Sekularyzm

Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014
Autor hasła: ks. Jan KOWALSKI

Sekularyzm – (łac. „saeculum” − duch czasu lub pogaństwo, „saecularis” – pogański, grzeszny, światowy) − pytanie o sekularyzm sprowadza się do kwestii, ile miejsca przysługuje idei Boga, a ogólnie rzecz biorąc: w religii, w myśleniu i postępowaniu człowieka. Chodzi szczególnie o publiczną sferę myślenia i postępowania, nie wyłączając jednakże prywatnej sfery człowieka.

Sekularyzm jest pewnego rodzaju filozofią życia, charakteryzującą się skupianiem uwagi na problemach człowieka żyjącego „hic et nunc”, z wyłączeniem jego wszelkich relacji z Bogiem – tu na ziemi, jak również po śmierci. Jest on także pewną formą ideologii (w odróżnieniu od sekularyzacji), która – oddzielając Boga od stworzenia – zaprzecza Jego obecności, podobnie jak i istnieniu religijnej natury człowieka. Popiera areligijne czy antyreligijne zasady, na których powinno być budowane życie społeczne. Nie uznaje uniwersalnych norm postępowania, podkreśla potrzebę zaangażowania się poznającego człowieka w proces dostosowania się do swojego środowiska i wykorzystywania własnej wiedzy, jako praktycznego środka w zaspokajaniu własnych potrzeb i pragnień. Sekularyzm różni się od sekularyzacji. Ta ostatnia jest rozumiana jako zasada wyższości „profanum” nad „sacrum”. Jako proces stanowi usuwanie kontroli hierarchii kościelnej. Wydaje się, że proces sekularyzacji jest procesem nieodwracalnym.

Nauczanie Jana Pawła II nt. sekularyzmu

W nauczaniu Jana Pawła II również zauważa się odróżnienie sekularyzacji od sekularyzmu. Zdaniem Papieża, sekularyzacja jest procesem, który przynosi ze sobą wyłączenie spod kontroli i spod celów sakralnych pewnych rzeczywistości posiadających uzasadnioną autonomię. Natomiast sekularyzm oznacza ideologię ateistyczną lub agnostyczną, negującą wierzenia religijne, a wyjaśniającą wszystko w kategoriach doczesności .

Zdaniem Jana Pawła II, czasy współczesne są naznaczone przez różnego rodzaju „humanizmy”, które w gruncie rzeczy są niczym innym jak sekularyzmem, inaczej tylko nazwanym. Wskazując na ścisłe powiązanie sekularyzmu z humanizmami pozachrześcijańskimi, nazywanymi często „świeckimi”, Papież podkreśla, że jest on w swej naturze i w swojej definicji zespołem poglądów i zwyczajów broniących humanizmu oderwanego całkowicie od Boga i całkowicie skoncentrowanego na kulcie działania i produkcji, wypaczonego przesytem konsumpcji i przyjemności, nie troszczącego się o niebezpieczeństwo „utraty własnej duszy” (. Jan Paweł II uznaje zjawisko sekularyzmu za problem naprawdę poważny, wiążący się z uporczywym rozszerzaniem się obojętności religijnej i ateizmu, a także ze zjawiskiem dechrystianizacji. Odpowiadając w tym kontekście na pytanie, czym jest sekularyzm, stwierdza: Człowiek, odurzony wspaniałością cudownych zdobyczy nieustannego rozwoju naukowo-techniczego, a przede wszystkim zafascynowany najdawniejszą, ale wciąż nową pokusą zrównania się z Bogiem (por. Rdz 3,5) poprzez używanie wolności bez granic, podcina istniejące w jego sercu korzenie religijności: zapomina o Bogu, utrzymuje, że nie ma On dla jego życia żadnego znaczenia, odrzuca Go, czyniąc przedmiotem swego uwielbienia najróżniejsze „bożki” .

Sekularyzm przyczynia się do kryzysu sumienia i utraty poczucia grzechu u współczesnego człowieka. To ostatnie zjawisko wystąpiło bardzo wyraźnie tuż po drugiej wojnie światowej, jak to ujął Pius XII: grzechem tego wieku jest utrata poczucia grzechu. Poczucie grzechu jest natomiast ściśle powiązane ze świadomością moralną, z poszukiwaniem prawdy, z pragnieniem odpowiedzialnego korzystania z wolności. Wraz z utratą wrażliwości sumienia następuje również zaćmienie poczucia Boga, a kiedy zagubi się ten decydujący punkt wewnętrznego odniesienia, zatraca się także poczucie grzechu . Papież dostrzega inne negatywne skutki sekularyzmu. Zalicza do nich utratę pamięci i dziedzictwa chrześcijańskiego, zwłaszcza w Europie . Ludzie dotknięci sekularyzmem żyją bez duchowego zaplecza; wielu nie potrafi już łączyć ewangelicznego przesłania z codziennym doświadczeniem. Zapomnienie o Bogu prowadzi nie tylko do wewnętrznej pustki i utraty sensu życia, ale także do „porzucenia człowieka”. Przejawia się to między innymi w konfliktach etnicznych, odradzaniu się pewnych postaw rasistowskich, napięć międzyreligijnych, w egocentryzmie izolującym jednostki i grupy.

Zjawisku sekularyzmu przypisuje Jan Paweł II zeświecczony model małżeństwa i rodziny, permisywne ustawodawstwo dopuszczające przerywanie ciąży . Co więcej, w kontekście kulturowym zamkniętym często na transcendencję, zaczyna przeważać tendencja do uznawania życia za wartościowe tylko w takiej mierze, w jakiej jest ono źródłem przyjemności i dobrobytu, cierpienie jawi się jako nieznośny ciężar, od którego należy się za wszelką cenę uwolnić .

Papież nie poprzestaje na opisie zjawiska sekularyzmu, ale wskazuje na sposoby przeciwstawienia się mu. Konieczne jest podjęcie szerokiej akcji kulturalnej i misyjnej. Jan Paweł II nazywa to nową ewangelizacją. Ludzie kierujący się wartościami ewangelicznymi mają do spełnienia istotną rolę w tworzeniu trwałych podstaw, na których można budować życie społeczne bardziej ludzkie i bardziej pokojowe, nacechowane szacunkiem dla wszystkich i dla każdego z osobna . Z ewangelizacją łączy Jan Paweł II ekumenizm i dialog. Chrystusowy nakaz misji ewangelicznej wymaga od chrześcijan, aby zbliżali się do siebie wzajemnie i wspólnie działali. Chodzi też o prowadzenie dialogu międzyreligijnego , a także ze społecznościami i państwami, jak również z ludźmi kultury .

Bibliografia

Dzieła Jana Pawła II

• Christifideles laici 4;
• Ecclesia in Europa 7; 21;
• Evangelium Vitae 64;
• Redemptoris missio 11; 55;
• Reconciliatio et paenitentia 18;
• Veritatis Splendor;
• List do artystów, 1999;
• Tertio Millenio Adveniente 36;
• Przemówienie do członków Rady Konferencji Episkopatów Europy. OR 14:1993 nr 7.

Publikacje innych autorów

• E. Mascall. Sekularyzacja chrześcijaństwa. Warszawa 1970;
• P. Mazanka. Źródła sekularyzacji i sekularyzmu w kulturze europejskiej. Warszawa 2003.

Wybrane wypowiedzi Jana Pawła II o sekularyzmie

—

Linki zewnętrzne

Hasła w Zintegrowanej Bazie Tekstów Papieskich

• "sekularyzm"