Prawda

Treść hasła pochodzi z publikacji „Wielka Encyklopedia Nauczania Jana Pawła II”, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2014
Autor hasła: ks. Marian POKRYWKA 

Prawda (łac. veritas; gr. αλήθεια czyt. aletheia) – wedle filozofii starożytnej: zgodność poznania z rzeczywistością. To określenie prawdy przejęła scholastyka, a zwłaszcza najwybitniejszy jej przedstawiciel św. Tomasz z Akwinu. Teoriopoznawcze pojęcie prawdy dominowało w teologii i częściowo przesłoniło biblijne pojęcie prawdy Dzisiejsza teologia stara się uwzględnić oba nurty: teoriopoznawczy – prawdy jako problemu poznania rzeczywistości, i egzystencjalny – prawdy jako problemu życia.

Prawda w nauczaniu Jana Pawła II

Jan Paweł II jest apostołem prawdy we współczesnym świecie; nie tylko dlatego, że widzi jej fundamentalne znaczenie dla życia człowieka, ale także z tej racji, że jest ona dzisiaj szczególnie zagrożona. Zagadnienie prawdy, tak wyraźnie zaznaczone już w pierwszej encyklice Papieża Redemptor hominis, znalazło swoje szerokie omówienie w encyklikach Veritatis splendor i Fides et ratio. Blask prawdy winien prowadzić człowieka do odkrywania wszystkich wymiarów jego powołania, tak w aspekcie doczesnym, jak i nadprzyrodzonym.

Bóg gwarantuje człowiekowi zdolność poznania prawdy, pragnie, by wszyscy ludzie zostali zbawieni i doszli do poznania prawdy . Niemniej jednak na drodze do prawdy człowiek napotyka różnorakie przeszkody. Wśród nich Papież dostrzega między innymi przyrodzone ograniczenia rozumu i niestałość serca, które zaciemniają ludzkie poszukiwania bądź sprowadzają człowieka na błędne drogi. Ojciec Święty zaznacza, że pojawiają się też różne inne dążenia, które mogą okazać się silniejsze niż pragnienie prawdy, a także ucieczka przed prawdą z powodu lęku przed konsekwencjami jej przyjęcia .

Papież-Polak poświęca dużo uwagi relacji między wolnością a prawdą i przestrzega przed takim rozumieniem wolności, które czyni z niej absolut i źródło wartości . Przypomina, że według wiary chrześcijańskiej i nauki Kościoła tylko wolność podporządkowana prawdzie prowadzi osobę ludzką ku jej autentycznemu dobru. Dobrem osoby jest „istnienie w Prawdzie i czynienie Prawdy” . Wolność oderwana od prawdy staje się destruktywna. Zdaniem Papieża, słowa Chrystusa: poznacie prawdę, a prawda was wyzwoli, należą do najważniejszych słów zapisanych w Ewangelii . Słowa te zawierają wymaganie rzetelnego stosunku do prawdy jako gwaranta prawdziwej wolności oraz przestrogę przed wolnością pozorną i rozumianą powierzchownie . Jan Paweł II zauważa, że nawet wtedy, gdy człowiek unika prawdy, to jednak wywiera ona wpływ na jego życie, gdyż człowiek nie może przecież oprzeć swego życia na czymś nieokreślonym, na niepewności albo na kłamstwie, gdyż takie życie byłoby nieustannie nękane przez lęk i niepokój. Można zatem określić człowieka jako tego, który szuka prawdy .

Omawiając różne formy prawdy, Papież stwierdza, że najliczniejsze są te, które opierają się na bezpośrednich dowodach i można je potwierdzić eksperymentalnie. Na innej płaszczyźnie sytuują się p. natury filozoficznej, które człowiek poznaje dzięki zdolności spekulatywnej rozumu. Są wreszcie prawdy religijne, w jakiejś mierze sięgają one również do filozofii . Przy tym należy pamiętać, że prawda, którą Bóg objawia człowiekowi w Jezusie Chrystusie, nie jest sprzeczna z prawdą, do jakich można dojść na drodze refleksji filozoficznej. Co więcej, te dwa porządki poznania prowadzą do pełni prawdy. […] Ta jedność prawdy naturalnej i objawionej znajduje żywe i osobowe wcielenie w Chrystusie, jak przypomina Apostoł: „Prawda jest w Jezusie” . W tej samej encyklice Papież stwierdza, że treści Objawienia nigdy nie mogą umniejszyć odkryć rozumu i jego słusznej autonomii; rozum jednak ze swej strony nie powinien nigdy utracić zdolności do refleksji nad samym sobą i do stawiania pytań, świadom, że nie może przypisać sobie statusu absolutnego i wyłącznego. Prawda objawiona […] rozjaśnia drogę refleksji filozoficznej .

