"Communio personarum"

Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014
Autor hasła: ks. Marian POKRYWKA 

"Communio personarum" – „komunia osób” (łac. cum – współ, razem z, munus – powinność, obowiązek, zadanie) – sposób bytowania i działania osób we wzajemnym odniesieniu, przez co siebie potwierdzają i afirmują wzajemnie oraz tworzą najściślejszą wspólnotę. Przez dopełnienie personarum („osób”) podkreślony jest nie tylko osobowy charakter relacji we wspólnocie, ale także zasadnicze kryterium rozpoznania, czy chodzi o prawdziwą wspólnotę międzyosobową, w której wielo-podmiotowość rozwija się w kierunku podmiotowości wielu. W języku polskim przyjmuje się dwa tłumaczenia łacińskiego wyrażenia: „wspólnota osób” i „komunia osób”. Jan Paweł II wskazuje na pewne ich odmienności znaczeniowe.

Określenie „communio personarum” pierwotnie było odnoszone do wspólnoty małżeńskiej i rodzinnej , następnie do Kościoła , a także do ukazania ideału społeczności świeckich .

„Communio personarum” jest odpowiedzią na dwie skrajności w podejściu do relacji międzyludzkich: kolektywizm, w którym gubi się podmiotowość osoby, oraz skrajny indywidualizm, który neguje wartość wspólnoty bądź też traktuje ją jako zagrożenie. „Communio personarum” chroni z jednej strony przed zafałszowaniem personalizmu przez indywidualistyczną wizję człowieka, a z drugiej – przed zagubieniem osobowych relacji wskutek zredukowania wspólnoty do depersonalizującego kolektywizmu.

Nauczanie Jana Pawła II nt. „Communio personarum”

Zagadnienie „communio personarum” – obecne w publikacjach sprzed pontyfikatu – znajduje rozwinięcie i pogłębienie w nauczaniu papieskim Jana Pawła II. Ojciec Święty wyjaśnia komunijną strukturę człowieka, odwołując się przede wszystkim do Objawienia. Obrazem i podobieństwem Boga stał się człowiek nie tylko przez samo człowieczeństwo, ale także poprzez „komunię osób”, którą stanowią od początku mężczyzna i niewiasta. Komunia osób mogła ukształtować się tylko na gruncie niejako „dwoistej” samotności mężczyzny i kobiety, czyli jako spotkanie w ich „wyodrębnieniu” od świata istot żyjących, które pozwoliło obojgu zaistnieć i bytować w szczególnej „wzajemności” . Widać więc, że Jan Paweł II, ukazując „communio personarum” , nie zatrzymuje się na perspektywie antropologiczno-etycznej, ale dopełnia ją perspektywą teologiczną. Wyznacza ją odwołanie się do trynitarnego wzorca „komunii osób”. Prawda o Trójcy Świętej podkreśla nie tylko komunijny charakter Osób Boskich, ale także osób ludzkich, rozpoznających zarówno swą osobową podmiotowość, jak i swój relacyjny charakter. Ta teologiczna perspektywa wydaje się szczególnie ważna także w świetle prawdy o upadku człowieka i o jego grzeszności.

Jan Paweł II dokonuje rozróżnienia pomiędzy „komunią” a „wspólnotą”, stwierdzając, że to pojęcia sobie bliskie, ale nietożsame: „Komunia” dotyczy relacji międzyosobowej pomiędzy „ja” i „ty”. „Wspólnota” natomiast zdaje się ten układ przekraczać w kierunku „społeczności”, w kierunku jakiegoś „my” . Wyrażenie „komunia osób” lepiej niż określenie „wspólnota osób” pozwala na teologiczną interpretację relacji osoby do osoby. Pojęcie „komunia” ma dla chrześcijan znaczenie przede wszystkim religijne i sakralne, widoczne zwłaszcza w odniesieniu do Eucharystii, będącej sakramentalnym zjednoczeniem z Chrystusem. Każda ludzka „komunia osób” powinna być odniesiona do Chrystusa, albowiem tylko „nowy człowiek” w Chrystusie jest prawdziwie zdolny do budowania „komunii osób”.

