikę zastrzeżoną Stolicy Apostolskiej .

Nauczanie Jana Pawła II nt. celibatu

Jan Paweł II, powołując się na Tradycję Kościoła, na naukę Soboru Watykańskiego II, na encyklikę Sacerdotalis caelibatus Pawła VI (1967), na biskupów, a także na dokumenty Synodu Biskupów z 1971 roku, uważa, że prawo celibatu kapłańskiego dla duchownych Kościoła łacińskiego, mimo że jest ono przez niektórych duchownych i świeckich krytykowane, powinno być zachowane w całej rozciągłości jako wyraz radykalizmu ewangelicznego . Kościół zawsze bowiem uważał i nadal uważa, że celibat mieści się w logice konsekracji kapłańskiej i związanej z nią całkowitej przynależności do Chrystusa, która zmierza do świadomej realizacji Jego nakazu życia duchowego i ewangelizacji . Papież szczególnie mocno podkreśla, że celibat nie może być odbierany jako pomniejszanie lub odrzucanie życia małżeńskiego. Istotny motyw celibatu zawiera się w prawdzie wypowiedzianej przez Chrystusa o bezżenności dla Królestwa niebieskiego, możliwej dla tych, którzy mogą to pojąć .

Powołując się na zachętę ojców synodalnych, Jan Paweł II pisze w adhortacji Pastores dabo vobis o bogactwie duchowym, biblijnym i teologicznym celibatu jako: drogocennym darze dla Kościoła, znaku Królestwa, które nie jest z tego świata, znaku miłości Bożej do świata, a także niepodzielnej miłości kapłana do Boga i do Jego ludu; z tej perspektywy celibat winien być postrzegany jako pozytywna wartość wzbogacająca kapłaństwo. Stąd wymaganie, by celibat był rozumiany i przeżywany nie jako rzeczywistość oderwana lub negatywna, lecz jedynie jako aspekt pozytywnego ukierunkowania, właściwego kapłanowi i dla niego charakterystycznego, […] jako szczególny udział w ojcostwie Boga i w płodności Kościoła .

Celibat kapłański nie może być traktowany jedynie jako zwykła norma prawna albo całkowicie zewnętrzny warunek dopuszczenia do święceń. Trzeba go uważać za szczególną łaskę, za dar: Celibat kapłanów nadaje czystości pewne znamiona, dzięki którym kapłani, wyrzekając się życia małżeńskiego dla Królestwa niebieskiego , przystają do Pana miłością niepodzielną, głęboko odpowiadającą Nowemu Prawu, dają świadectwo zmartwychwstania przyszłego wieku i uzyskują najstosowniejszą pomoc do ustawicznego praktykowania tej doskonałej miłości, dzięki której mogą stać się w posłudze kapłańskiej wszystkim dla wszystkich . Celibat jest wartością głęboko związaną z sakramentem święceń, upodobniającym do Chrystusa − Dobrego Pasterza, jest wyborem większej i niepodzielnej miłości do Chrystusa i Jego Kościoła w pełnej i radosnej gotowości serca do daru z siebie dla Chrystusa i z Chrystusem dla Królestwa Bożego.

Papież podkreśla dwa zasadnicze – ściśle złączone ze sobą – aspekty celibatu, jego wymiar chrystologiczny i eklezjalny: jest on darem z siebie w Chrystusie i z Chrystusem dla Jego Kościoła i wyraża posługę kapłana dla Kościoła w Chrystusie i z Chrystusem .

