Męstwo

Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014
Autor hasła: ks. Marian POKRYWKA, ks. Janusz NAGÓRNY 

Męstwo – (łac. „fortitudo”) – jedna z czterech cnót kardynalnych , czyli głównych, której zadaniem jest przezwyciężanie przeszkód w dążeniu do dobra i w zwalczaniu zła, polegająca na opanowaniu zarówno strachu, jak i nieroztropnego zuchwalstwa .

Na przestrzeni dziejów dużo uwagi poświęcano próbie określenia męstwa, jego wartości i znaczenia oraz związku męstwa z innymi wartościami. Męstwo wraz z Chrystusem zyskało swój profil ewangeliczny, chrześcijański. Chrześcijaństwo zawsze wysoko ceniło męstwo, odnosząc się ze szczególnym szacunkiem do jego najwyższych postaci: bohaterstwa, heroizmu i męczeństwa za wiarę. W języku potocznym pojęcie „męstwo” bywa utożsamiane z odwagą. Należy jednak pamiętać, że ich znaczenie jest różne. Istotny jest tu cel narażania się bądź poświęcenia własnego życia. Męstwo jest cnotą, postawą moralną zawsze ukierunkowaną na dobry cel. Odwaga zaś, gdy jest rozumnie pokierowana, może stać się cnotą, ale może też, gdy zabraknie rozumnego umiaru, przerodzić się w zuchwałość, czyli fałszywe męstwo. Wadami przeciwnymi męstwa są tchórzostwo i zuchwalstwo.

Nauczanie Jana Pawła II nt. męstwa

Jan Paweł II poświęca zagadnieniu męstwa wiele uwagi. Wiąże je przede wszystkim z cnotą nadziei, której źródłem jest Chrystus. Apel o męstwo wyrastające z nadziei jest jednym z głównych elementów przesłania Jana Pawła II od początku jego pontyfikatu; świadectwo tego stanowi przywołanie podczas inauguracji pontyfikatu słów zmartwychwstałego Chrystusa „Nie lękajcie się!”. Papież wyjaśnia, że człowiek nie powinien się lękać, albowiem został odkupiony przez Boga, a potęga Chrystusowego krzyża i zmartwychwstania jest zawsze większa od każdej formy zła, którego człowiek może i powinien się lękać. Według Ojca Świętego, te słowa są potrzebne szczególnie ludziom współczesnym: Trzeba, ażeby wracała do ich świadomości ta pewność, że istnieje Ktoś, kto dzierży losy tego przemijającego świata, Ktoś, kto ma klucze śmierci i otchłani (por. Ap 1,18), Ktoś, kto jest Alfą i Omegą dziejów człowieka (por. Ap 22,13), zarówno indywidualnych, jak i zbiorowych. A ten Ktoś jest Miłością (por. 1 J 4,8.16), Miłością uczłowieczoną, Miłością ukrzyżowaną i zmartwychwstałą, Miłością stale obecną wśród ludzi. Jest Miłością eucharystyczną. Jest nieustającym źródłem komunii. On jeden ma pełne pokrycie dla słów: „Nie lękajcie się!” .

Papież rozumie cnotę męstwa jako podjęcie wezwania płynącego z faktu bycia człowiekiem. Na straży osobowej godności każdego człowieka stoją powszechne i niezmienne normy moralne. Męstwo jest wezwaniem do życia zgodnego z odkrywaną w sumieniu prawdą oraz do obrony tejże prawdy dla siebie i dla innych. Tak rozumiane męstwo oznacza niejednokrotnie bycie „znakiem sprzeciwu”, pójście pod prąd obiegowych opinii, mówienie „nie” – w sytuacji, gdy prawda o człowieku zostaje zagrożona bądź zafałszowana. Człowiek mężny odznacza się wielkim umiłowaniem prawdy i dobra oraz zdolnością do poświęceń. Papież mówi o męstwie, omawiając moralny wymiar wiary: Poprzez życie moralne wiara staje się „wyznaniem”, nie tylko wobec Boga, ale także przed ludźmi: staje się świadectwem .

Męstwo na płaszczyźnie życia moralnego Jan Paweł II określa jako świadectwo, które przybiera charakter męczeństwa. Chodzi o świadectwo wierności ładowi moralnemu, będącemu obowiązkiem chrześcijan nawet za cenę cierpień i wielkich ofiar.

