Władza

Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014
Autor hasła: Zbigniew Stachowski

Władza – łac. potestas; ang. power – termin zakresowo i historycznie bardzo rozmaicie rozumiany ze względu na swoją wieloaspektowość; najogólniej to panowanie i rządzenie, wynikające z urzeczywistniania własnej woli, które zmierza do zapewnienia możliwości decydowania i egzekwowania posłuszeństwa, stosując formy kontroli i przymusu oraz wykorzystując w tym celu, usankcjonowane historycznie lub społecznie, metody legitymizujące zdobycie i przekazywanie władzy oraz skuteczne jej sprawowanie i kontrolę nad nią.

Można wyróżnić rozmaite rodzaje władzy w zależności od przyjętego kryterium, np.: sposobu jej sprawowania (absolutna, monarchiczna, autorytarna, liberalna, demokratyczna itd.), ze względu na sferę społecznej aktywności (polityczna, ekonomiczna, religijna itd.), zasięg (światowa, państwowa, regionalna, lokalna itd.), rodzaj urzędu lub instytucji (ustawodawcza, sądownicza, administracyjna, kościelna itd.). Kategoria władzy jest przedmiotem refleksji różnych dyscyplin naukowych, np. politologii, socjologii, filozofii, psychologii, ekonomii, teologii.

Nauczanie Kościoła II nt. władzy

W Katechizmie Kościoła Katolickiego władzą "nazywa się upoważnienie, na mocy którego osoby lub instytucje nadają prawa i wydają polecenia ludziom oraz oczekują z ich strony posłuszeństwa" . Władza sprawowana zgodnie z porządkiem moralnym – zdaniem Kościoła – pochodzi od Boga. Należy jej wówczas okazywać posłuszeństwo, uznanie i szacunek.

Nauczanie Jana Pawła II nt. władzy

Nauczanie społeczne Jana Pawła II w zakresie władzy publicznej i jej sprawowania jest kontynuacją i rozwinięciem postanowień Vaticanum II, zawartych zwłaszcza w Konstytucji duszpasterskiej Gaudium et spes, w której m.in. twierdzi się, że władza jest konieczna, aby "kierowała siły wszystkich obywateli ku dobru wspólnemu, i to nie w sposób mechaniczny lub tyrański, ale przede wszystkim jako siła moralna, oparta na wolności i świadoma ciężaru przyjętego obowiązku" . Wykonywanie tej władzy ma się odbywać zawsze w granicach legalnie ustanowionego porządku moralnego, gdyż tylko "wówczas obywatele zobowiązani są w sumieniu do posłuszeństwa władzy" . Sobór jako "nieludzką" traktuje taką władzę, która ma charakter totalitarny lub dyktatorski i która narusza prawa jednostek . Jan Paweł II za fundamentalną powinność władzy uważa jej służbę na rzecz dobra wspólnego współobywateli. Sprawujący władzę winni swoją wiarygodność potwierdzać, przedkładając interesy wszystkich obywateli nad interesy własne i grupowe. Papież twierdzi bowiem, że żadna "władza polityczna nie ma sensu ani usprawiedliwienia, jeżeli nie działa dla wspólnego dobra wszystkich" .

Obszerny wykład dotyczący władzy zawarł Jan Paweł II w encyklice Centesimus annus, gdzie wszelkie totalitarne formy sprawowania władzy uznał za niepraworządne, wyrastają bowiem "z negacji transcendentnej godności osoby ludzkiej". Także demokracja i jej sposoby sprawowania władzy, jeśli nie uznają lub nie szanują praw osoby ludzkiej, w tym jej transcendentnej godności, nie mogą liczyć na życzliwy osąd Kościoła, niezależnie od tego, że "Kościół respektuje słuszną autonomię porządku demokratycznego i nie ma tytułu do opowiadania się za takim albo innym rozwiązaniem instytucjonalnym czy konstytucyjnym" . Kościół bowiem szanuje wolność respektującą transcendentną godność osoby ludzkiej. Troska władzy o dobro wspólne oraz odwoływanie się do środków moralnie dozwolonych – to istota Papieskiego nauczania adresowanego do sprawujących władzę, którzy są zobowiązani do szanowania praw osoby ludzkiej.

