Asceza
Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014 Autor hasła: o. Paweł SALAMON OFMConv
Asceza - (z gr. ἄσκησις, czyt. askesis – ćwiczenie, praktykowanie) – wysiłek moralny zmierzający do pokonywania wad i kształtowania cnót w realizacji ideału życia na drodze do Boga. Zwyciężanie zła moralnego w człowieku określa się ascezę negatywną, natomiast zdobywanie cnót – ascezę pozytywną. Pojęcia związane z ascezą to: pokuta, umartwienie, wstrzemięźliwość, powściągliwość. W Nowym Testamencie asceza oznacza radykalizm w Chrystusie, wyrzeczenie się wszystkiego dla Królestwa Bożego (Mk 8,34-38). Wieki I-III wiązały ascezę z męczeństwem. W średniowieczu ascezę zawężano do umartwienia ciała przez surową pokutę i dystans wobec świata. Humanizm akcentował ascezę pozytywną, optymistycznie oceniając naturę ludzką, jednak błądząc w kwietyzmie. Współczesna asceza łączy krzyż i zmartwychwstanie Jezusa, patrzy na sprawy świata przez duchowy rozwój i miłosierdzie wobec ubogich.
Spis treści
Problematyka ascezy w nauczaniu Jana Pawła II
Omawiając pojęcie ascezy w nauczaniu Jana Pawła II, należy najpierw odwołać się do Elementarza etycznego, w którym jako kard. K. Wojtyła pisał, że asceza oznacza rzetelne i bezkompromisowe zaangażowanie się człowieka w pracę nad sobą, w dzieło moralnego doskonalenia się i dojrzewania. Przez ascezę ma człowiek właśnie wejść we wszystkie wartości i przeżywać je w ich jak największej prawdzie [1]. Takie rozumienie ascezy widoczne jest też w jego nauczaniu papieskim. Wiele na ten temat zawierają orędzia i homilie na Wielki Post oraz dokumenty poświęcone życiu zakonnemu, kapłańskiemu i rodzinnemu.
Jan Paweł II ma świadomość, że współczesny świat nie rozumie ascezy, gdyż człowiek często poddawany jest naciskom ze strony treści, które w sposób natarczywy i bezpośredni, albo zakamuflowany propagują kulturę doczesności i hedonizmu [2]. Dlatego należy, zdaniem Papieża, odkryć na nowo praktyki ascetyczne, gdyż asceza pomaga opanować i korygować skłonności ludzkiej natury zranionej przez grzech [3]. Uzasadnieniem ascezy jest sam Jezus, który wyraźnie mówił, że kto chce iść za Nim, musi wziąć swój krzyż (por. Łk 9,23), co jest możliwe tylko pod warunkiem „zaparcia się siebie” [4]. Zatem chrześcijanin nie może być obojętny wobec ascezy. Jest ona kształtowaniem się mocy w słabości (por. 2 Kor 12,9), duchowym hartowaniem się człowieka wśród doświadczeń i ucisków [5].
Asceza to zadanie całego życia. Wielki Post stanowi najlepszą okazję do podjęcia jej i kontynuowania. Środki pozostające do dyspozycji są zawsze te same: modlitwa, post i jałmużna, czyli dzielenie się z potrzebującymi. Papież, rozróżniając ascezę osobistą i wspólnotową [6], zachęca do odważnego wysiłku ascetycznego wraz z Jezusem, zgodnie ze słowami: wszystko, co uczyniliście jednemu z tych braci moich najmniejszych, Mnieście uczynili (Mt 25,40).
Celem ascezy – według Jana Pawła II – jest przemiana serca, czyli odejście od zła, a otwarcie się na zbawcze działanie Boga. Jest to możliwe przez konkretny i codzienny wysiłek człowieka wspartego łaską Bożą, aby stracić swe życie dla Chrystusa, co jest jedynym sposobem, by je zyskać; aby porzucić dawnego człowieka i przyoblec człowieka nowego [7]. Takie ujęcie ascezy pozwala stawiać jasne wymagania moralne. Papież mówi do kapłanów, że podołają trudnym wymaganiom moralnym, duszpasterskim i duchowym, jeśli ufna modlitwa wraz z sakramentami Kościoła i z ascezą, będzie pośród trudności umacniać nadzieję, zachęcać do przebaczenia, będzie dodawać ufności i odwagi do podjęcia drogi na nowo [8]. Do osób zakonnych kieruje radę, by pamiętały, że praktykując ascezę osobistą i wspólnotową, która oczyszcza i przemienia całe życie, przeciwstawiają się pokusie egocentryzmu i zmysłowości i dają świadectwo autentycznego poszukiwania Boga [9]. Natomiast małżonkom przypomina, że dochowanie wierności bywa niekiedy trudne i wymaga ofiary, umartwienia i zaparcia się siebie [10].
