Polityka

Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014
Autor hasła: Piotr NITECKI

Polityka - (gr. πολιτική czyt. polityké – sztuka zdobywania, sprawowania i utrzymania władzy doczesnej). W szerokim ujęciu: odpowiedzialność i troska o kształtowanie życia społecznego, co w nauczaniu społecznym Kościoła wiąże się z godnością i respektowaniem podstawowych praw człowieka, dobrem wspólnym i sprawiedliwością społeczną.

Nauczanie Kościoła katolickiego nt. polityki

Przez wieki zagadnienie polityki było rozumiane w Kościele w ścisłym związku z jego doczesną aktywnością, zarówno w strukturach Państwa Kościelnego, jak i w kontekście bezpośredniej roli jego oficjalnych przedstawicieli w strukturach władzy państw chrześcijańskich i na arenie międzynarodowej. Kościół podporządkowywał wówczas politykę swej nadprzyrodzonej misji, traktował ją nie tyle jako cel sam w sobie, lecz w przekonaniu, że za pomocą także politycznych metod lepiej będzie mógł służyć upowszechnianiu, zachowaniu i respektowaniu głoszonych przez siebie wartości chrześcijańskich. Wraz z rozwojem nowoczesnego nauczania społecznego Kościół, głosząc autonomię rzeczywistości doczesnych , zaczął zdecydowanie odchodzić od takiego rozumienia swej misji, kładąc coraz większy nacisk na moralne formowanie samego człowieka i przenikanie za jego pośrednictwem struktur istniejących w świecie duchem ewangelicznym.

Nowe spojrzenie na tę dziedzinę społecznej aktywności ludzkiej zainicjował Sobór Watykański II. Zarówno jego Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes [73-76], jak i późniejszy list apostolski Pawła VI Octogesima adveniens [25-26; 46-47] dają zasadnicze podstawy do właściwego zrozumienia istoty zaangażowania politycznego chrześcijan.

Dla chrześcijanina działalność polityczna może być jedną z form przeżywania swej wiary i troski o innych ludzi. Polityka jest sposobem trudnym – zresztą nie jedynym – wykonania chrześcijańskiego obowiązku służby drugim .

Zagadnienie polityki w myśli i nauczaniu Jana Pawła II

Posoborowe nauczanie Kościoła dotyczące udziału chrześcijan w życiu politycznym kontynuowane jest w pontyfikacie Jana Pawła II w kontekście całego papieskiego programu pogłębionej humanizacji stosunków społecznych, wynikającej z ewangelicznego orędzia przyniesionego na świat przez Jezusa Chrystusa – Odkupiciela człowieka. We współczesnym nauczaniu Kościoła pojęcie „polityka” rozumiane jest dwojako. W jego szerszym znaczeniu odnosi się do wszystkiego, co wiąże się z godnością i podstawowymi prawami człowieka, dobrem wspólnym, sprawiedliwością społeczną”. W węższym natomiast zakresie bardziej adekwatne jest pojęcie „zaangażowania politycznego”, rozumianego „w sensie podejmowania konkretnych decyzji, formułowania programów, prowadzenia kampanii, działania w organach przedstawicielskich, sprawowania władzy . W pierwszym z powyższych znaczeń w politykę zaangażowani są wszyscy obywatele, w drugim jest ona domeną pewnej wybranej i niewielkiej grupy osób zaangażowanych w tę dziedzinę. W życiu publicznym jest miejsce dla polityki w obu rozumieniach tego pojęcia. Nie są więc one wobec siebie przeciwstawne i nie tylko wzajemnie się uzupełniają, ale winny zachowywać ścisły związek między sobą. Elementem łączącym różne rozumienie polityki jest autentyczna troska o dobro wspólne społeczności, jakiej ono dotyczy. W tym właśnie znaczeniu Jan Paweł II nazwał politykę roztropną troską o dobro wspólne .

Papież w nauczaniu społecznym na temat polityki podkreśla jej ogólnohumanistyczny wymiar oraz chrześcijański sens w trzech podstawowych relacjach: do prawa objawionego przez Boga jako wyraz służby prawdzie, do podmiotu całego życia społecznego, jakim jest człowiek, i w konsekwencji do zasady dobra wspólnego, stanowiącej istotny element głoszonej przez Kościół wizji życia społecznego. Prawda – będąca znakiem religijnej wspólnoty człowieka z Bogiem – jest fundamentem, na którym chrześcijanin winien budować swoje życie we wszystkich jego aspektach.

