Apostolat społeczny

Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014
Autor hasła: Tadeusz Borutka

Apostolat społeczny – gr. apostole: posłannictwo, urząd posłańca – uczestnictwo w Boskim posłannictwie Jezusa Chrystusa, udzielone przez Zbawiciela Apostołom, którego celem jest przekazanie człowiekowi egzystencji nadprzyrodzonej. Apostołowie jako pierwsi uformowali strukturę apostolatu Kościoła Chrystusowego, a następnie przekazali go całemu Ludowi Bożemu. Apostolat wyraża się w pośrednictwie zbawczym (nauczycielskim, kapłańskim i pasterskim) hierarchii, świeckich i zakonników.

Z tak rozumianym apostolatem wiąże się nierozłącznie apostolat społeczny, który oznacza posłannictwo zobowiązujące katolików do przekształcania środowiska społecznego, tzn. gospodarczego, politycznego i kulturowego, w duchu Ewangelii, przez rzetelną pracę i konsekwentne realizowanie nakazów wiary chrześcijańskiej.

Historia apostolatu społecznego

Apostolat w Kościele pierwotnym obejmował najpierw okres kształtowania grona Apostołów przez Jezusa Chrystusa i udzielenia dwunastu Apostołom prerogatyw w kontynuowaniu misji głoszenia Dobrej Nowiny na całym świecie, a następnie przekazanie przez Dwunastu posłannictwa apostolskiego ich następcom.

W Kościele pierwotnym istniało żywe przeświadczenie, że cały Lud Boży jest kontynuatorem misji Chrystusa. Pierwsi chrześcijanie uważali się za powołanych (kletoi), świętych (hagioi), uczniów (mathetai), a zwłaszcza braci (adelfoi); byli też świadomi posiadania różnych charyzmatów, z których szczególną rolę przypisywali nauczaniu [1 Kor 12,28-30].

Świadomość apostolska zaczęła zanikać w epoce konstantyńskiej. Natomiast w średniowieczu, na skutek procesu klerykalizacji, pojęcie apostolatu zawężano do hierarchii i zakonów. Przeciwko takiemu rozumieniu apostolatu występował Marcin Luter, podkreślając, że pojęcie to jest ściśle związane z powszechnym kapłaństwem wiernych. W XIX stuleciu powstał, najpierw we Francji i w Niemczech, zorganizowany ruch katolików (akcja katolików), utworzony w obronie praw Kościoła i w celu urzeczywistnienia zasad chrześcijańskich w życiu społecznym.

Istotna zmiana nastąpiła za pontyfikatu papieża Piusa X, który wyjaśniał, że apostolat jest działalnością duszpasterską .

Dopiero jednak w ostatnich dziesięcioleciach ukształtowała się nowa wizja roli osób świeckich w Kościele. Ważną rolę w kształtowaniu tej nowej świadomości odegrał papież Pius XII, wyjaśniając kwestie teologiczne związane z obecnością świeckich w misji Kościoła. To właśnie on przypomniał, że „świeccy nie tylko należą do Kościoła, ale są Kościołem”. Przypomnienie tej zasady znalazło swoje odbicie w psychologii i socjologii pastoralnej. Również I Światowy Kongres Apostolstwa Świeckich (1951) oraz inne późniejsze spotkania i zjazdy poświęcały wiele uwagi temu zagadnieniu.

O statusie osób świeckich dyskutowano podczas obrad Soboru Watykańskiego II, czego wyrazem była publikacja Konstytucji o Kościele Lumen gentium – znalazł się w niej osobny rozdział poświęcony Ludowi Bożemu i powołaniu świeckich w Kościele. Sobór wydał też osobny dokument w postaci Dekretu o apostolstwie świeckich Apostolicam actuositatem. Prawie w każdym dokumencie soborowym poruszana jest – mniej lub bardziej obszernie – problematyka świeckich. Doceniając porządek doczesny, Sobór zwrócił uwagę na transcendentny charakter powołania świeckich w stosunku do rzeczywistości ziemskiej.

Nauczanie Jana Pawła II nt. apostolatu społecznego

Zagadnienie apostolatu społecznego zajmuje szczególne miejsce w nauczaniu Jana Pawła II. Ojciec Święty stwierdza, że: „Trzeba darzyć zaufaniem ludzi świeckich, jest w nich bowiem wielki potencjał dobrej woli, kompetencji i gotowości służenia”. Cała Jego apostolska posługa zmierza do tego, by ludzie świeccy coraz lepiej uświadamiali sobie swą godność i odpowiedzialność oraz nabierali pełnego zaufania do hierarchii Kościoła, która zachęca ich do zajęcia należnego im miejsca.

