Chrzest

Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014
Autor hasła: ks. ks. Arkadiusz OLCZYK 

Chrzest – (gr. βάπτισμα, czyt. baptizma; łac. baptismus – obmywać, zanurzać; starocerkw.-słow. kрещение, znaczenie imieniem Chrystusa (bądź krzyżem), czynić chrześcijaninem) – sakrament chrześcijańskiej inicjacji, włączający człowieka do wspólnoty Kościoła Chrystusowego przez obrzęd obmycia wodą w imię Trójcy Świętej.

Chrzest w nauczaniu Kościoła katolickiego

Chrzest gładzi grzech pierworodny oraz wszystkie grzechy osobiste i kary za grzechy, zapoczątkowuje w człowieku życie nadprzyrodzone (w łasce Bożej), wyciska niezatarte duchowe znamię upodabniające do Chrystusa oraz stanowi fundament jedności ludu Bożego Nowego Przymierza. Jest udzielany jeden raz przez polanie lub zanurzenie w wodzie i nie może być powtórzony. Należy przy tym wypowiedzieć formułę: [imię], Ja ciebie chrzczę w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego. Zwyczajnymi szafarzami chrztu są biskupi, kapłani i diakoni, zaś w niebezpieczeństwie śmierci każdy człowiek (nawet niewierzący), kierujący się właściwą intencją. Rozróżnia się chrzest wodą, chrzest pragnienia oraz chrzest krwi (męczeństwo).

Sakrament chrztu został ustanowiony przez zmartwychwstałego Chrystusa, który w tzw. mowie misyjnej (Mk 16,15-18) przekazał uczniom swoją wolę udzielania chrztu wszystkim narodom. Kościół pierwotny od początku włączał przez chrzest do swej wspólnoty nowych członków (Dz 8,12.36, Rz 6,3). W zwyczaju przyjmowania chrztu przez „całe domy” (1 Kor 1,16, Dz 11,14) najdawniejsza Tradycja chrześcijańska potwierdza praktykę chrztu dzieci. Najczęściej chrzczono przez zanurzenie w wodzie (przy źródle, w rzece, jeziorze), zaś przy większej liczbie osób i w więzieniach przez trzykrotne polanie wodą głowy z równoczesnym wypowiedzeniem formuły chrzcielnej. Zaczęły też powstawać tzw. baptysteria, czyli baseny do chrzczenia, z czasem przekształcono je w chrzcielnice kościelne. Wraz z rozszerzaniem się chrześcijaństwa stopniowo dodawano nowe obrzędy. Przyjęcie chrztu poprzedzał okres katechumenatu (w II wieku trwał około 3 lat). Po Edykcie mediolańskim (w roku 313) doszedł zwyczaj odprawiania egzorcyzmu wobec kandydatów. Obrzędy chrztu (tzw. „scrutinia”) odprawiano w okresie Wielkiego Postu, najczęściej w niedziele. Po chrzcie biskup udzielał neofitom sakramentu bierzmowania oraz dopuszczano ich do Eucharystii. Od IX wieku upraszczano obrzędy poprzedzające i z racji dużej śmiertelności noworodków skracano termin od narodzin do chrztu nawet do 3 dni. Ryt chrztu ujednolicono w potrydenckim „Rytuale rzymskim” (1614) i zamieszczono oddzielne formuły dla dorosłych i dzieci. Sobór Watykański II zalecił opracowanie nowego obrzędu chrztu , został on wprowadzony w Polsce na Wielkanoc 1973 roku („Obrzędy chrztu dzieci”, Katowice 1972). Pierwszeństwo ma obecnie chrzest większej liczby dzieci, podczas mszy świętej, w obecności wiernych, w dialogu między szafarzem a rodzicami i chrzestnymi.

Nauczanie Jana Pawła II nt. chrztu

Jan Paweł II przez 25 lat swego pontyfikatu osobiście udzielił sakramentu chrztu 1378 osobom. Problematyka chrztu stanowi jeden z zasadniczych tematów kerygmatu papieskiego i wpisuje się w dziedzictwo myśli kolejnych papieży oraz Soboru Watykańskiego II. Głoszenie Ewangelii i udzielanie chrztu stanowi bowiem centrum apostolskiego posłannictwa Kościoła.

Zdaniem Papieża, chrzest oznacza i sprawia mistyczne, ale rzeczywiste wcielenie w ukrzyżowane i zwycięskie ciało Jezusa. Przez ten sakrament Jezus zanurza człowieka w swoją śmierć, aby zanurzyć go w swoim zmartwychwstaniu (por. Rz 6,3-5), uwalnia go ze „starego człowieka” i przyobleka w „człowieka nowego”, czyli w samego siebie . Papież wyraźnie odwołuje się tutaj do nauczania św. Pawła, będącego wiernym echem nauki samego Jezusa (por. Ga 3,27, Ef 4,22-24).