Odnosząc te ogólne zasady do sfery życia politycznego, Jan Paweł II wyjaśnia: Urzeczywistniać prawdę umacniającą pokój oznacza w polityce mieć odwagę ujawniania w porę ukrytych sprzeczności, otwierania na nowo w odpowiednim momencie akt, dotyczących problemów chwilowo zażegnanych dzięki normom prawnym i porozumieniom, które pozwoliły uniknąć pogorszenia się sytuacji. Urzeczywistniać prawdę znaczy także mieć odwagę przewidywania przyszłości, czyli brać pod uwagę zgodne z dobrem dążenia, jakie wraz z postępem kultury rodzą się w jednostkach i narodach, w celu przystosowania instytucji krajowych i międzynarodowych do rzeczywistego stanu rozwijającej się ludzkości .

Służba prawdzie jest w swej najgłębszej istocie realizacją Bożego powołania ukierunkowanego ku dobru każdego człowieka, które jest charakterystyczną cechą całej posługi Kościoła.

Jan Paweł II podkreśla w związku z tym, że cała działalność polityczna w ostatecznej analizie jest »z człowieka«, »poprzez człowieka« i »dla człowieka«. Jeśli działalność ta odrywa się od tej fundamentalnej zależności i od tej fundamentalnej celowości, jeśli staje się poniekąd celem dla siebie, traci także właściwą sobie rację bytu. Co więcej, może stać się nawet źródłem swoistej alienacji. Może stać się obca człowiekowi, może popaść w antynomię z samym człowieczeństwem. Racją bytu wszelkiej polityki jest służba dla człowieka, jest pełne troski i odpowiedzialności przywarcie do istotnych spraw i zadań jego ziemskiego bytowania w społecznym tego bytowania wymiarze i zasięgu – tam, gdzie ważą się sprawy dobra wspólnego, od którego zależy równocześnie w sposób bardzo istotny dobro każdego .

Ze względu na zasadę dobra wspólnego działalność polityczna winna podlegać stałemu rozwojowi, w miarę jak zmienia się i kształtuje życie publiczne oraz związane z nim konkretne problemy. Papież działalność tego typu widzi jako jeden z elementów głoszonego przez siebie programu solidarności, rozumianej jako chrześcijańska odpowiedź na podziały istniejące we współczesnym świecie . Uważa w związku z tym, że wszelka polityka mająca na celu dobro wspólne winna być owocem organicznej i spontanicznej spójności sił społecznych. Jest to jeszcze jedna forma tej solidarności, która stanowi imperatyw społecznego ładu, solidarności, która wyraża się w szczególny sposób w istnieniu i dziełach stowarzyszeń partnerów społecznych .

Nauczanie społeczne Jana Pawła II wniosło nowe elementy do wcześniejszej doktryny społecznej Kościoła na temat polityki. O ile kiedyś nauczanie to koncentrowało się głównie na wskazaniach moralnych, dotyczących bezpośredniej działalności tzw. „zawodowych polityków”, o tyle w okresie pontyfikatu Jana Pawła II podkreśla się bardziej wyraźnie szersze znaczenie pojęcia „polityka”– uczestniczą w niej wszyscy obywatele w różnej formie, zgodnie z własnym powołaniem.

Ponieważ praktyczne zaangażowanie w realizację posłannictwa Kościoła w świecie jest przede wszystkim zadaniem świeckich chrześcijan, Jan Paweł II bardzo wyraźnie podkreśla znaczenie ich udziału w życiu politycznym. Chrześcijańskie zaangażowanie w świat nie jest bowiem sprawą dobrowolnego wyboru, lecz obowiązkiem wynikającym z przyjęcia łaski wiary i udziału w sakramentach, czego skutkiem winno być stałe upodabnianie się do Jezusa Chrystusa i aktywne świadectwo o Nim. Realizuje się ono w trosce o dobro człowieka w jego najszerszym wymiarze, także w życiu społecznym, gdzie stykają się ze sobą dwie sfery życia ludzkiego, wynikające z zaangażowania w kształtowanie rzeczywistości społecznej na płaszczyźnie politycznej i budowania Królestwa Bożego w działalności ewangelizacyjnej. Nic zatem dziwnego, iż świeccy nie mogą rezygnować z udziału w polityce” i żadne „oskarżenia o karierowiczostwo, o kult władzy, egoizm i korupcję, które nierzadko są kierowane pod adresem ludzi wchodzących w skład parlamentu, klasy panującej czy partii politycznej, ani dość rozpowszechniony pogląd, że polityka musi być terenem moralnego zagrożenia, bynajmniej nie usprawiedliwiają sceptycyzmu i nieobecności chrześcijan w sprawach publicznych .

