Władza

Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014
Autor hasła: Zbigniew Stachowski

Władza – łac. potestas; ang. power – termin zakresowo i historycznie bardzo rozmaicie rozumiany ze względu na swoją wieloaspektowość; najogólniej to panowanie i rządzenie, wynikające z urzeczywistniania własnej woli, które zmierza do zapewnienia możliwości decydowania i egzekwowania posłuszeństwa, stosując formy kontroli i przymusu oraz wykorzystując w tym celu, usankcjonowane historycznie lub społecznie, metody legitymizujące zdobycie i przekazywanie władzy oraz skuteczne jej sprawowanie i kontrolę nad nią.

Można wyróżnić rozmaite rodzaje władzy w zależności od przyjętego kryterium, np.: sposobu jej sprawowania (absolutna, monarchiczna, autorytarna, liberalna, demokratyczna itd.), ze względu na sferę społecznej aktywności (polityczna, ekonomiczna, religijna itd.), zasięg (światowa, państwowa, regionalna, lokalna itd.), rodzaj urzędu lub instytucji (ustawodawcza, sądownicza, administracyjna, kościelna itd.). Kategoria władzy jest przedmiotem refleksji różnych dyscyplin naukowych, np. politologii, socjologii, filozofii, psychologii, ekonomii, teologii.

Nauczanie Kościoła II nt. władzy

W Katechizmie Kościoła Katolickiego władzą "nazywa się upoważnienie, na mocy którego osoby lub instytucje nadają prawa i wydają polecenia ludziom oraz oczekują z ich strony posłuszeństwa" . Władza sprawowana zgodnie z porządkiem moralnym – zdaniem Kościoła – pochodzi od Boga. Należy jej wówczas okazywać posłuszeństwo, uznanie i szacunek.

Nauczanie Jana Pawła II nt. władzy

Nauczanie społeczne Jana Pawła II w zakresie władzy publicznej i jej sprawowania jest kontynuacją i rozwinięciem postanowień Vaticanum II, zawartych zwłaszcza w Konstytucji duszpasterskiej Gaudium et spes, w której m.in. twierdzi się, że władza jest konieczna, aby "kierowała siły wszystkich obywateli ku dobru wspólnemu, i to nie w sposób mechaniczny lub tyrański, ale przede wszystkim jako siła moralna, oparta na wolności i świadoma ciężaru przyjętego obowiązku" . Wykonywanie tej władzy ma się odbywać zawsze w granicach legalnie ustanowionego porządku moralnego, gdyż tylko "wówczas obywatele zobowiązani są w sumieniu do posłuszeństwa władzy" . Sobór jako "nieludzką" traktuje taką władzę, która ma charakter totalitarny lub dyktatorski i która narusza prawa jednostek . Jan Paweł II za fundamentalną powinność władzy uważa jej służbę na rzecz dobra wspólnego współobywateli. Sprawujący władzę winni swoją wiarygodność potwierdzać, przedkładając interesy wszystkich obywateli nad interesy własne i grupowe. Papież twierdzi bowiem, że żadna "władza polityczna nie ma sensu ani usprawiedliwienia, jeżeli nie działa dla wspólnego dobra wszystkich" .

Obszerny wykład dotyczący władzy zawarł Jan Paweł II w encyklice Centesimus annus, gdzie wszelkie totalitarne formy sprawowania władzy uznał za niepraworządne, wyrastają bowiem "z negacji transcendentnej godności osoby ludzkiej". Także demokracja i jej sposoby sprawowania władzy, jeśli nie uznają lub nie szanują praw osoby ludzkiej, w tym jej transcendentnej godności, nie mogą liczyć na życzliwy osąd Kościoła, niezależnie od tego, że "Kościół respektuje słuszną autonomię porządku demokratycznego i nie ma tytułu do opowiadania się za takim albo innym rozwiązaniem instytucjonalnym czy konstytucyjnym" . Kościół bowiem szanuje wolność respektującą transcendentną godność osoby ludzkiej. Troska władzy o dobro wspólne oraz odwoływanie się do środków moralnie dozwolonych – to istota Papieskiego nauczania adresowanego do sprawujących władzę, którzy są zobowiązani do szanowania praw osoby ludzkiej.

W przypadku gdy sprawujący władza dopuszczą się rażących nadużyć i sprzeniewierzą się misji władzy, stosując rozmaity ucisk, możliwe jest wypowiedzenie posłuszeństwa, a nawet zbrojny opór, ale jedynie wówczas, gdy wystąpią wszystkie poniższe warunki: a) zachodzi poważne i długotrwałe naruszenie podstawowych praw; b) zostały wyczerpane wszystkie dostępne środki; c) działania te nie spowodują "większego zamętu"; d) "jeśli istnieje uzasadniona nadzieja powodzenia"; e) "jeśli nie można rozumnie przewidzieć lepszych rozwiązań" .

Władza w Kościele, jej rodzaje i sposób sprawowania, określa Kodeks prawa kanonicznego ogłoszony 25.01.1983 przez Jana Pawła II.

Władza rządzenia, zwaną także władzą. jurysdykcji, w Kościele mogą sprawować "ci, którzy otrzymali święcenia" i zdolni są do jej sprawowania . Władza rządzenia jest zwyczajna, z mocy sprawowania urzędu i wygasa z utratą tego urzędu, lub delegowana, jeśli udziela się jej osobie niepełniącej funkcji urzędowej. Zgodnie z kan. 135 KPK władza rządzenia dzieli się na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Papież, sprawujący urząd "Biskupa Kościoła Rzymskiego", posiada "najwyższą, pełną, bezpośrednią i powszechną władzę zwyczajną w Kościele, którą może wykonywać zawsze w sposób nieskrępowany" . Kolegium Biskupów, które władzę wykonuje w całym Kościele "w sposób uroczysty na soborze powszechnym", może ją wykonywać tylko razem z Biskupem Rzymskim, nigdy bez niego . Z władzą papieża związana jest władza "kluczy". Papieżowi zostają powierzone "klucze" umożliwiające wejście do "Królestwa Bożego", tzn. wskazujące jedyną drogę zbawienia.