Wobec rozlicznych bowiem trudności czy też w najzwyklejszych okolicznościach wymagających wierności ładowi moralnemu, chrześcijanin jest wezwany, z pomocą łaski Bożej wypraszanej na modlitwie, do heroicznego nieraz zaangażowania, wspierany przez cnotę męstwa, dzięki której – jak uczy św. Grzegorz Wielki – może nawet „kochać trudności tego świata w nadziei wiecznej nagrody” . W tym świadectwie chrześcijanin nie jest nigdy sam, gdyż mocą krzyża Chrystusa, dzięki darom Ducha Świętego oraz mocą sakramentów świętych może zachowywać Boże przykazania nawet wśród ogromnych trudności. Stąd chrześcijanin nie zapomina, że dzięki pomocy łaski Bożej i przy współpracy ludzkiej wolności zawsze pozostaje dla człowieka otwarta duchowa przestrzeń nadziei .

Do męstwa, jako gotowości odważnego przeciwstawiania się wszystkiemu, co prowadzi do degradacji człowieka, wzywa Jan Paweł II szczególnie ludzi młodych: Ta moc ducha, moc sumień i serc, moc łaski i charakterów, jest nieodzowna szczególnie w tym, waszym pokoleniu [...]. Ta moc potrzebna jest, by żyć na co dzień odważnie, także w sytuacji obiektywnie trudnej, aby dochować wierności sumieniu w studiach, w pracy zawodowej, by nie ulec modnemu dziś konformizmowi, by nie milczeć, gdy drugiemu dzieje się krzywda, aby mieć odwagę wyrażenia słusznego sprzeciwu i podjęcia obrony [...]. Ta moc, która płynie od Chrystusa, która zawiera się w Ewangelii, jest potrzebna, aby od siebie wymagać, by postępowaniem waszym nie kierowała chęć zaspokojenia własnych pragnień za wszelką cenę, ale poczucie powinności: spełniam to, co jest słuszne, co jest moim powołaniem, co jest moim zadaniem .

Papież dostrzega wiele przejawów męstwa: wierność przekonaniom w zmiennych okolicznościach życia; cierpliwość, dzięki której zostaje opanowane zniechęcenie powstałe na skutek długotrwałego działania zła; długomyślność związana z dalekowzrocznością poczynań i stałością przekonań, pomimo braku rezultatów oczekiwanych w podjętym działaniu; wytrwałość charakteryzująca się nieustępliwością wobec oddziaływania czasu osłabiającego siłę ducha i postanowień; wielkoduszność, jako postawa ufności w słuszność i skuteczność realizowanych przez siebie wartości. Niektóre przejawy męstwa łączą się z pewnym rozgłosem (np. męstwo żołnierza, który broni ojczyzny, narażając swoje własne życie i zdrowie, męstwo ludzi odznaczających się tzw. odwagą cywilną, śpiesząc z pomocą w czasie klęski żywiołowej, np. w czasie pożaru, powodzi, męstwo ludzi dokonujących wielkich czynów, jak choćby zdobywcy górskich szczytów), inne są mniej znane, choć nieraz łączą się z jeszcze większym wkładem cnoty (np. wierność sumieniu, własnym przekonaniom, mówienie „nie” – albo mówienie „tak”, gdy to kosztuje). Męstwo, podobnie jak każdą inną cnotę, zdobywa się przez wytrwałe ćwiczenie swego charakteru, ascezę oraz modlitwę.

Jan Paweł II zwraca uwagę, że męstwo nie jest wyłącznie cnotą naturalną, nabytą przez ludzki wysiłek formowania siebie, ale jest przede wszystkim darem Ducha Świętego . Od dnia Pięćdziesiątnicy Duch Święty objawia się jako Ten, który daje dar męstwa, który umacnia wolę człowieka, aby potrafił oprzeć się pokusom, zwyciężać w walkach wewnętrznych i zewnętrznych, pokonywać moce zła, a zwłaszcza szatana. Ten dar Ducha Świętego jest bardzo potrzebny, albowiem chrześcijanom grozi zawsze niebezpieczeństwo odstępstwa od ich wzniosłego powołania, odejścia od logiki łaski, którą otrzymali wraz z chrztem jako zadatek życia wiecznego. Jan Paweł II, wskazując na Ducha Świętego jako źródło mocy potrzebnej do realizacji powołania, wzywa do modlitwy: Módlmy się o ten dar Ducha Świętego – który nazywa się „darem męstwa”. Kiedy bowiem człowiekowi brakuje sił, ażeby „przerosnąć” siebie samego dla rzeczy wyższych – dla prawdy, dla sprawiedliwości, dla powołania, dla wierności małżeńskiej – trzeba, ażeby ten dar z wysokości uczynił każdego z nas mężnym, ażeby w odpowiedniej chwili, od wewnątrz powiedział nam: odwagi.