Chrystus wbrew oczekiwaniom starotestamentowej tradycji narodził się z Maryi. Ona to postawiła podczas Zwiastowania pytanie: jakże się to stanie, skoro męża nie znam? . Temu dziewiczemu macierzyństwu Maryi towarzyszy dziewiczy Józef, który nie bał się przyjąć Maryi [...], albowiem to, co się w niej poczęło, jest z Ducha Świętego (Mt 1,20). Maryja i Józef wbrew religijnej i narodowej tradycji stali się świadkami innej niż cielesna płodności z Ducha, a łaska unii hipostatycznej łączy się z pełnią nadprzyrodzonej płodności w Duchu Świętym. Oderwanie się od tradycji, w której małżeństwo było stanem religijnie uprzywilejowanym, mogło się dokonać tylko w oparciu na wzorze samego Chrystusa. Pokazał On, że dla Królestwa niebieskiego posiada szczególne znaczenie duchowa i nadprzyrodzona płodność pochodząca od Ducha Świętego. Wybór takiej bezżenności musi być bardzo ważny i wartościowy, skoro sam Chrystus tego dokonał. Aby w tej bezżenności odnaleźć duchową płodność, trzeba jej chcieć z powodu głębokiej i żywej wiary z jej wymiarem teraźniejszym i eschatologicznym, doświadczając piękna szczególnego podobieństwa do bezżennego Chrystusa, chcąc w ten sposób mieć udział w tajemnicy odkupienia ciała i w szczególny sposób pragnąc jej niejako dopełnić w swoim ciele .

W kontekście współczesnej sytuacji społecznej i kulturowej Jan Paweł II przejawia troskę o właściwe przygotowanie kapłana do życia w celibacie: Aby seminarzysta mógł podjąć wolną decyzję i przyjąć celibat kapłański dla Królestwa niebieskiego, musi poznać chrześcijańską i prawdziwie ludzką naturę płciowości, a także jej cel w małżeństwie i w celibacie . W seminarium należy ukazywać wszystkie aspekty życia w celibacie tak, aby kandydat do kapłaństwa mógł osiągnąć odpowiedni stopień dojrzałości psychicznej i seksualnej, a poprzez kierownictwo duchowe, otwartość na Ducha Świętego, słowo Boże i sakramenty, jak również przez formację permanentną − mógł rozwinąć głębokie życie duchowe i moralne. Decyzja związana z życiem w celibacie powinna być wolna i świadoma oraz oparta na dobrej znajomości dokumentów Kościoła w tej dziedzinie. Wierność żyjących w celibacie ma przypominać małżonkom o ofiarnej miłości Chrystusa do Kościoła i powinna być oparciem dla ich wierności.

Bibliografia

Dzieła Jana Pawła II

• Pastores dabo vobis 29; 44; 49-50;
• Vita consecrata 30-31;
• Katechezy Ojca Świętego Jana Pawła II. Kościół., Kraków−Ząbki 1999, 65;
• Listy Ojca Świętego Jana Pawła II do wszystkich kapłanów Kościoła na Wielki Czwartek (1979), Kraków 1999;
• Przemówienie: Bezżenność dla Królestwa Niebieskiego a nadprzyrodzona płodność, Rzym, 24.03.1982;
• Przemówienie: Motywacja i celowość wyboru bezżenności, Rzym,31.03.1982;
• Karol Wojtyła, Miłość i odpowiedzialność, Studium etyczne, Lublin 1960.

Inne dokumenty Kościoła

• Sobór Watykański II. Dekret o formacji kapłańskiej Optatam totius (28.10.1965), 10;
• Sobór Watykański II. Dekret o przystosowanej odnowie życia zakonnego Perfectae caritatis (28.10.1965), 12;
• Sobór Watykański II. Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes (7.12.1965), 16
• Sobór Watykański II. Konstytucja dogmatyczna o Kościele Lumen gentium (21.11.1964), 42;
• Katechizm Kościoła Katolickiego. Poznań 2002, 915; 1579nn; 1658; 2349;
• Kodeks Prawa Kanonicznego (23.01.1983). Poznań 1984, 277;
• Paweł VI, Encyklika Sacerdotalis caelibatus. Watykan 1967;
• Kongregacja ds. Wychowania Katolickiego. Przewodnik do formacji kapłańskiej o celibacie (11.04.1974).

Publikacje pozostałych autorów

• S. Nowosad, Cnota czystości we współczesnym nauczaniu Kościoła. [w:] Kościół – na upadek i na powstanie wielu. red. J. Misiurek, A. J. Nowak, W. Słomka, Homo meditans. T. 18. Lublin 1996;
• S. Mojek, Jaki jest sens celibatu kapłańskiego? [w:] Problemy współczesnego Kościoła. red. M. Rusecki. Lublin 1997;
• E. Fert, Wychowanie do czystości w nauczaniu Jana Pawła II. Kielce 1998;
• J. Augustyn, Celibat. Aspekty pedagogiczne i duchowe. Kraków 1999;
• S. Heid, Celibat w Kościele pierwotnym. Tuchów 2000;
• A. Derdziuk, Aretologia konsekrowana, czyli cnoty zakonne. Kraków 2003.