Temu celowi służą też Papieskie katechezy wygłaszane podczas środowych audiencji, szczególnie cykl katechez środowych z okresu 27.10.1993-21.09.1994, niedzielne spotkania na Angelus, wizytacje rzymskich parafii, audiencje dla grup reprezentujących różne formy życia laikatu w świecie. Również i Papieskie podróże są w gruncie rzeczy wymianą miłości i wiary ze wszystkimi przedstawicielami laikatu . Z woli Jana Pawła II Synod Biskupów (1987) poświęcił swoje obrady misji ludzi świeckich w Kościele. Synod przygotował tzw. Propositiones, w oparciu o które Jan Paweł II zredagował później adhortację apostolską Christifideles laici – o zadaniach świeckich w Kościele i w świecie. Synod ten można uznać za „wielką konsultację” na temat powołania i misji katolików świeckich w Kościele i w świecie współczesnym. Był też weryfikacją sposobu i stopnia realizacji wskazań i postanowień Soboru Watykańskiego II odnośnie laikatu.

Nauczanie Ojca Świętego na temat laikatu nawiązuje do Tradycji sięgającej pierwszego okresu chrześcijaństwa, a w szczególności do wypowiedzi św. Pawła, który zachęcał w Listach młode wspólnoty Kościoła do solidarności, wzywając wszystkich członków Kościoła do wzajemnej budowy Ciała Chrystusowego [por. Ef 4,15-6].

Świeccy są w całej pełni członkami Kościoła. Zostali oni „wcieleni przez chrzest w Chrystusa” i na mocy chrztu otrzymali niezatarty znak przynależności do Chrystusa. Chrzest włącza ich w misję całego Ludu Bożego. Na swój sposób są oni uczestnikami kapłańskiego, prorockiego i królewskiego urzędu Zbawiciela. Na mocy powołania chrześcijańskiego wszyscy są wezwani do działania jako członki mistycznego Ciała Chrystusa, a w Nim jako przybrane dzieci Boże .

Jan Paweł II wzywa chrześcijan, aby byli chrześcijanami nie tylko z nazwy , przypominając wezwanie Chrystusa: „Niech świeci wasze światło przed ludźmi, aby widzieli wasze dobre czyny i chwalili Ojca waszego, który jest w niebie” [Mt 5,16]. Świecki chrześcijanin, który przez chrzest i bierzmowanie otrzymał udział w trzech wielkich posługach Chrystusa – kapłańskiej, prorockiej i królewskiej – ma „być solą ziemi” i „światłem świata”, zwłaszcza tam, gdzie tylko ludzie świeccy są w stanie uobecnić Kościół.

Uznanie świeckich za pełnoprawnych członków Kościoła nie pozwala na utożsamianie Kościoła jedynie z hierarchią, byłby to wtedy Kościół bez ludu. Jan Paweł II podkreśla, że pojmowanie Kościoła wyłącznie jako ciała hierarchicznego stanowiłoby błąd antyewangeliczny i antyteologiczny.

Świeccy są wezwani do apostolatu. Chrześcijanie mają głosić Ewangelię mocą świadectwa, zaś jego moc zależy od tego, czy znają i miłują Jezusa Chrystusa. Każdy apostoł musi przyjąć za własne słowa: „To wam oznajmiamy, co było od początku, cośmy usłyszeli o Słowie życia, co ujrzeliśmy własnymi oczami, na co patrzyliśmy i czego dotykały nasze ręce” [1 J 1,1]. Apostolat przybiera podwójną formę: indywidualną oraz zespołową. Jeden i drugi spełnia istotną funkcję w uświęcaniu świata. Jednakże ze względu na społeczny charakter osoby ludzkiej apostolat społeczny posiada swoją szczególną wymowę. W obecnych warunkach istnieje na niego ogromne zapotrzebowanie w Kościele i w świecie.

Cały Kościół, każda jego cząstka, żyje w tajemnicy „komunii misyjnej”. Kościół jest „jednością organiczną, analogiczną do jedności żywego i sprawnego ciała. Odznacza się (...) współistnieniem wielorakich powołań i stanów, posług, charyzmatów i zadań, które choć różne, są w stosunku do siebie komplementarne” [CL 20]. Jest on także „jednością posłannictwa” , które ogarnia wszystkich ochrzczonych i każe im czynnie uczestniczyć w dziele budowania Kościoła i odważnego głoszenia światu Ewangelii.

W ramach tej organicznej i dynamicznej wizji Ciała Kościoła można rozpatrywać indywidualny charakter apostolskiego zaangażowania świeckich. Obecna trudna epoka domaga się nowej akcji misyjnej ad intra i ad extra. Jawi się zatem konieczność rozpoznania i jak najlepszego wykorzystania energii właściwej każdemu świeckiemu.