Jan Paweł II w licznych dokumentach oraz przy różnych okazjach tłumaczy wieloaspektowość oraz bogactwo znaczeń wydarzenia chrzcielnego. Rozwija naukę Soboru Florenckiego, iż przez chrzest stajemy się członkami Chrystusa i członkami Ciała Kościoła . Tym samym akcentuje prawdę teologiczną o adopcji poprzez chrzest, kiedy uzyskujemy status dziecka Bożego w Chrystusie. Papież wyraża to w słowach: Każdy chrześcijanin obmyty wodą ze świętego źródła słyszy głos, który niegdyś rozległ się nad brzegiem Jordanu: Tyś jest mój Syn umiłowany, w Tobie mam upodobanie (Łk 3,22) i wtedy wie, że został przyłączony do umiłowanego Syna, sam stając się synem przybranym […] i bratem Chrystusa . Chrzest jest zatem osobowym zjednoczeniem z Chrystusem i włączeniem w Jego misterium paschalne. Stanowi moment konsekracji całego człowieka . Papież podkreśla, iż zbawienie zawarte w chrzcie jest zaproszeniem człowieka do komunii miłości z Trójcą Świętą: każdy ochrzczony staje się dzieckiem Boga Ojca, Jezus, Syn Boży, staje się jego bratem, a Duch Święty obdarza go swoją miłością . Od momentu chrztu chrześcijanin nastawiony jest całą egzystencją na Ojca przez Chrystusa w Duchu Świętym. Ponadto Duch Święty czyni ochrzczonego żywym członkiem eklezjalnego Ciała Chrystusa, czyli Kościoła.

Papież często przypomina, że warunkiem pełnego przeżycia chrztu jest nawrócenie , w praktyce Kościoła katolickiego od człowieka dorosłego wymagane jest ono przed chrztem, a od małego dziecka, gdy osiągnie dojrzałość. Dar „nowego życia” domaga się wiary jako czynnej odpowiedzi człowieka. Zdaniem Papieża, sakrament ten żąda wypełnienia przyrzeczeń chrzcielnych, czyli podjęcia moralnych zobowiązań. Człowiek, stając się „dzieckiem Bożym”, winien żyć jako „dziecko Boże”, np. miłując bliźniego (1 J 3,10). Aspekt bytowy nowej godności człowieka winien znaleźć dopełnienie w wymiarze „nowości” jego życia moralnego .

Przyjęcie chrztu jest uznaniem nad sobą władzy Chrystusa jako Pana i oddaniem się Jemu do dyspozycji. Staje się to możliwe dzięki otrzymanemu podczas chrztu znamieniu przynależności . Jan Paweł II wypracowuje, na bazie nauczania Pawłowego, całą mistykę życia „uchrystusowionego” . Chrzest postuluje duchowość ustawicznego umierania grzechu oraz radykalne odnowienie „starego człowieka”. Wówczas ma miejsce piękna walka, która czyni człowieka bardziej godnym jego powołania do życia w niebie, ale również bardziej doskonałym. Ostatecznie chrzest jest początkiem powołania do świętości, które chrześcijanin winien ożywiać życiem sakramentalnym, zwłaszcza uczestnictwem w Ofierze eucharystycznej . Ze świętością osobistą wiąże się postawa świadectwa wiary oraz zadanie budowania świętości Kościoła i uświęcania świata, czyli ewangelizacji .

Chrzest można rozważać w różnych aspektach: prawnym, socjologicznym czy teologicznym. W nauczaniu papieskim akcent jest wyraźnie położony na ten ostatni wymiar. Papież wydobywa całą duchowość sakramentu chrztu, która wytycza pełnię życia chrześcijańskiego. Prezentuje bogactwo parenezy (nauki moralnej) płynącej z chrztu, który ideę „nowego życia” wyraża najpierw w postaci indykatywu (dar), a następnie imperatywu (zadanie).

Bibliografia

Dzieła Jana Pawła II

• Christifideles laici 5;
• Familiaris Consortio 13; 15; 51-52;
• Redemptionis donum 7; 9;
• Redemptoris missio 46-48;
• [http://www.nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/392 Sollicitudo rei socialis 47;
• Vita consecrata 30-31;
• Veritatis splendor 21;
• Katechezy Ojca Świętego Jana Pawła II. Bóg Ojciec., Kraków−Ząbki 1999, 2-3; 6; 33;
• Katechezy Ojca Świętego Jana Pawła II. Duch Święty., Kraków−Ząbki 1999, 15; 21; 51; 57; 68;
• Katechezy Ojca Świętego Jana Pawła II. Kościół., Kraków−Ząbki 1999, 7; 24; 27; 33; 56; 84; 102; 107; 136.

Inne dokumenty Kościoła

• Katechizm Kościoła Katolickiego., Poznań 2002, 1213-1284.