Męstwo jest nie tylko istotnym tematem papieskiego nauczania, ale także świadectwem jego życia. Jan Paweł II jest tym, który mężnie staje w obliczu wyzwań dzisiejszego świata; nie szuka taniej popularności, stawia wymagania, często „idzie pod prąd”; jak prawdziwy prorok stoi na straży prawdy i nie poddaje się naciskom opinii publicznej. Tak może postąpić tylko człowiek nadziei i zawierzenia. Papież jest człowiekiem, który się nie lęka, a jednocześnie wskazuje, jakie jest źródło tej postawy, wyznając, że zawsze potęga Chrystusowego krzyża i zmartwychwstania jest większa od wszelkiego zła, które istnieje w świecie.

Bibliografia

Dzieła Jana Pawła II

• Veritatis Splendor 89-108
• Katechezy Ojca Świętego Jana Pawła II. Duch Święty. 26; 73; 81
• Katechezy Ojca Świętego Jana Pawła II. Kościół. 27
• Przemówienie „Cnota męstwa”, Audiencja Generalna, 15.11.1978
• Homilie: Kraków, 10.06.1979; Warszawa, 17.06.1983; Niepokalanów, 18.06.1983; Kraków, 22.06.1983; Gdańsk, 12.06.1987; Westerplatte, 12.06.1987; Bydgoszcz, 7.06.1999
• A. Frossard. Nie lękajcie się. Rozmowy z Janem Pawłem II. Red. S. Dziwisz, J. Kowalczyk, T. Rakoczy. Tłum. A. Turowiczowa. Watykan 1982
• Jan Paweł II. Przekroczyć próg nadziei.

Inne dokumenty Kościoła

• Katechizm Kościoła Katolickiego 1805; 1808; 1831

Publikacje innych autorów

• P. Tillich. Męstwo bycia. Paryż 1983
• S. Olejnik. Dar – wezwanie – odpowiedź. T. 6
• Życie osobiste i współżycie międzyludzkie. Warszawa 1990
• T. Sikorski. Męstwo. W: Słownik teologiczny. Red. A. Zuberbier. Katowice 1998
• J. Nagórny. Nadzieja chrześcijańska wobec wyzwań współczesności. W: Nadzieja chrześcijańska a nadzieje ludzkie. Red. J. Nagórny, M. Pokrywka. Lublin 2003

Wybrane wypowiedzi Jana Pawła II o męstwie

Św. Paweł Apostoł dla przedstawienia chrześcijanom w Koryncie życia chrześcijańskiego posłużył się obrazem atlety — wzoru połączenia wysiłku i wytrwałości (por. 1 Kor 9, 24-25). Istotnie, właściwemu uprawianiu sportu musi towarzyszyć umiarkowanie i umiejętność wyrzeczenia; bardzo często wymaga ono ponadto odpowiedniego poczucia przynależności do zespołu, postawy szacunku, docenienia zalet drugiego, uczciwości w grze i pokory potrzebnej do uznania własnych ograniczeń. Wreszcie sport, zwłaszcza w swych formach o słabszej rywalizacji, sprzyja dobrej zabawie i spędzaniu czasu w gronie przyjaciół. A zatem również dla chrześcijanina sport może być pomocą w rozwijaniu cnót kardynalnych — roztropności i sprawiedliwości, męstwa i umiarkowania — w wyścigach po «nieprzemijający» wieniec, jak pisze św. Paweł.

— Orędzie na XXV Światowy Dzień Turystyki 2004 r., 3

Trzeba jednak przyznać, że w dniach kolejnych wstrząsów tektonicznych mieszkańcy Umbrii i Marche wzbudzili powszechny podziw swoim świadectwem męstwa i przywiązania do rodzinnej ziemi. Drodzy bracia i siostry, niech nigdy nie zabraknie wam tych duchowych zalet! Niech nie osłabnie w was moc ducha i nie zaniknie tradycyjna pracowitość i przedsiębiorczość. Ufam, że ujawnią się one na nowo, umocnione jeszcze przez to doświadczenie, i znajdą wyraz w konkretnej współpracy, która pozwoli na szybką odbudowę.

— Przemówienie do mieszkańców miasta, 2

Linki zewnętrzne

• Hasło "Męstwo" w Zintegrowanej Bazie Tekstów Papieskich