Jan Paweł II zwraca uwagę w swoim nauczaniu na specyficzną rolę kapłanów w życiu politycznym. Podkreśla, iż droga ich powołania nie przebiega obok ani mimo życia doczesnego ludzi świeckich, ale że szczególnym postulatem duchowości współczesnego kapłana jest aktywna, zgodna z jego posłannictwem obecność wśród problemów życia ludzkiego i właściwa postawa społeczna. Skoro zaś służba kapłańska polega na ukazywaniu nadprzyrodzonej perspektywy życia ludzkiego, kapłani nie mogliby dobrze służyć powierzonym im wiernym, gdyby nie interesowały ich problemy życia doczesnego. W związku z tym Jan Paweł II od początku pontyfikatu uczy, że praca duszpasterska domaga się tego”, by kapłani byli blisko ludzi i wszystkich ludzkich spraw. Kapłan bowiem powołany jest do zacieśniania z wszystkimi ludźmi więzów opierających się na braterstwie, służbie, wspólnym poszukiwaniu prawdy, sprawiedliwości i pokoju . Ojciec Święty podkreśla zdecydowanie, iż kapłan w sprawach zasadniczych dla dobra człowieka nie może zgodzić się na milczenie, nie może ustąpić i usunąć się w cień, pod pretekstem, że trzeba zostawić miejsce dla pluralizmu poglądów ideowych, z których wiele przesiąkniętych jest scjentyzmem, materializmem czy ateizmem .

Papież w swym nauczaniu nie pomija także wskazań kierowanych do osób bezpośrednio zaangażowanych w politykę, czyni to przede wszystkim w przemówieniach podczas spotkań z politykami w Rzymie oraz w czasie podróży apostolskich. Ważnym elementem tego wątku nauczania Papieskiego w odniesieniu do polityki były zwłaszcza wystąpienia Jana Pawła II podczas pielgrzymki polityków do Rzymu w Roku Wielkiego Jubileuszu Chrześcijaństwa (04-05.11.2000), ogłoszenie patronem polityków i rządzących św. Tomasza Morusa (31.10.2000) oraz wydana (24.11.2002) na polecenie Papieża nota doktrynalna Kongregacji Doktryny Wiary o niektórych aspektach działalności i postępowania katolików w życiu publicznym. Wskazania tam zawarte podkreślają znaczenie udziału katolików świeckich w kształtowaniu społeczeństw demokratycznych przez potrzebę odrzucania pluralizmu etycznego i autonomii wyborów moralnych. Wyjątkowo mocno podkreślona jest rola polityków w ustanawianiu prawa, które zawsze winno opierać się na prawdzie i stać na straży zasad naturalnego prawa moralnego. Jednocześnie zostało przypomniane, iż zadaniem Kościoła nie jest formułowanie konkretnych rozwiązań politycznych, a miejsce katolika może być w różnych partiach, o ile ich program da się pogodzić z wiarą i prawem naturalnym.

Podstawowe przesłanie stanowi tu przekonanie, że życie polityczne wymaga oparcia się na zdrowych i mocnych zasadach moralnych, które nie dopuszczają kompromisu. Papież przypomina także, iż podstawą demokratycznego systemu ustrojowego jest prawidłowa koncepcja osoby ludzkiej. Polityka to stosowanie prawomocnej władzy w celu osiągnięcia wspólnego dobra (…). Należy zatem prowadzić działalność polityczną w duchu służby. (…) Dlatego chrześcijanin, który uprawia politykę – i pragnie czynić to »po chrześcijańsku« – winien działać bezinteresownie, nie szukając korzyści dla siebie ani dla swojego ugrupowania czy partii, ale dla dobra wszystkich i każdego, a zarazem przede wszystkim tych, których sytuacja w społeczeństwie jest najtrudniejsza .