Sobór Watykański II w Dekrecie o apostolstwie świeckich z naciskiem podkreślił, że pierwszą i podstawową formą budowania Ciała Chrystusa jest indywidualna działalność członków Kościoła . Każdy świecki powinien włączyć się w misję ewangelizacyjną. Każdy, kto wierzy i ma poczucie przynależności do Kościoła, powinien być przekonany, że „oryginalne, niezastąpione i ściśle osobiste zadanie” zostało powierzone każdemu wiernemu dla dobra wszystkich [CL 28]. „Do tego rodzaju apostolstwa, zawsze i wszędzie owocnego, a w niektórych okolicznościach jedynie przydatnego i możliwego, są wezwani i zobowiązani wszyscy świeccy, jakiegokolwiek stanu” . Człowiek odkupiony krwią Chrystusa nie może myśleć tylko o sobie, lecz musi stawać się lepszy, duchowo dojrzalszy, bardziej otwarty na innych ludzi.

Do szczególnych zadań świeckich należy przepajanie Ewangelią rzeczywistości doczesnych. Istnieje wiele możliwości działania, zwłaszcza w środowisku rodziny, pracy, kultury, wypoczynku. Odkrycie apostolatu stanowi dla wierzących najwyższą formę rozwoju naturalnego powołania do tworzenia dobra wspólnego.

Kościół powinien być obecny we wszystkich dziedzinach ludzkiej aktywności. To świeccy powinni go uobecniać w świecie. Dlatego Jan Paweł II kieruje do wszystkich ochrzczonych świeckich następujący apel: „Nie dopuśćcie, aby Kościół miał być nieobecny w jakimkolwiek środowisku życia waszego (...) narodu. Zaczyn Chrystusowej Ewangelii musi przenikać wszystko i wszystko musi być oświecone światłem Chrystusa. Dokonanie tego jest waszym obowiązkiem” .

Świeccy mają do spełnienia bardzo ważną rolę w Kościele. Nikt ich w tym nie zastąpi. Mają oni na co dzień brać w swoje ręce odpowiedzialność za sprawy rodzinne, społeczne, zawodowe, by dawać świadectwo swej przynależności do Chrystusa. Powinni starać się odważnie przekształcać świat i jego struktury, aby były coraz bardziej godne człowieka. Nie można jednak zdobyć tożsamości katolickiej bez umocnienia przynależności do Ludu Bożego. Świeccy winni mieć świadomość, że całą formację chrześcijańską otrzymują przez Kościół, a więc przez wiarę, życie Boże, sakramenty, życie modlitwą. Potrzebna jest też świadomość, że Urząd Nauczycielski został dany Kościołowi, aby zagwarantować jego autentyczność, jego jedność i jego spójny oraz pewny postęp.

Ojciec Święty uważa, że dialog, obecność i włączenie się w świat są właściwą drogą każdego chrześcijanina. Dlatego stwierdza, że powinny one zaznaczać się wszędzie: „chrześcijanie w osobistej, wewnętrznej gorliwości; chrześcijanie w ogniskach rodzinnych, jako małżonkowie, ojcowie, matki i dzieci w rodzinie, Kościele domowym; chrześcijanie na ulicy, jako mężczyźni i kobiety umiejący określić swoje miejsce; chrześcijanie w życiu wspólnotowym, w pracy, w kontaktach pracowników i pracodawców, w grupie, w związku zawodowym, podczas rozrywki, w czasie wolnym itd.; chrześcijanie w społeczeństwie, zarówno wtedy, gdy spełniają niskie usługi, jak i wtedy, gdy zajmują wysokie stanowiska; chrześcijanie dzielący los braci mniej uprzywilejowanych; chrześcijanie w życiu społecznym i politycznym; słowem – chrześcijanie zawsze, w obecności i uwielbieniu Boga, Pana życia i dziejów” .

Obecność świeckich w świecie oraz włączenie się ich w uświęcanie tego świata może ich przerażać albo wydawać się zbyt trudne do zrealizowania. Wiedząc o tym, Jan Paweł II dodaje im odwagi słowami: „Ale wy, Bracia i Siostry, wiecie, że Pan myślał także o dniu dzisiejszym, w którym żyjemy, kiedy z miłością nakazywał: »Niech się nie trwoży serce wasze« (J 14,27), i zwracając się do Ojca – ciągle w tym samym kontekście – modlił się za każdego z nas w tych słowach: »Ojcze uświęć ich w prawdzie. Słowo Twoje jest Prawdą« (J 17,17)” .