Publikacje pozostałych autorów

• J. Kudasiewicz, A. Skowronek. Chrzest. [W:] Encyklopedia katolicka., T. 3, red. F. Gryglewicz i in. Lublin 1979-2002, W. Świerzawski. Chrzest., Wrocław 1984;
• W. Słomka. Chrzest jako podstawa duchowości chrześcijańskiej., [w:] Chrzest – nowość życia., red. A. J. Nowak;
• W. Słomka. Homo meditans., T. 10, Lublin 1992;
• J. Nagórny. Chrzest – nowe życie w moralności Nowego Przymierza., [w:] tamże;
• K. Jeżyna. Chrzest podstawą nowej ewangelizacji jako odpowiedzialności za Kościół, „Roczniki Teologiczne”, 49:2002 z. 3, Lublin 2002.

Wybrane wypowiedzi Jana Pawła II o chrzcie

Chrzest jest właśnie sakramentem takich narodzin. W sposób dogłębny tłumaczy to apostoł Paweł we fragmencie Listu do Rzymian, którego wysłuchaliśmy: «Czyż nie wiadomo wam, że my wszyscy, którzyśmy otrzymali chrzest zanurzający w Chrystusa Jezusa, zostaliśmy zanurzeni w Jego śmierć? Zatem przez chrzest zanurzający nas w śmierć zostaliśmy razem z Nim pogrzebani po to, abyśmy i my wkroczyli w nowe życie – jak Chrystus powstał z martwych dzięki chwale Ojca» (Rz 6, 3-4). Apostoł ukazuje nam tutaj sens nowych narodzin: wyjaśnia, dlaczego sakrament chrztu dokonuje się przez zanurzenie w wodzie. Nie chodzi tutaj tylko o jakieś symboliczne zanurzenie w życiu Boga. Chrzest to konkretny i skuteczny znak zanurzenia w śmierci i w zmartwychwstaniu Chrystusa. Teraz rozumiemy, dlaczego tradycja związała chrzest z Wigilią Paschalną. To właśnie w tym dniu, a zwłaszcza tej nocy Kościół przeżywa śmierć Chrystusa – jest ogarnięty żywiołem tej śmierci, z której wyłoni się nowe życie. Wigilia jest zatem oczekiwaniem w najściślejszym tego słowa znaczeniu: Kościół czeka na zmartwychwstanie, czyli na życie, które przezwycięży śmierć, ażeby tym życiem ogarnąć człowieka.

— Rozważanie podczas czuwania modlitewnego na hipodromie Longchamp, Paryż, 23.08.1997

Członkami ludu odkupionych stajemy się poprzez chrzest. «Przez chrzest zanurzający nas w śmierć — przypomina apostoł Paweł w Liście do Rzymian — zostaliśmy razem z Nim pogrzebani po to, abyśmy i my postępowali w nowym życiu — jak Chrystus powstał z martwych dzięki chwale Ojca» (6, 4). Ta nauka odnosi się w sposób szczególny do was, drodzy katechumeni, którym za chwilę Matka Kościół przekaże wielki dar życia Bożego. Boża Opatrzność przywiodła was tu z różnych krajów, abyście u grobu św. Piotra przyjęli sakramenty inicjacji chrześcijańskiej: chrzest, bierzmowanie i komunię św. W ten sposób wejdziecie do domu Pana, zostaniecie uświęceni olejem radości i będziecie mogli karmić się Chlebem niebieskim.

— Słowo podczas Wigilii Paschalnej w Bazylice św. Piotra, Watykan, 23.04.2003

Komunię Świętą, jak wiecie, mogą przyjmować tylko ci, którzy są ochrzczeni: Chrzest bowiem jest pierwszym i najpotrzebniejszym do zbawienia Sakramentem. Chrzest jest wielkim wydarzeniem! W pierwszych wiekach Kościoła, kiedy Chrzest przyjmowali przede wszystkim ludzie dorośli, jego obrzęd kończył się uczestnictwem w Eucharystii i łączył się z uroczystością podobną do tej, jaka dzisiaj towarzyszy Pierwszej Komunii Świętej. Z biegiem czasu, kiedy zaczęto udzielać Chrztu Świętego przede wszystkim niemowlętom — stąd większość z was, drogie dzieci, nie pamięta dnia swojego Chrztu — to uroczyste świętowanie zostało przeniesione na dzień Pierwszej Komunii Świętej. Każdy chłopiec i dziewczynka z katolickiej rodziny zna dobrze to przeżycie: Pierwsza Komunia Święta jest wielkim świętem rodziny. W tym dniu razem z dzieckiem przyjmują zazwyczaj Eucharystię także jego rodzice, rodzeństwo, dalsza rodzina i chrzestni, a niekiedy także nauczyciele i wychowawcy.

— List do dzieci Tra pochi giorno, Rzym, 13.12.1994

Hasło w Zintegrowanej Bazie Tekstów Papieskich

• "chrzest"