Jan Paweł II bardzo szeroko odnosi pojęcie „communio personarum” do przymierza małżeńskiego (w świetle jego publikacji sprzed pontyfikatu można sądzić, że jest jednym z tych ojców soborowych, którzy przyczynili się do ukazywania przymierza małżeńskiego jako „communio personarum”). Wspólnota małżeńska ma charakter oblubieńczy, a więc konstytuuje się na mocy daru skierowanego wyłącznie do jednej osoby i przyjętego tylko przez jedną osobę. Może być urzeczywistniona jedynie pomiędzy mężczyzną i kobietą, albowiem przymierze małżeńskie nie tylko zakłada odmienność płci, ale także rodzi się z tej odmienności. „Communio personarum” w przymierzu małżeńskim zakłada takie wzajemne obdarowanie sobą, które obejmuje również wymiar cielesny, gdzie ciało – zgodnie z integralną wizją człowieka – wyraża całą osobę i jej powołanie do miłości. Dla małżonków jest to zobowiązanie moralne, aby odrzucić to wszystko, co narusza osobowy i komunijny charakter wzajemnego obdarowania, a jednocześnie zabiegać o to, co pomaga urzeczywistniać prawdziwą komunię. Dwoistość wyrażona przez ciało jest zaproszeniem do komplementarnego przeżywania komunii. Małżeńskie „communio personarum” wyraża się również w powołaniu małżonków do rodzicielstwa. „Communio personarum” domaga się afirmacji rodzicielstwa we współżyciu małżeńskim, nawet gdy chodzi o rodzicielstwo potencjalne. Ludzkie rodzicielstwo zakorzenione jest w biologii, równocześnie ją przewyższa: w biologię rodzenia wpisana jest genealogia osoby. Małżeńska komunia poprzez genealogię osób staje się komunią pokoleń: Komunia małżeńska stanowi fundament, na którym powstaje szersza komunia rodziny, rodziców i dzieci, braci i sióstr pomiędzy sobą, domowników i innych krewnych .

Idea „communio personarum” ukazuje także rzeczywistość wspólnoty Kościoła. Już w dokumentach Soboru Watykańskiego II, a zwłaszcza w posoborowej eklezjologii, przedstawiono wizję Kościoła jako „komunii osób”. Jan Paweł II podkreśla, że pojęcie komunii znajduje się w sercu samorozumienia Kościoła jako misterium osobowej jedności każdego człowieka z Trójcą Świętą oraz z innymi ludźmi. Jednak, aby pojęcie komunii mogło służyć jako klucz do interpretacji eklezjologii, musi uwzględniać podwójne odniesienie: wertykalne (komunia z Bogiem) i horyzontalne (komunia między ludźmi). W realizacji tego celu Kościół ma do dyspozycji Słowo i sakramenty, przede wszystkim Eucharystię, która objawia się jako zwieńczenie wszystkich sakramentów, dzięki którym osiągamy doskonałą komunię z Bogiem Ojcem przez utożsamienie się z Jednorodzonym Synem, dzięki działaniu Ducha Świętego . Eucharystia tworzy komunię i wychowuje do komunii. Papież zwraca uwagę, że szczególną rolę do odegrania mają Kościoły lokalne, powinny one być prawdziwie miejscem i narzędziem komunii . Powinny więc dbać o klimat braterskiej miłości, starać się o rozwój przyjaznych relacji, porozumienia, współodpowiedzialności, współuczestnictwa, zainteresowania i służby, szacunku, otwarcia na innych, braterskiego napominania i wzajemnego przebaczenia. Dzięki temu – Kościoły lokalne ożywione komunią, która jest objawieniem miłości Boga, podstawą i uzasadnieniem nadziei, która zawieść nie może […] – będą doskonalej jaśniejącym odbiciem Trójcy i znakiem, który frapuje i pobudza do wiary . Papież podkreśla również, że kościelne wspólnoty powołane są, by być prawdziwymi szkołami komunii .

W świetle nauczania Jana Pawła II wydaje się uprawnione ukazanie „communio personarum” jako ideału życia społecznego. To, co Ojciec Święty mówi o rodzinie jako „wspólnocie osób”, można odnieść pośrednio do społeczności. Rodzina jako wspólnota osób jest równocześnie pierwszą ludzką „społecznością” . Dlatego analogicznie można pojęcie „wspólnoty osób” rozciągnąć także na inne ludzkie społeczności. Bóg bowiem daje człowieka jemu samemu, dając go zarazem rodzinie i społeczeństwu. Równocześnie Bóg zadaje tego człowieka rodzinie i społeczeństwu . Papież podkreśla, że człowiek jest dobrem wspólnym każdej ludzkiej społeczności, chociaż należy dostrzegać różnicę stopnia i sposobu w odniesieniu do poszczególnych społeczności i społeczeństw. Odniesienie kategorii „communio personarum” do życia społecznego pozwala zrozumieć, że dobro wspólne nie może być nigdy oddzielone od dobra, jakim jest każda osoba ludzka.