Z nauczania społecznego Jana Pawła II wynika wyraźnie, iż działalność polityczna nie jest – wbrew przekonaniu wielu ludzi – sama w sobie czymś moralnie podejrzanym, lecz jest szansą czynienia dobra. Jako jedna z wielu form aktywności społecznej może ona być wyrazem troski o człowieka, o ile tylko zostanie podporządkowana wyznawanym przez chrześcijan podstawowym normom religijno-moralnym i będzie stanowić element ich świadectwa o Ewangelii Jezusa Chrystusa wobec świata. Jan Paweł II przekracza najpopularniejsze znaczenie polityki jako sztuki zdobywania, sprawowania i utrzymania władzy, podkreślając szerszy aspekt tego pojęcia i widząc w nim jedną z form realizacji powołania chrześcijańskiego do udziału w dziele ewangelizacji, w duchu współodpowiedzialności za losy społeczności, w której chrześcijanin żyje.

Bibliografia

Dzieła Jana Pawła II

• Centesimus annus, 11; 44-47;
• Ecclesia in America, 56;
• Evangelium vitae, 101;
• Laborem exercens, 11; 20;
• Sollicitudo rei socialis, 15;
• Orędzie na Światowy Dzień Pokoju, 1980; 1991, 6;
• Veritatis splenodr, 101;
• Homilia podczas Mszy św. na Stadionie Dziesięciolecia, Warszawa 17.06.1983;
• Orędzie do prezydentów siedmiu państw europejskich, Gniezno 03.06.1997.

Publikacje innych autorów

• C. Bartnik, Różne sposoby pojmowania polityki, „Chrześcijanin a Współczesność” 1986, 4;
• R. Coste, Ewangelizacja a polityka, Paryż 1969; tenże, Chrześcijanin i władza, „Communio” 1984, 4;
• M. Czakański, Chrześcijanin wobec wyborów politycznych, Kraków 2000;
• S. Fontana, Katolicy w polityce: tożsamość i miejsce, „Społeczeństwo” 2001, 1;
• G. Goisis, Jeszcze o udziale katolików w polityce: tożsamość, miejsce i różne poziomy zaangażowania, „Społeczeństwo” 2001, 2;
• M. Kaniowski, Moralność na usługach polityki?, „Znak” 1998, 6;
• J. Kłos, Chrześcijańskie napominanie, „Przegląd Powszechny” 2001, 3;
• J. Kondziela, Sposoby pojmowania polityki, „Colloquium Salutis” 1985;
• M.A. Krąpiec, O ludzką politykę, Katowice 1993;
• J. Kupny, O etykę w polityce, „Zeszyty Społeczne KIK” 2000;
• J. Majka, Działalność polityczna czy profetyczna funkcja Kościoła, „Chrześcijanin w Świecie” 1986, 1-2; tenże, Etyka społeczna i polityczna, Warszawa 1993; tenże, Kościół jako opozycja moralna, „Znaki Czasu” 1996, 3;
• Moralność a polityka, „Znak” 1997, 7;
• T. Makowski, Kościelny apostolat w sferze polityki, w: Słowo nieskowane, red. A. Nowicki i J. Tyrawa, Wrocław 1998;
• P. Mazurkiewicz, Polityka i moralność – między cynizmem a moralizmem, „Saeculum Christianum” 1999, 2;
• P. Nitecki, Ewangelizacja i polityka, Katowice 1994;
• J. Ratzinger, Kościół a polityka, w: tenże, Kościół, ekumenizm, polityka, Poznań–Warszawa 1999;
• A. Rosłan, Czy polityka może być obszarem zakorzenienia w prawdzie i dobru?, „Studia Teologiczne” 1998;
• A. Siemianowski, Filozofia i polityka, „Studia Gnesnensia” 2000;
• P. Sobuś, Zasada poszanowania autonomii rzeczywistości ziemskiej jako kryterium moralne zaangażowania politycznego katolika, „Częstochowskie Studia Teologiczne” 2000; tenże, Troska o osobistą świętość jako podstawa zaangażowania katolika w politykę, „Ełckie Studia Teologiczne” 2001;
• Z. Stawrowski, O niemoralności i moralności polityki, „Znak” 1998, 6;
• A. Szostek, Dobro wspólne: kluczowa kategoria polityczna: przyczynek do zagadnienia: moralność a polityka, „Etyka” 1998;
• A. Zwoliński, Katolik i polityka, Kraków 1999.