Problem ascezy i jej znaczenia jest mocno wyeksponowany w nauczaniu papieskim. Uczenie się jej i stosowanie w życiu jest dla Jana Pawła II jednym z istotnych środków duchowej odnowy człowieka, by mógł on zbliżyć się do Boga, do samego siebie, do drugiego człowieka i całego stworzenia [11].
Przypisy
- ↑ Elementarz etyczny, s 78
- ↑ Orędzie na Wielki Post, 2003, nr 2
- ↑ Vita consecrata, 38
- ↑ tamże, 38
- ↑ List apotolski Salvifici doloris, 23
- ↑ por. Katecheza podczas audiencji generalnej, 28.02.2001
- ↑ Recociliatio et paenitentia, 4
- ↑ Pastores dabo vobis, 29
- ↑ Vita consecrata, 103
- ↑ Familiaris consortio, 16
- ↑ por. Reconciliatio et paenitentia, 26
Bibliografia
Dzieła Jana Pawła II i Karola Wojtyły
- Familiaris consortio, 16; 33;
- Pastores dabo vobis, 28-29; 31; 44; 48;
- Recociliatio et paenitentia, 4; 26; 28; 31;
- Ut unum sint, 26;
- Vita consecrata, 8; 38; 59; 71; 103;
- Veritatis splendor, 111;
- Katecheza na audiencji ogólnej, 28.02.2001; 5.03.2003;
- Orędzia na Wielki Post 1981-2003;
- K. Wojtyła, Elementarz etyczny. Lublin 1983.
Oficjalne dokumenty Kościoła
- Dekret o formacji kapłańskiej Optatam totius;
- Konstytucja dogmatyczna o Kościele Lumen gentium;
- Katechizm Kościoła Katolickiego, 2015; 2340.
Publikacje pozostałych autorów
- R. Niparko, Asceza. W: Encyklopedia Katolicka T. 1;
- Asceza chrześcijańska. Red. J. Machniak. Kraków 1996;
- P. Góralczyk, Uszlachetniać dążenia i pożądania. "Communio" 21:2001 nr 1.
Wybrane wypowiedzi Jana Pawła II nt. ascezy
Należy także odkryć na nowo praktyki ascetyczne, typowe dla duchowej tradycji Kościoła i danego Instytutu. Praktyki te były i nadal są bardzo skuteczną pomocą w dążeniu do prawdziwej świętości. Asceza — przez to, że pomaga opanować i korygować skłonności ludzkiej natury zranionej przez grzech — jest niezbędnie potrzebna osobie konsekrowanej, aby mogła ona dochować wierności swemu powołaniu i iść za Jezusem drogą Krzyża.
«Asceza» — słowo to przywodzi na myśl dążenie do wysokiego celu. Wymaga to oczywiście ofiar i wyrzeczeń. Trzeba bowiem ograniczyć bagaż do rzeczy istotnych, by nie ciążył podczas podróży; trzeba być gotowym stawić czoło wszelkim trudnościom i pokonać wszystkie przeszkody, by osiągnąć zamierzony cel. Aby stać się prawdziwym uczniem Chrystusa, trzeba się zaprzeć samego siebie, brać co dnia swój krzyż i naśladować Go (por. Łk 9, 23). Jest to wyboista droga do świętości, i każdy ochrzczony jest wezwany, by nią iść.
Posłuszeństwo kapłańskie zawiera także wymóg „wspólnotowy”: nie jest posłuszeństwem jednostki, która wchodzi w indywidualną relację z autorytetem, ale jest głęboko włączone w jedność presbyterium, które jest wezwane do zgodnej współpracy z biskupem i za jego pośrednictwem z następcą Piotra. Ten aspekt posłuszeństwa kapłana wymaga przede wszystkim ascezy, a więc zarówno nieprzywiązywania się zbytnio do własnych upodobań lub punktów widzenia, jak i stworzenia współbraciom takich warunków, by mogli rozwijać swoje talenty i zdolności w atmosferze wolnej od wszelkiej zazdrości, zawiści czy rywalizacji. Posłuszeństwo kapłana jest solidarne, bierze początek z jego przynależności do jedynego presbyterium i zawsze w nim oraz z nim wyraża kierunki działania i dokonuje współodpowiedzialnych wyborów.