W przypadku gdy sprawujący władza dopuszczą się rażących nadużyć i sprzeniewierzą się misji władzy, stosując rozmaity ucisk, możliwe jest wypowiedzenie posłuszeństwa, a nawet zbrojny opór, ale jedynie wówczas, gdy wystąpią wszystkie poniższe warunki: a) zachodzi poważne i długotrwałe naruszenie podstawowych praw; b) zostały wyczerpane wszystkie dostępne środki; c) działania te nie spowodują "większego zamętu"; d) "jeśli istnieje uzasadniona nadzieja powodzenia"; e) "jeśli nie można rozumnie przewidzieć lepszych rozwiązań" .

Władza w Kościele, jej rodzaje i sposób sprawowania, określa Kodeks prawa kanonicznego ogłoszony przez Jana Pawła II (25.01.1983). W. rządzenia, zwaną także w. jurysdykcji, w Kościele mogą sprawować „ci, którzy otrzymali święcenia” i zdolni są do jej sprawowania [kan. 129]. W. rządzenia jest zwyczajna, z mocy sprawowania urzędu i wygasa z utratą tego urzędu, lub delegowana, jeśli udziela się jej osobie niepełniącej funkcji urzędowej. Zgodnie z kan. 135 KPK w. rządzenia dzieli się na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Papież, sprawujący urząd „Biskupa Kościoła Rzymskiego”, posiada „najwyższą, pełną, bezpośrednią i powszechną władzę zwyczajną w Kościele, którą może wykonywać zawsze w sposób nieskrępowany” [kan. 331]. Kolegium Biskupów, które w. wykonuje w całym Kościele „w sposób uroczysty na soborze powszechnym”, może ją wykonywać tylko razem z Biskupem Rzymskim, nigdy bez niego [kan. 336-337]. Z w. papieża związana jest w. „kluczy”. Papieżowi zostają powierzone „klucze” umożliwiające wejście do „Królestwa Bożego”, tzn. wskazujące jedyną drogę zbawienia. Sprawowanie w. rządzenia w Kościele, zwłaszcza we wspólnotach zakonnych, przysparza pewnych kłopotów, które Jan Paweł II sygnalizował już w latach 80. XX wieku. Zwłaszcza we wspólnotach amerykańskich pojawiły się tendencje zmierzające do zastąpienia tradycyjnego modelu sprawowania w. modelem menedżerskim oraz rezygnacji z wyznaczenia osoby sprawującej w., co stwarzało „ryzyko, że wartości doraźne i pragmatyczne zajmą miejsce wartości obiektywnych” [List do Biskupów Stanów Zjednoczonych na temat życia zakonnego, 22.02.1989]. Te skłonności do kontestacji w. i osłabienia jej roli zostały krytycznie ocenione przez Kongregację ds. Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Apostolskich w dokumencie Congregavit nos in unum Christi amor (02.02.1994) oraz przez Jana Pawła II w adhortacji apostolskiej Vita consecrata (17.03.1996), gdzie powiedziano, że w. i funkcje przełożonych są konieczne, aby „umocnić braterską komunię i nie udaremnić ślubu posłuszeństwa” [VC 43]. Nauczanie Jana Pawła II w kwestiach w. znalazło pełne odzwierciedlenie w dokumentach II Polskiego Synodu Plenarnego (1991-99).

Bibliografia

Dzieła Jana Pawła II

II rozbr 6; AF; CA 11; EV 56; ONZ 23; RH 17; ŚDP 1980, 9; 1981, 6; UDG; VC; Homilia, Saint-Denis 31.05.1980, 13, 16; Przemówienie na Uniwersytecie Narodów Zjednoczonych, Hiroszima 25.02.1981, 9; Homilia na Stadionie Dziesięciolecia, Warszawa 17.06.1983.

Publikacje innych autorów

J. Baszkiewicz, Władza, Wrocław 1999; A. Hertz, Szkice o totalitaryzmie, Warszawa 1994; Kodeks prawa kanonicznego, Poznań 1984; J.J. Wiatr, Socjologia polityki, Warszawa 1999; A. Zwoliński, Katolik i polityka, Kraków 1999.

Linki zewnętrzne

• Hasło "władza" w Zintegrowanej Bazie Tekstów Papieskich