Wybrane wypowiedzi Jana Pawła II o polityce

Ponadto polityka na rzecz osoby i społeczeństwa przyjmuje jako stały kierunek postępowania obronę i promocję sprawiedliwości, rozumiane jako „cnota”, w której wszyscy winni być wychowywani i jako „siła” moralna, która wspiera zaangażowanie na rzecz praw i obowiązków każdego i wszystkich, mając za podstawę osobistą godność ludzkiej istoty. Sprawowanie władzy politycznej winno mieć za podstawę ducha służby, gdyż tylko on, w połączeniu z konieczną kompetencją i skutecznością działania decyduje o tym, czy poczynania polityków są „jawne” i „czyste”, zgodnie z tym, czego — zresztą słusznie — ludzie od nich wymagają. Pobudza to do otwartej walki i zdecydowanego przezwyciężania takich pokus, jak nieuczciwość, kłamstwo, wykorzystywanie dóbr publicznych do wzbogacenia niewielkiej grupy osób lub w celu zdobywania popleczników, stosowanie dwuznacznych lub niedozwolonych środków dla zdobycia, utrzymania bądź powiększenia władzy za wszelką cenę.

— Chrtifideles laici, 39

Nawiązując do takich przykładów doskonałej harmonii między wiarą a postępowaniem, w posynodalnej adhortacji apostolskiej Christifideles laici napisałem, że «ogromne znaczenie posiada spójność życia wiernych świeckich jako tych, którzy winni dążyć do świętości w normalnych warunkach życia zawodowego i społecznego. Dlatego w odpowiedzi na swe powołanie winni traktować codzienne zajęcia jako okazje do tego, by zbliżać się do Boga, spełniać Jego wolę i służyć innym ludziom» (n. 17). Do takiego bowiem celu doprowadziło go umiłowanie prawdy. Człowiek nie może oderwać się od Boga, ani polityka od prawdy: oto jest światło, które rozjaśniało jego sumienie. Jak powiedziałem już przy innej okazji, «człowiek jest stworzeniem Bożym i dlatego prawa człowieka biorą początek z Boga, wpisane są w zamysł stworzenia i są objęte planem odkupienia. Można by wręcz powiedzieć, używając śmiałego sformułowania, że prawa człowieka są także prawami Boga» (przemówienie z 7 kwietnia 1998 r.)

— List Apostolski «motu proprio» o ogłoszeniu św. Tomasza Morusa Patronem rządzących i polityków, 4, Rzym, 21.10.2000

Polityka wymaga uczciwości i jawności. Ludzie powinni móc czuć się zrozumiani i chronieni. Powinni móc widzieć, że ich przywódcy pracują nad zbudowaniem dla nich lepszej przyszłości. Oby nie było tak, że gdy ludzie stają przed sytuacjami coraz większej nierówności społecznej, to zaczynają odczuwać niebezpieczną nostalgię za przeszłością. Ci, którzy przyjmują odpowiedzialność za zarządzanie sprawami publicznymi niech się nie oszukują: ludzie nie zapominają! Tak samo, jak pamiętają z wdzięcznością tych, którzy uczciwie trudzili się w służbie wspólnego dobra, tak samo przekazują swym dzieciom i wnukom gorzką krytykę tych, którzy nadużywali władzy, aby sami się bogacić.

— Przemówienie podczas spotkania z przywódcami religijnymi i przedstawicielami świata polityki, kultury i sztuki, Baku, 22.05.2002

Linki zewnętrzne

• Hasło "Polityka" w Zintegrowanej Bazie Tekstów Papieskich
• Por. także hasło Polityczna działalność w WIKIJP2

Zobacz także

• Dobro wspólne
• Godność osoby ludzkiej
• Naród
• Nauczanie społeczne Kościoła
• Organizacja Narodów Zjednoczonych
• Państwo
• Solidarność
• Świeccy