Wybrane wypowiedzi Jana Pawła II o celibacie

Celibat kapłański stanowi wielką tajemnicę, opartą na miłości Chrystusa, i jest wezwaniem do radykalnej, miłującej i integralnej relacji do Chrystusa i Jego Ciała, którym jest Kościół. Celibat jest darem Boga dla tych, którzy zostali powołani do przeżywania chrześcijaństwa jako kapłani, i stanowi dla całego Kościoła wielką łaskę, całkowitego oddania się dla królestwa. Nieprzemijających wartości celibatu ewangelicznego i czystości Kościół będzie bronił i je objaśniał w kulturach, które ich nigdy nie znały, i w dzisiejszych społecznościach, gdzie takie wartości znajdują niewielkie zrozumienie i nie są doceniane. Dalsze pogłębienie chrześcijańskiej tajemnicy celibatu dopomoże tym, którzy wybrali ten dar, do wierniejszego i pogodniejszego przeżywania go.

— Ecclesia in Oceania, 49

Właściwe życie duchowe kapłana wymaga, by celibat był rozumiany i przeżywany nie jako rzeczywistość oderwana lub negatywna, lecz jedynie jako aspekt pozytywnego ukierunkowania, właściwego kapłanowi i dla niego charakterystycznego. On bowiem, opuszczając ojca i matkę, idzie za Jezusem, Dobrym Pasterzem i we wspólnocie apostolskiej służy Ludowi Bożemu. Celibat należy zatem przyjąć z miłością, na podstawie wolnej i nieustannie odnawianej decyzji jako bezcenny dar Boga, jako „bodziec miłości pasterskiej”, jako szczególny udział w ojcostwie Boga i w płodności Kościoła, jako świadczenie wobec świata o Królestwie eschatologicznym. By podołać wszystkim wymaganiom moralnym, duszpasterskim i duchowym celibatu kapłańskiego, absolutnie konieczna staje się pokorna i pełna ufności modlitwa, jak poucza nas Sobór: „Im bardziej zaś doskonała powściągliwość przez wielu ludzi w dzisiejszym świecie uważana jest za niemożliwą, tym pokorniej i wytrwalej prezbiterzy będą wraz z Kościołem wypraszali łaskę wierności, nie odmawianą nigdy proszącym, używając wszelkich pomocy, zarówno nadprzyrodzonych, jak i naturalnych, które są dla wszystkich dostępne”. Raz jeszcze modlitwa, połączona z sakramentami Kościoła i z ascezą, będzie pośród trudności umacniać nadzieję, zachęcać do przebaczenia, będzie dodawać ufności i odwagi do podjęcia drogi na nowo.

— Pastores dabo vobis, 23

W tej perspektywie nabiera znaczenia również celibat kapłański, znak nadziei pokładanej całkowicie w Panu. Nie jest on po prostu tylko kościelną dyscypliną nałożoną przez władzę kościelną; przeciwnie, jest przede wszystkim łaską, nieocenionym darem Boga dla Kościoła, profetyczną wartością dla obecnego świata, darem z siebie samego, składanym w Chrystusie Jego Kościołowi, źródłem intensywnego życia duchowego i pasterskiej owocności, świadectwem eschatologicznego Królestwa, znakiem miłości Boga do tego świata, jak też niepodzielnej miłości kapłana do Boga i do Jego ludu. Przeżywany w odpowiedzi na dar Boga i jako przezwyciężenie pokus społeczeństwa hedonistycznego, celibat nie tylko sprzyja ludzkiemu realizowaniu się tych, którzy są do niego powołani, ale jawi się również jako źródło duchowego wzrostu innych.

— Ecclesia in Europa, 27

Linki zewnętrzne

• Hasło "bezżenność" w Zintegrowanej Bazie Tekstów Papieskich