Sterylizacja

Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014
Autor hasła: ks. Tadeusz REROŃ 

Sterylizacja – operacyjny zabieg, który uniemożliwia połączenie komórek rozrodczych. Najczęściej chodzi o: kastrację, czyli usunięcie jąder u mężczyzn (castratio) oraz usunięcie jajników u kobiet (ovariectomia), a także usunięcie macicy; tzw. podwiązanie lub podcięcie jajowodów (salpingectomia) czy też nasieniowodów (vasectomia); naświetlanie komórek rozrodczych (jaj, plemników) promieniowaniem, które niszczy ich zdolność zapłodnienia. Istota chirurgicznego zabiegu polega na trwałym pozbawieniu mężczyzny lub kobiety zdolności do poczęcia lub płodzenia bez ograniczenia ich możliwości seksualnych; jedynie naświetlanie powoduje czasowe obezpłodnienie.

Nauczanie Kościoła nt. sterylizacji

Argumenty zwolenników sterylizacji są następujące: ludzie mają prawo decydować o własnej płodności, także o tym, że nie będą już mieli więcej dzieci; dzięki wysokiej skuteczności jest szczególnie dogodna dla kobiet, których życiu lub zdrowiu ciąża może zagrozić; pozwala uniknąć aborcji; jako jedna z niewielu metod pozwala mężczyznom przejąć odpowiedzialność za własną płodność lub płodność pary; pozwala uniknąć przekazywania potomstwu chorób dziedzicznych i obciążeń genetycznych; eliminuje strach przed niepożądaną ciążą; trwale rozwiązuje problem antykoncepcji. W niektórych krajach sterylizacja jest legalna, ponieważ prawo jej nie zakazuje. Tak jest m.in. w Australii, we Francji, w Holandii, Luksemburgu, Chinach, Korei Południowej oraz kilku stanach USA. W Polsce na podstawie art. 155 §1 „Kodeksu Karnego” sterylizacja jest zabroniona pod rygorem długotrwałego pozbawienia wolności osób wykonujących taki zabieg.

Kościół po raz pierwszy wypowiedział się na temat sterylizacji w kontekście jej celów eugenicznych i ekonomiczno-społecznych. Wyraźnie potępił sterylizację przymusową – praktykowaną w latach 20. i 30. w Trzeciej Rzeszy i w innych krajach dla uniknięcia chorób dziedzicznych, w stosunku do nieuleczalnie chorych psychicznie oraz jednostek zwyrodniałych, np. odpowiedzialnych za ciężkie przestępstwa seksualne (dekrety Świętego Oficjum z 1912 i 1940 roku). Potwierdził to następnie Pius XI w encyklice Casti connubii, określając za sprzeczną z prawem naturalnym nie tylko sterylizację eugeniczną, lecz każdą sterylizację bezpośrednią. Według Piusa XII, sterylizacja przymusowa jest niegodziwa i nie może być nakazywana przez władze państwowe. Godzi ona w podstawowe prawo każdego człowieka do zawarcia małżeństwa i zrodzenia potomstwa. Sterylizacja – tak trwała, jak i czasowa – została odrzucona przez Pawła VI w encyklice Humanae vitae (nr 14). Kongregacja Nauki Wiary w „Quaecumque sterilizatio” (13.03.1975) zabroniła wykonywania zabiegu sterylizacji w szpitalach katolickich.

Nauczanie Jana Pawła II nt. sterylizacji

W ujęciu Jana Pawła II we wszystkich aktach obezpłodnienia człowieka dokonuje się naruszenia tego, co stanowi moralny sens całościowo wziętych seksualnych uzdolnień człowieka, czyli naruszenia ich życiotwórczego przeznaczenia. Zabieg sterylizacji, mocą swej wewnętrznej celowości, skierowany jest przeciwko przyporządkowaniu płciowości do wzbudzania życia ludzkiego. Przez sterylizację ingeruje się nie tylko w pewien element fizycznego zdrowia i sprawności organizmu, ale także godzi w związaną z nim wartość moralną. W związku z tym Papież wyraźnie stwierdza, że sterylizacja jest niedopuszczalna . Bezpośrednie obezpłodnienie, które – bądź to w przewidywaniu zbliżenia małżeńskiego, bądź podczas jego spełnienia, czy w rozwoju jego naturalnych skutków – miałoby za cel uniemożliwienie poczęcia lub stanowiło środek prowadzący do tego celu, jest ciężkim znieważeniem godności osoby ludzkiej .