Jan Paweł II przestrzega, że błędem byłoby wyakcentowanie jedynie praktycznej strony „communio personarum”, przejawiającej się w konkretnych przedsięwzięciach. U podstaw budowania „communio personarum” – w każdym z jej wymiarów – należy widzieć duchowość komunii. Duchowość komunii – podkreśla Papież – to przede wszystkim spojrzenie utkwione w tajemnicy Trójcy Świętej, która zamieszkuje w nas i której blask należy dostrzegać także w obliczach braci żyjących wokół nas. Duchowość komunii to także zdolność odczuwania więzi z bratem w wierze dzięki głębokiej jedności mistycznego Ciała, a zatem postrzegania go jako „kogoś bliskiego”, co pozwala dzielić jego radości i cierpienia, odgadywać jego pragnienia i zaspokajać jego potrzeby, ofiarować mu prawdziwą i głęboką przyjaźń. Duchowość komunii to także zdolność dostrzegania w drugim człowieku przede wszystkim tego, co jest w nim pozytywne, a co należy przyjąć i cenić jako dar Boży: dar nie tylko dla brata, który bezpośrednio go otrzymał, ale także „dar dla mnie”. Duchowość komunii to wreszcie umiejętność „czynienia miejsca” bratu, wzajemnego „noszenia brzemion” i odrzucania pokus egoizmu, które nieustannie nam zagrażają, rodząc rywalizację, bezwzględne dążenie do kariery, nieufność, zazdrość. Nie łudźmy się: bez takiej postawy duchowej na niewiele zdałyby się zewnętrzne narzędzia komunii. Stałyby się bezdusznymi mechanizmami, raczej pozorami komunii niż sposobami jej wyrażania i rozwijania .

Bibliografia

Dzieła Jana Pawła II

• Ecclesia de Eucharistia 34
• Ecclesia in Europa 28; 85
• Familiaris consortio 21
• List do Rodzin Gratissimam sane 7; 9; 11
• Novo millenio ineunte 43
• K. Wojtyła, Rodzina jako „communio personarum”, Ateneum Kapłańskie 66/1974 t.83
• K. Wojtyła, Rodzicielstwo a „communio personarum”, Ateneum Kapłańskie 67/1975 t.84
• K. Wojtyła, Osoba: podmiot i wspólnota, Roczniki Filozoficzne 24/1976 z.2

Inne dokumenty Kościoła

• Kongregacja Nauki Wiary. List do Biskupów Kościoła katolickiego o niektórych aspektach Kościoła pojętego jako komunia „Communionis notio” (28 maja 1992)

Publikacje innych autorów

• J. Nagórny, Posłannictwo chrześcijan w świecie. T.1, Świat i wspólnota. Lublin 1997
• Tenże, Małżeństwo i rodzina jako communio personarum [w:] Człowiek – miłość – rodzina. Humanae vitae po 30 latach, red. J. Nagórny, K. Jeżyna. Lublin 1999

Wybrane wypowiedzi Jana Pawła II o "Communio personarum"

Rodzinę rozumiało się zawsze jako pierwszy i podstawowy wyraz natury społecznej człowieka. Dziś rozumie się ją zasadniczo w taki sam sposób. Równocześnie jednak w naszych czasach zostaje uwydatnione to, co dla tej najmniejszej, a zarazem fundamentalnej ludzkiej społeczności jest istotne od strony mężczyzny i kobiety jako osób. Rodzina jest społecznością osób, dla których właściwym sposobem bytowania — wspólnego bytowania — jest „komunia”: communio personarum. W tym wyraża się też — z uwzględnieniem całej dysproporcji bytowej — podobieństwo do Boskiego „My”. Tylko osoby zdolne są do bytowania „in communione”. Rodzina bierze początek z takiej małżeńskiej wspólnoty, którą Sobór Watykański II określa jako „przymierze”. W tym przymierzu mężczyzna i kobieta „wzajemnie się sobie oddają i przyjmują”.

— Gratissimam sane, 7

Z tej przysięgi buduje się szczególna jedność: wspólnota osób. Communio personarum. Jest to jedność — zjednoczenie serc i ciał. Jedność — zjednoczenie na służbie życiodajnej miłości. Zjednoczenie osób, mężczyzny i kobiety, i zarazem zjednoczenie z Bogiem, który jest Stwórcą i Ojcem. Zjednoczenie obojga w Chrystusie, w orbicie tej oblubieńczej miłości, jaką On — Odkupiciel świata — obdarza Kościół, a w tym Kościele każdego człowieka. Wszyscy wszakże jesteśmy odkupieni za cenę Jego Krwi. Drodzy bracia i siostry! Potrzebne jest bardzo gruntowne przygotowanie do małżeństwa jako wielkiego sakramentu. Trzeba z kolei często wracać do tych świętych tekstów sakramentalnej liturgii małżeństwa, Mszy św. dla nowożeńców, Mszy św. na jubileusz małżeński, odczytywać je, rozważać... Są to słowa żywota.

— Homilia w czasie Mszy św. odprawionej dla rodzin, 2

Linki zewnętrzne

• Hasło "Communio personarum" w Zintegrowanej Bazie Tekstów Papieskich