Człowiek nie posiada prawdy wyłącznie dla siebie. Prawda ma charakter wspólnotowy i zarazem wspólnototwórczy . Stąd też Papież poświęca wiele uwagi roli prawdy w życiu społecznym, podkreślając, że moralność – oparta na prawdzie i w niej otwierająca się na autentyczną wolność – odgrywa niepowtarzalną, niezastąpioną i niezwykle doniosłą rolę, służąc nie tylko pojedynczej osobie i jej wzrastaniu ku dobru, ale także społeczeństwu i jego prawdziwemu rozwojowi . Jednocześnie Ojciec Święty przestrzega, że z negacji obiektywnej prawdy rodzi się totalitaryzm, albowiem jeżeli nie istnieje prawda transcendentna, przez posłuszeństwo której człowiek zdobywa swą pełną tożsamość, to nie istnieje też żadna pewna zasada, gwarantująca sprawiedliwe stosunki pomiędzy ludźmi . Wyrazem życia społecznego opartego na prawdzie jest rzetelna informacja, która jest sposobem komunikowania się ludzi. Jeżeli komunikacja nie jest oparta na prawdzie obiektywnej, staje się środkiem manipulowania człowiekiem. Prawo do informacji łączy się z całokształtem praw człowieka. Odpowiedzialność moralna za prawdę spoczywa na tych wszystkich, którzy zbierają i przekazują informacje, jak i na odbiorcach informacji.

Prawda w stosunku człowieka do innych ludzi polega nie tylko na mówieniu prawdy, a unikaniu kłamstwa, ale przejawia się nade wszystko w wewnętrznej otwartości wobec drugiego człowieka i jego potrzeb, a także w wierności w stosunku do niego. Tylko prawda głoszona i przyjmowana w duchu miłości do człowieka może zagwarantować prawdziwy dialog . Dopiero wówczas możliwe jest autentyczne uczestnictwo w życiu społecznym, w budowaniu świata, w tworzeniu kultury. Papież zwraca uwagę, że istnieje nierozerwalna więź między prawdą i miłością a całą ludzką moralnością i kulturą […]. Tylko w tym powiązaniu wzajemnym człowiek może prawdziwie żyć jako człowiek i rozwijać się jako człowiek. Człowiek jest zobowiązany nie tylko do szukania prawdy o sobie i świecie, ale ma również moralny obowiązek trwania przy niej, gdy ją odnajdzie .

Najdoskonalszym wyrazem przylgnięcia do prawdy jest męczeństwo. Męczennik jest najbardziej autentycznym świadkiem prawdy o życiu. Wie, że dzięki spotkaniu z Jezusem Chrystusem znalazł prawdę o własnym życiu, i tej pewności nikt ani nic nie zdoła mu odebrać. Ani cierpienie, ani śmierć zadana przemocą nie skłonią go do odstąpienia od prawdy, którą odkrył spotykając Chrystusa .

Człowiek nie jest „posiadaczem” prawdy, lecz zawsze znajduje się na drodze poszukiwania, którego ludzkimi siłami nie można zakończyć: poszukuje prawdy oraz poszukuje osoby, której mógłby zawierzyć . Z pomocą przychodzi tu wiara chrześcijańska, która wprowadza człowieka w porządek łaski. Dlatego Papież stwierdza: doprowadzenie do całej prawdy” dokonuje się w wierze i poprzez wiarę, co jest dziełem Ducha Prawdy i owocem Jego działania w człowieku. Duch Święty ma być tutaj najwyższym przewodnikiem człowieka; światłem ducha ludzkiego .

Bibliografia

Dzieła Jana Pawła II

• encyklika Redemptor hominis, 4; 12;
• List do młodych Parati semper z okazji Światowego Roku Młodzieży 1985;
• encyklika Dominum et Vivificantem], 6;
• encyklika Centesimus annus, 44;
• encyklika Veritatis splendor, 25; 32; 84; 90-95; 101;
• encyklika Fides et ratio, 28; 30; 32-34; 79;
• Homilie: Częstochowa, 19 czerwca 1983; Wrocław, 21 czerwca 1983; [1] Olsztyn, 6 czerwca 1991; [2] Kraków, 8 czerwca 1997;
• Przemówienia: do przedstawicieli świata nauki Lublin, 9 czerwca 1987; do przedstawicieli świata kultury Warszawa, 13 czerwca 1987; do uczestników Kongresu Teologów Europy Środkowo-Wschodniej, Częstochowa, 15 czerwca 1991; z okazji 600-lecia Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 8 czerwca 1997; na spotkaniu z rektorami wyższych uczelni zgromadzonych na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika, Toruń, 7 czerwca 1999.

Inne dokumenty Kościoła

• Katechizm Kościoła Katolickiego, 2469.

Publikacje innych autorów

• J. Piegsa, Człowiek – istota moralna. T. 3, Opole 2000;
• J. Nagórny, Posłannictwo chrześcijan w świecie. T. 1: "Świat i wspólnota", Lublin 1997;
• A. Zuberbier, Prawda. W: "Słownik teologiczny", red. A. Zuberbier, Katowice 1998.