Sterylizacja należy do praktyk, które mogą przyczynić się do spadku liczby urodzin. Dlatego istnieje silna pokusa, by posłużyć się tą metodą w sytuacji „eksplozji demograficznej”. Popierania sterylizacji, antykoncepcji i aborcji domagają się od ubogich krajów Afryki i Ameryki Łacińskiej kraje bogate oraz organizacje międzynarodowe, całkiem otwarcie czyniąc to warunkiem udzielania pomocy ekonomicznej. Protestował przeciwko temu w przemówieniu na Światowej Konferencji FAO Paweł VI (9.11.1974), mówiąc wręcz o nowym rodzaju wojny narodów bogatych z biednymi: Czyż nie jest nową formą wojny narzucanie narodom ograniczającej polityki demograficznej, aby nie domagały się należnego im udziału w dobrach ziemi? .

Światowa opinia publiczna podchodzi w zasadzie lekceważąco w stosunku do tego wymuszanego ograniczenia rozrodczości – z szerokim stosowaniem przemocy i podstępu – ubogiej ludności krajów Trzeciego Świata. Jan Paweł II porównuje promotorów tych akcji do faraona, o którym pisze „Księga Wyjścia”, że w celu demograficznego osłabienia konkurencyjnego ludu kazał zabijać izraelskie niemowlęta: W ten sam sposób postępuje i dziś wielu możnych tego świata. Oni także są przerażeni obecnym tempem przyrostu ludności i obawiają się, że narody najbardziej płodne i najuboższe stanowią zagrożenie dla dobrobytu i bezpieczeństwa ich krajów. W konsekwencji, zamiast podjąć próbę rozwiązania tych poważnych problemów w duchu poszanowania godności osób i rodzin oraz nienaruszalnego prawa każdego człowieka do życia, wolą propagować albo narzucać wszelkimi środkami na skalę masową politykę planowania urodzin. Nawet wówczas, gdy proponują pomoc gospodarczą, uzależniają ją wbrew sprawiedliwości od akceptacji polityki antynatalistycznej . Stąd też Papież potępia i zdecydowanie odrzuca wszelki nacisk wywierany przez władze na rzecz stosowania środków antykoncepcyjnych, sterylizacji i aborcji. Uważa, że trzeba napiętnować jako niesprawiedliwy fakt, że pomoc gospodarcza udzielana na rzecz rozwoju ludów jest uzależniona od programów antykoncepcji, w tym sterylizacji . Władze publiczne – przypomina Ojciec Święty – nie mają żadnego bezpośredniego zwierzchnictwa nad podwładnymi. Nie mogą nigdy, czy to z przyczyn eugenicznych, ekonomiczno-socjalnych, czy jakichkolwiek innych, bezpośrednio naruszać prawa małżonków co do liczby posiadanych dzieci. Wszystkie poczynania rządów, które zmierzają do ograniczenia w jakikolwiek sposób wolności małżonków w podejmowaniu decyzji co do potomstwa są ciężką obrazą ludzkiej godności i sprawiedliwości .

Papież stwierdza, że obecnie można mówić wręcz o „spisku przeciw życiu”, w który zamieszane są także instytucje międzynarodowe, zajmujące się propagowaniem i planowaniem prawdziwych kampanii na rzecz upowszechnienia antykoncepcji, sterylizacji i aborcji. Również środki społecznego przekazu biorą często udział w tym spisku, utwierdzając w opinii publicznej ową kulturę, postrzegającą w stosowaniu antykoncepcji, sterylizacji, aborcji, a nawet eutanazji przejaw postępu i zdobycz wolności, natomiast postawę bezwarunkowej obrony życia ukazują jako wrogą wolności i postępowi. Dokonują tego przez utrwalanie mentalności przeciwnej życiu .

Stosowaniu sterylizacji przyświeca niekiedy argument zdrowotny. Zdrowie jest określone jako dążenie do pełnego dobrobytu fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie tylko braku chorób. Jeżeli jednak dobrobyt pojmowany jest w sensie hedonistycznym, bez odniesienia do wartości moralnych, duchowych i religijnych, dążenie to może zostać zamknięte w zbyt ciasnym widnokręgu, który hamuje jego rozmach, co wpływa ujemnie na samo zdrowie. Dążenie do tak wąsko pojmowanego dobrobytu sprawia, że w doniosłych dokumentach niektórych państw macierzyństwo jest traktowane jako ciężar i jako choroba . Stwarza się w ten sposób przesłanki do tego, aby w imię zdrowia i jakości życia usprawiedliwiać antykoncepcję i sterylizację Jan Paweł II uważa, że trzeba sprzeciwić się tej deformacji, ponieważ nigdy nie zapanuje sprawiedliwość, zapewniająca równość, wolność i pokój mężczyznom i kobietom, jeśli nie będzie niezłomnej woli zachowania i ochrony ludzkiego życia, miłowania go i służenia mu . Ochrona zdrowia prokreacyjnego kobiety polegać ma raczej na zabezpieczeniu jej przed chorobami, mogącymi zaszkodzić płodności, a ponadto na zapewnieniu jej opieki lekarskiej oraz poradnictwa i pomocy, które pozwolą zachować lub odzyskać pełną funkcjonalność organizmu.