Obok indywidualnego udziału w życiu społecznym, istnieje jeszcze aktywność zespołowa. Skłonność ludzi do stowarzyszania się, przeniesiona w sferę nadprzyrodzoną, wzbogaca się i wznosi na poziom braterskiej komunii w Chrystusie.

Działanie zespołowe jest obecnie konieczne. Tylko poprzez takie działanie da się osiągnąć zamierzone cele i zdoła się dotrzeć do zbiorowej mentalności. Kościół potwierdza prawo ludzi do zakładania stowarzyszeń w celu prowadzenia apostolatu.

Zrzeszanie się świeckich dyktowane jest wieloma motywami, będąc zarazem odpowiedzią na różne zapotrzebowania. Wyraża się w tym społeczna natura człowieka. „W rzeczywistości wpływ kulturowy, będąc źródłem i bodźcem, ale także owocem i znakiem wszelkich innych przemian w środowisku i społeczeństwie, może zaistnieć tylko dzięki działaniu nie tyle jednostek, co podmiotu społecznego, to jest jakiejś grupy, wspólnoty, zrzeszenia bądź ruchu” [CL 29]. Potwierdza to społeczeństwo pluralistyczne i rozczłonkowane. Nie można nie zauważyć i tego, że zrzeszona działalność świeckich w zsekularyzowanym świecie stanowi pomoc dla ludzi w prowadzeniu chrześcijańskiego życia.

Według Jana Pawła II wielość stowarzyszeń jest przejawem suwerennej wolności Ducha Świętego, który szanuje i pobudza różnorodność tendencji, temperamentów, powołań, zdolności istniejących między ludźmi. W tej różnorodności nie można jednak zatracać jedności w działaniu. Dlatego należy unikać rywalizacji, napięć, tendencji do monopolizowania apostolatu lub szukania pierwszeństwa.

Bibliografia

Dzieła Jana Pawła II

• Powinniście uobecniać Kościół we wszystkich dziedzinach ludzkiej działalności, „List do Rodzin Gratissimam sane” 3(1982), 5(29)
• Życie wewnętrzne Kościoła, „List do Rodzin Gratissimam sane” 3(1982), 6(30)
• Chrześcijanie w pełnym tego słowa znaczeniu, „List do Rodzin Gratissimam sane” 12(1991), 5(132)
• Posłannictwo młodzieży w Kościele i świecie, „List do Rodzin Gratissimam sane” 14(1993), 11(157)
• Charakter świecki właściwy laikatowi, „List do Rodzin Gratissimam sane” 15(1994), 1(159)
• Kościelna tożsamość świeckich, „List do Rodzin Gratissimam sane” 15(1994), 1(159)
• Indywidualny i zespołowy udział świeckich w apostolstwie, „List do Rodzin Gratissimam sane” 15(1994), 8(165)

Publikacje innych autorów

• T. Borutka, Zadania społeczne laikatu, Bielsko-Biała 1996
• tenże, Udział świeckich w nowej ewangelizacji, „Polonia Sacra” 2001, 9
• tenże, Tożsamość katolika świeckiego – tożsamość członka Akcji Katolickiej, w: I Krajowy Kongres Akcji Katolickiej w Polsce, Poznań 23-25.11.2001, Poznań 2002
• tenże, Zespołowy apostolat wiernych świeckich, w: Ante Deum stantes, Kraków 2002
• tenże, Parafia podstawowym miejscem zaangażowania apostolskiego katolików świeckich, „Bielsko-Żywieckie Studia Teologiczne” 2002
• tenże, Akcja Katolicka szkołą zaangażowania katolików świeckich w politykę, w: Odnowieni w wierze z nowym zapałem w III Tysiąclecie. I Kongres Akcji Katolickiej Archidiecezji Przemyskiej 10-12.10. 2000, Przemyśl 2002
• A. Zwoliński, Katolik a polityka, Kraków 1995

Wybrane wypowiedzi Jana Pawła II o apostolacie społecznym

Błogosławieni i święci Ameryki w duchu braterskiej troski towarzyszą swym rodakom, mężczyznom i kobietom, w ich radościach i cierpieniach, dopóki nie złączą się definitywnie z Panem36. Aby dopomóc wiernym do wierniejszego ich naśladowania oraz częstszego i owocniejszego upraszania ich pomocy, za bardzo szczęśliwą uważam propozycję Ojców Synodalnych sporządzenia „zbioru zwięzłych biografii amerykań­skich świętych i błogosławionych. Może to w Ameryce naświetlać i stymulować odpowiedź na powszechne powołanie do świętości.

— Ecclesia in America, 14