Wybrane wypowiedzi Jana Pawła II dotyczące prawdy

«Duch Pański (...) posłał Mnie, abym (...) więźniom głosił wolność, (...) abym uciśnionych odsyłał wolnymi» (Łk 4, 18). Dobrej Nowinie Jezusa musi towarzyszyć orędzie wolności, opartej na mocnym fundamencie prawdy: «Jeżeli będziecie trwać w nauce mojej, będziecie prawdziwie moimi uczniami i poznacie prawdę, a prawda was wyzwoli» (J 8, 31-32). Prawda, o której mówi Jezus, to nie tylko intelektualne poznanie rzeczywistości, ale także prawda o człowieku i jego transcendentnej naturze, o jego prawach i obowiązkach, o jego wielkości i ograniczeniach. Jest to ta sama prawda, którą Jezus głosił w czasie swego życia na ziemi i potwierdził przed Piłatem, a także — przez swoje milczenie — przed Herodem; jest to ta sama prawda, która doprowadziła Go do zbawczego krzyża i chwalebnego zmartwychwstania.

— homilia na Placu Rewolucji im Jose Marti, Hawana 25 stycznia 1998

Prawda i kłamstwo. Musimy wiedzieć, że nazbyt często kłamstwo jawi się jako prawda. Dlatego trzeba umieć odróżniać prawdę - Słowo, które przychodzi od Boga, od pokusy, która pochodzi od "ojca kłamstwa". Chcę tu mówić o grzechu, jakim jest negacja Boga, odrzucenie światła. Jak mówi Ewangelia św. Jana: "światłość prawdziwa" była na świecie - Słowo, przez które stał się świat, "lecz świat Go nie poznał" (por. J 1, 9-10). "U korzenia ludzkiego grzechu leży więc kłamstwo jako radykalne odrzucenie prawdy, zawartej w Słowie Ojca, poprzez które wyraża się miłująca wszechmoc Stwórcy. Jest to wszechmoc i zarazem miłość «Boga Ojca, Stworzyciela nieba i ziemi«" (Dominum et Vivificantem, 33)

"Prawda zawarta w Słowie Ojca". To właśnie mówimy, gdy uznajemy Jezusa Chrystusa za prawdę. "Cóż to jest prawda?" - pytał Piłat. Jego tragedią było to, że miał daną bezpośrednio prawdę w osobie Jezusa Chrystusa i nie chciał jej uznać. Droga młodzieży, ta tragedia nie może się powtórzyć w naszym życiu. Chrystus jest ośrodkiem wiary chrześcijańskiej: wiary, którą Kościół dziś głosi - jak czynił to zawsze - wszystkim ludziom: Bóg stał się człowiekiem . "Słowo stało się ciałem i zamieszkało wśród nas" (J 1, 14). Oczy wiary odnajdują w Jezusie Chrystusie to, czym może być człowiek i jakim chce widzieć go Bóg. Zarazem Jezus objawia nam miłość Ojca. Jak napisałem w orędziu na dzisiejszy Międzynarodowy Dzień Młodzieży, prawda jest najgłębszą potrzebą ludzkiego ducha. Musicie pragnąć prawdy o Bogu, o człowieku, o życiu i o świecie.

Ale prawda to Jezus Chrystus. Miłujcie prawdę! Żyjcie w prawdzie! Nieście prawdę światu! Bądźcie świadkami prawdy! Jezus jest prawdą, która zbawia; jest pełnią prawdy, do której doprowadzi nas Duch Prawdy (por. J 16, 13).

— rozważania podczas czuwania modlitewnego, IV Światowe Dni Młodzieży Santiago de Compostela 19 sierpnia 1989

„Serce małżonka jej ufa...” — czytamy w liturgii uroczystości świętej Jadwigi. Dlaczego ufa serce małżonka żonie? Dlaczego ufa serce małżonki mężowi? Dlaczego ufają serca dzieci rodzicom? Jest to zapewne wyraz miłości, na której wszystko się buduje w moralności i kulturze od podstawowych międzyludzkich więzi. Jednakże owa miłość jest jeszcze uzależniona od prawdy. Dlatego ufają sobie wzajemnie małżonkowie, że sobie wierzą, że spotykają się w prawdzie. Dzieci ufają rodzicom dlatego, że spodziewają się od nich prawdy — i ufają o tyle, o ile otrzymują od nich prawdę. Prawda jest więc fundamentem ufności. I prawda jest też mocą miłości. Wzajemnie też miłość jest mocą prawdy. W mocy miłości człowiek gotów jest przyjąć nawet najtrudniejszą, najbardziej wymagającą prawdę. Tak jak gotów był przyjąć książę Henryk prawdę, że trzeba życie dać — a jego matka, święta Jadwiga, prawdę o śmierci syna.

— homilia w czasie Mszy św., Wrocław 21 czerwca 1983

Linki zewnętrzne

Hasła w Zintegrowanej Bazie Tekstów Papieskich

• "prawda"

Zobacz także

• poznanie
• rozum