Zdrowotną przyczyną zabiegu sterylizacji może być uniknięcie zagrożeń związanych z poczęciem dziecka: czy wolno wówczas zastosować zabieg podwiązania jajowodów? Wyjaśnienie tego problemu znajduje się w opublikowanym, za zgodą i na polecenie Jana Pawła II, dokumencie Kongregacji Nauki Wiary „Odpowiedzi na przedstawione wątpliwości dotyczące «izolowania macicy» i innych zagadnień” (31.07.1993). Wolno dokonać całkowitego usunięcia macicy, gdy została ona poważnie uszkodzona i gdy w opinii lekarzy jest to wskazane ze względu na bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia matki, chociaż spowoduje to zarazem jej trwałą bezpłodność. Właściwym celem zabiegu jest tu wyeliminowanie poważnego aktualnego niebezpieczeństwa, które zagraża kobiecie, a nie zagrożenie ewentualnej przyszłej ciąży. Zabrania się jednak usunięcia macicy w przypadku braku bezpośredniego zagrożenia życia i zdrowia kobiety i przy poważnym zagrożeniu bezpiecznego donoszenia ciąży. W tej sytuacji nie wolno także dokonywać „izolowania macicy” przez podwiązanie jajowodów. Praktyki te należą bowiem do moralnej kategorii sterylizacji bezpośredniej, jako działanie, które zmierza do zapobieżenia prokreacji.

Zgodnie z nauczaniem Kościoła jest zakazana w sposób absolutny sterylizacja bezpośrednia, bez względu na jakąkolwiek słuszną subiektywną intencję działających, mającą na uwadze zdrowie lub uniknięcie zła, czy to fizycznego, czy psychicznego, jakie należałoby przewidywać lub jakiego należałoby się obawiać na skutek ciąży .

Bibliografia

Dzieła Jana Pawła II

• Evangelium Vitae 16-17;
• Familiaris consortio 6; 30;
• Veritatis Splendor 47;
• Przemówienie „Podstawy oceny moralnej. Ujęcie normatywne”, AG, 8.08.1984;
• Przemówienie do Stowarzyszenia Włoskich Pracowników Ginekologii i Położnictwa, Rzym, 5.12.1992;
• Przemówienie do sekretarza generalnego IV Światowej Konferencji ONZ poświęconej kobiecie w Pekinie, 26.05.1995;
• Przemówienie do uczestników Międzynarodowej Konferencji na temat zdrowia kobiet: „Kobieta ma prawo do ochrony zdrowia”, Rzym, 20.02.1998.

Inne dokumenty Kościoła

• Pius XI. Encyklika "Casti connubii" (31.12.1930);
• Paweł VI. Encyklika "Humanae vitae" (22.07.1968);
• Kongregacja Nauki Wiary. Odpowiedzi na przedstawione wątpliwości dotyczące „izolowania macicy” i innych zagadnień „Patres Congregationis” (AAS 86(1994) nr 820-821).

Publikacje innych autorów

• S. Olejnik. Dar. Wezwanie. Odpowiedź. Teologia moralna. T. 6: Życie osobiste i współżycie międzyludzkie. Warszawa 1990;
• M. Gamski. Granice etyczne eksperymentu medycznego. W: Refleksje etyczne nad etyką lekarską. Red. K. Osińska. Warszawa 1992;
• J. Troska. Moralność życia płciowego, małżeńskiego i rodzinnego. Poznań 1994;
• W. Bołoz. Życie w ludzkich rękach. Podstawowe zagadnienia bioetyczne. Warszawa 1997;
• T. Ślipko. Granice życia. Dylematy współczesnej bioetyki. Warszawa 1998;
• Tenże. Życie i płeć człowieka. Kraków 1998;
• J. Piegsa. Człowiek − istota moralna. Opole 2000.

Wybrane wypowiedzi Jana Pawła II o sterylizacji

—

Linki zewnętrzne

Hasła w Zintegrowanej Bazie Tekstów Papieskich

• "sterylizacja"