Sprawowanie władzy rządzenia w Kościele, zwłaszcza we wspólnotach zakonnych, przysparza pewnych kłopotów, które Jan Paweł II sygnalizował już w latach 80. XX wieku. Zwłaszcza we wspólnotach amerykańskich pojawiły się tendencje zmierzające do zastąpienia tradycyjnego modelu sprawowania władzy modelem menedżerskim oraz rezygnacji z wyznaczenia osoby sprawującej władzę, co stwarzało "ryzyko, że wartości doraźne i pragmatyczne zajmą miejsce wartości obiektywnych" . Te skłonności do kontestacji władzy i osłabienia jej roli zostały krytycznie ocenione przez Kongregację ds. Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Apostolskich w dokumencie Congregavit nos in unum Christi amor (02.02.1994) oraz przez Jana Pawła II w adhortacji apostolskiej Vita consecrata (17.03.1996), gdzie powiedziano, że władza i funkcje przełożonych są konieczne, aby "umocnić braterską komunię i nie udaremnić ślubu posłuszeństwa" .

Nauczanie Jana Pawła II w kwestiach władzy znalazło pełne odzwierciedlenie w dokumentach II Polskiego Synodu Plenarnego (1991-99).

Bibliografia

Dzieła Jana Pawła II

• Orędzie do uczestników II Sesji Specjalnej Zgromadzenia Ogólnego ONZ poświęconej sprawie zbrojenia, Watykan 07.06.1982, 6
• List w związku z ogłoszeniem nowej wersji formuły uroczystego wyznania wiary i przysięgi przy obejmowaniu urzędów kościelnych Ad tuendam fidem, Rzym 18.05.1998
• Centesimus annus, 11
• Evangelium vitae, 56
• Orędzie na otwarcie Nadzwyczajnej Sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ, Watykan 22.08.1980, 23
• Redemptor hominis, 17
• Orędzie z okazji Światowego Dnia Pokoju 1980, 9; 1981, 6
• Orędzie do biskupów Chorwacji w sprawie wojny na Bałkanach Una tragica guera, Watykan 10.10.1991
• Vita consecrata
• Homilia, Saint-Denis 31.05.1980, 13, 16
• Przemówienie na Uniwersytecie Narodów Zjednoczonych, Hiroszima 25.02.1981, 9
• Homilia na Stadionie Dziesięciolecia, Warszawa 17.06.1983

Publikacje innych autorów

• Jan Baszkiewicz, Władza, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1999
• Aleksander Hertz, Szkice o totalitaryzmie, Wydaw. Naukowe PWN, Warszawa 1994
• Kodeks prawa kanonicznego, Poznań 1984
• Jerzy Józef Wiatr, Socjologia polityki, Scholar, Warszawa 1999
• Andrzej Zwoliński, Katolik i polityka, WAM, Kraków 1999.

Wybrane wypowiedzi Jana Pawła II o władzy

Kościół zawsze uczył obowiązku działania dla dobra wspólnego, przez to samo starał się wychowywać dobrych obywateli w każdym państwie. Kościół także uczył, że podstawowym obowiązkiem władzy jest troska o dobro wspólne społeczeństwa: stąd wynikają jej zasadnicze uprawnienia. Ale właśnie w imię tych założeń obiektywnego porządku etycznego, uprawnienia władzy nie mogą być rozumiane inaczej, jak tylko na zasadzie poszanowania obiektywnych i nienaruszalnych praw człowieka. Tylko wówczas bowiem owo dobro wspólne, któremu służy w państwie władza, jest w pełni urzeczywistniane, kiedy wszyscy obywatele mają pewność swoich praw. Bez tego musi dochodzić do rozbicia społeczeństwa, do przeciwstawiania się obywateli władzy albo też do sytuacji ucisku, zastraszenia, zniewolenia, terroru, którego dowodów dostarczyły totalitaryzmy naszego stulecia pod dostatkiem. Tak więc zasada praw człowieka sięga głęboko w dziedzinę wielorako rozumianej sprawiedliwości społecznej i staje się podstawowym jej sprawdzianem w życiu organizmów politycznych.

— Redemptor hominis, 17

Wolność zawsze jest wyzwaniem. A władza jest wyzwaniem wolności. Nie można jej sprawować inaczej, jak tylko służąc!

— Przemówienie do przedstawicieli władz państwowych wygłoszone na Zamku Królewskim, Warszawa 8.06.1991

Jest oczywiste, że troska o dobro wspólne winna być realizowana przez wszystkich obywateli i winna przejawiać się we wszystkich sektorach życia społecznego. W szczególny jednak sposób ta troska o dobro wspólne jest wymagana w dziedzinie polityki. Mam tu na myśli tych, którzy oddają się całkowicie działalności politycznej, jak i poszczególnych obywateli. Wykonywanie władzy politycznej czy to we wspólnocie, czy to w instytucjach reprezentujących państwo powinno być ofiarną służbą człowiekowi i społeczeństwu, nie zaś szukaniem własnych, czy grupowych korzyści z pominięciem dobra wspólnego całego narodu.

— Przemówienie w Parlamencie Rzeczpospolitej Polskiej, Warszawa 11.06.1999

Linki zewnętrzne

• Hasło "władza" w Zintegrowanej Bazie Tekstów Papieskich